Το 1893 ,τέτοια ημέρα ακούστηκε ένα από τα “δυστυχώς επτωχεύσαμεν” σ΄ αυτή τη χώρα. Ήταν το πιο  γνωστό “επτωχεύσαμεν” αυτό του Χαρίλαου Τρικούπη. Δεν ήταν όμως το πρώτο, το μοναδικό και κυρίως δεν ήταν το τελευταίο.

Διαβάστε ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενο για το πως και πόσες φορές έχουμε καταφέρει να πτωχεύσουμε:

Ούτε μία, ούτε δύο, αλλά πέντε φορές βάρεσε… κανόνι η Ελλάδα στη σύγχρονη ιστορία της, με το πρώτο “επεισόδιο” να καταγράφεται στις αρχές του πολέμου ανεξαρτησίας της χώρας και το τελευταίο κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης του ’30.

Μάλιστα η συνδυασμένη διάρκεια της περιόδου κατά την οποία η Ελλάδα ήταν χρεοκοπημένη στη σύγχρονη εποχή ανέρχεται σε ενενήντα χρόνια ή περίπου στο ήμισυ της συνολικής περιόδου κατά την οποία η χώρα είναι ανεξάρτητη!

Πάντως, η πρώτη καταγεγραμμένη χρεοκοπία στην ελληνική ιστορία έγινε τον 4ο αιώνα προ Χριστού, όταν 13 πόλεις-κράτη της Ελλάδας δανείστηκαν κεφάλαια από τον Ναό της Δήλου. Τότε οι περισσότεροι από τους δανειστές δεν κατάφεραν ποτέ να αποπληρώσουν τα δάνεια και ο Ναός “έγραψε” απώλειες 80% επί του κεφαλαίου του…

Σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με δημοσίευμα του αμερικανικού περιοδικού “Forbes”, “πρωταθλήτριες” στο… σπορ της χρεοκοπίας αναδεικνύονται η Βενεζουέλα και το Εκουαδόρ, με 10 “κανόνια” η κάθε χώρα.

Η Ελλάδα κήρυξε πτώχευση πέντε φορές και συγκεκριμένα το 1827, το 1832, το 1843, το 1893 και το 1932, ενώ σε όλες ήταν εμφανής η εμπλοκή του διεθνούς παράγοντα στην εσωτερική ζωή της χώρας.

Ο εξωτερικός δανεισμός με επαχθείς όρους συνοδεύει το ελληνικό κράτος από τα πρώτα του βήματα με την αναγνώριση της εθνικής υπόστασης μετά την Επανάσταση του 1821, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των δανείων σπαταλήθηκε όχι για τις ανάγκες του λαού, αλλά για την προπληρωμή τόκων και προμηθειών στα χρηματιστήρια της Ευρώπης.

Η κύρια αιτία που η χώρα μας αδυνατεί να σηκώσει κεφάλι ήταν τότε, όπως άλλωστε και σήμερα, το υψηλό δημόσιο χρέος. Επίσης, ο ρόλος των ξένων δεν πρέπει να υπερεκτιμάται: έχουν συμφέροντα τα οποία φροντίζουν να εξυπηρετούν υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, χωρίς αυτό να αποκλείει κερδοσκοπικές επιθέσεις από συγκεκριμένα κέντρα που άλλοτε κέρδιζαν μεγαλύτερα επιτόκια ή ελληνική γη με υποθήκη και σήμερα, με την παγκοσμιοποίηση των αγορών, υψηλότερα spreads και υπεραξίες από το σορτάρισμα σε μετοχές και ομόλογα.

Τρικούπης
“Δυστυχώς επτωχεύσαμεν”

Η φράση “Δυστυχώς επτωχεύσαμεν” αποτελεί μια ιστορική αναφορά που πιστώνεται στον πρωθυπουργό της Ελλάδας Χαρίλαο Τρικούπη. Ο Τρικούπης λέγεται πως τη χρησιμοποίησε σε ομιλία του στη Βουλή στις 10 Δεκεμβρίου του 1893, αναφερόμενος στην οικονομική κατάσταση του κράτους και στην αδυναμία του να αποπληρώσει το δημόσιο χρέος του.

Η κυβέρνησή του κήρυξε πτώχευση, η οποία και επέφερε την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου σε βάρος της Ελλάδας. Αν και θεωρείται πως η φράση λέχθηκε από το βήμα της Βουλής, αμφισβητείται πως χρησιμοποιήθηκε από τον Τρικούπη στην ομιλία του, καθώς από τα πρακτικά της Βουλής δεν προκύπτει κάτι τέτοιο.

