Η Ελλάδα συνεχίζει την πλούσια παράδοσή της σε έλλειψη ανεκτικότητας και σε θρησκευτικό φανατισμό
«Τίποτα δεν είναι ιερό, όλα μπορούν να λεχθούν». Στον απόηχο της δίωξης του 27χρονου εμπνευστή της ιστοσελίδας περί «Γέροντα Παστίτσιου», ρητά όπως αυτό του Ραούλ Βανεγκέμ μπορούν να αποτελέσουν αιτία πολέμου. Ειδικά στην Ελλάδα, χώρα με πλούσια νομολογία και διαχρονικά ευαίσθητα ανακλαστικά απέναντι στη βλασφημία – αδίκημα