Διάφορες άλλες μαρτυρίες αναφέρουν πως η φράση ελέχθη κανονικά από αυτόν, αλλά χωρίς να είναι ξεκάθαρο αν ειπώθηκε στη Βουλή ή εκτός αυτής. Στην πραγματικότητα η φράση αυτή λέχθηκε από τον Χ. Τρικούπη την παραπάνω ημερομηνία από του βήματος της Βουλής όχι όμως απευθυνόμενος προς το Σώμα της Βουλής ως επίσημη διακήρυξη, αλλά “εν τη ρύμη του λόγου” του, αναφέροντας τις αναγκαίες προς τους δανειστές διαπραγματεύσεις, που πίεζαν απροκάλυπτα τον οικονομικό έλεγχο της Ελλάδας.

Η πρώτη πτώχευση

Ο πόλεμος για την ανεξαρτησία της Ελλάδας ξεκίνησε το 1821 και στόχο είχε τον τερματισμό της οθωμανικής κυριαρχίας. Το 1824 εξασφαλίστηκε από το Χρηματιστήριο του Λονδίνου δάνειο ύψους 472.000 στερλινών, προκειμένου να συνεχιστεί ο αγώνας. Η προσφορά υπερκαλύφθηκε και από τους αγοραστές απαιτήθηκε να καταβάλουν μόνο το 10% της τιμής αγοράς. Επιπλέον δάνειο ύψους 1,1 εκατ. στερλινών χορηγήθηκε το 1825. Οι κερδοσκόποι στο Λονδίνο “σούφρωσαν” το μεγαλύτερο μέρος των ποσών, προτού η Ελλάδα λάβει τα κεφάλαια. Το 1827 ο Ι. Καποδίστριας απευθύνει έκκληση στις μεγάλες δυνάμεις για νέο δάνειο χωρίς αυτές να ανταποκριθούν.

Σπατάλη από Οθωνα

Το 1832 χορηγήθηκε δάνειο ύψους 60 εκατ. δραχμών στην Ελλάδα, η οποία ήταν πλέον ανεξάρτητο κράτος. Το δάνειο κανονίστηκε από τις κυβερνήσεις Γαλλίας, Ρωσίας και Βρετανίας και υποτίθεται ότι χορηγήθηκε προκειμένου να βοηθήσει την Ελλάδα να “χτίσει” την οικονομία της. Τα κεφάλαια κατά το μεγαλύτερο μέρος τους κατασπαταλήθηκαν για τη διατήρηση του στρατού και του Βαυαρού πρίγκιπα Οθωνα, ο οποίος έγινε βασιλιάς της Ελλάδας από τους Αγγλους.

Περικοπές μισθών

Μέχρι το 1843 η οικονομική ανάκαμψη δεν φαινόταν πουθενά. Η χώρα αδυνατούσε να εκπληρώσει το δημόσιο χρέος της. Οι ξένες δυνάμεις αρνήθηκαν να καταβάλουν την τρίτη δόση του δανείου του 1832. Ο Οθωνας αναγκάστηκε να κηρύξει επίσημη πτώχευση εκλιπαρώντας για νέες πιστώσεις. Υπό τον φόβο της εισβολής των μεγάλων δυνάμεων και κάτω από την υπόδειξή τους προχωρεί στη μείωση των τακτικών δαπανών, που περιλαμβάνει και περικοπές μισθών. Η διάσκεψη που συνήλθε στο Λονδίνο έθεσε αυστηρούς όρους για την καταβολή των ελληνικών οφειλών.

Στάση πληρωμών

Αφού η ελληνική κυβέρνηση προχώρησε σε διακανονισμό των χρεών της το 1878, οι παγκόσμιες αγορές κεφαλαίου άνοιξαν και πάλι για την Ελλάδα και -όπως ήταν αναμενόμενο- οι δανειστές προθυμοποιήθηκαν αμέσως να χορηγήσουν στη χώρα κεφάλαια. Αυτός ο δανεισμός αυξήθηκε σε μη βιώσιμα επίπεδα και η κυβέρνηση Τρικούπη προχώρησε σε στάση πληρωμών το 1893. Το 1898 οι ξένες πιέσεις οδήγησαν την Ελλάδα να αποδεχτεί τη δημιουργία της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διαχείριση του Ελληνικού Χρέους. Αυτή η Επιτροπή ήλεγχε την οικονομική πολιτική της χώρας, καθώς και την είσπραξη φόρων και τα συστήματα διαχείρισης της Ελλάδας.

Διεθνές κραχ – Υποτίμηση δραχμής

Το 1929 ξεσπάει η παγκόσμια οικονομική κρίση ύστερα από το κραχ του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης. Η κρίση είχε άμεσες συνέπειες στην οικονομία της Ελλάδας. Εναν χρόνο πριν η χώρα είχε επανέλθει στον “κανόνα χρυσού”, με σκοπό να προσελκύσει επενδύσεις ξένων κεφαλαίων. Η δραχμή για να παραμείνει στον “κανόνα χρυσού” συνδέεται με το δολάριο. Τον Σεπτέμβρη του 1931 προκαλείται πανικός, με “φυγάδευση” στο εξωτερικό 3,6 εκατ. δολαρίων από ιδιώτες και τράπεζες. Η κυβέρνηση αναζητεί εναγωνίως νέα δάνεια χωρίς επιτυχία. Την άνοιξη του 1932 ο Βενιζέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει καθυστερημένα τον ” χρυσό κανόνα” και να υποτιμήσει τη δραχμή. Την Πρωτομαγιά ανακοινώνει στη Βουλή την πτώχευση της Ελλάδας.

Το 454 π.Χ

Στη Δήλο η πρώτη χρεοκοπία στον κόσμο
Η πρώτη πτώχευση στην παγκόσμια ιστορία σημειώθηκε το 454 προ Χριστού στον Ναό της Δήλου. Τον 4ο αιώνα π.Χ. στον Ναό του Απόλλωνα στη Δήλο βρίσκονταν οι θησαυροί της συνομοσπονδίας των ελληνικών πόλεων-κρατών κάτω από την ηγεσία της Αθήνας. Εκεί φυλασσόταν το τεράστιο ποσό των εισφορών των συμμάχων και εκεί γίνονταν οι συναντήσεις των αντιπροσώπων.

Οι πόλεις-κράτη συνέβαλαν στο ταμείο με τη μορφή οικονομικών πόρων, στρατευμάτων και πλοίων, ενώ τα μέλη είχαν ισότιμη ψήφο στο συμβούλιο που είχε δημιουργηθεί.

Το ποσό της οικονομικής συμβολής καθοριζόταν από την Αθήνα, η οποία κατάφερε κάποια στιγμή να μεταφερθεί το θησαυροφυλάκιο της Συμμαχίας από τη Δήλο στην Αθήνα, καθώς πολύ σύντομα η Δηλιακή Συμμαχία εξελίχθηκε σε Αθηναϊκή Ηγεμονία.

Ο Αριστείδης καθόρισε πρώτος το ποσό της εισφοράς για κάθε πόλη με τόσο δίκαιο τρόπο που οι σύμμαχοι τον ονόμασαν “τον δικαιότερο από όλους τους ανθρώπους”.

Το 454 π.Χ., λοιπόν, και ενώ η περίφημη αθηναϊκή συμμαχία έχει ανασυσταθεί, 13 πόλεις-κράτη προχώρησαν σε δανεισμό από τον Ναό της Δήλου. Οι δέκα πόλεις-κράτη, όμως, δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν τα χρέη τους, προχωρώντας έτσι στην πρώτη… στάση πληρωμών της παγκόσμιας ιστορίας!

Δύο από τις δέκα πόλεις-κράτη, μάλιστα, δεν μπόρεσαν τελικά να αποπληρώσουν τα χρέη τους, ενώ οι υπόλοιπες οκτώ ζήτησαν αυτό που αποκαλείται… επαναδιαπραγμάτευση χρέους.

Η στάση πληρωμών στην Αρχαία Ελλάδα δεν ήταν, λοιπόν, άγνωστο φαινόμενο, διότι -όπως λέγεται- οι αρχαίοι Ελληνες ως έμποροι αναγνώριζαν αυτό που αποκαλείται σήμερα συνυπευθυνότητα χρέους – δηλαδή ότι ο δανειστής πρέπει να αναλαμβάνει μερίδιο του ρίσκου αν κάτι πάει στραβά.

Το θέμα είναι, πάντως, ότι πολλά από τα δάνεια χορηγήθηκαν τότε με τη σίγουρη πρόβλεψη ότι ο οφειλέτης θα αποδειχτεί τελικά ανίκανος να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του.

Μετά το “κανόνι” ο Περικλής μετέφερε το ταμείο της Συμμαχίας στην Ακρόπολη της Αθήνας. Εκτοτε οι αποφάσεις λαμβάνονταν μόνο από την Αθήνα και ο φόρος οριζόταν από την Εκκλησία του Δήμου.

Κατερίνα Κοσμά
kosma@pegasus.gr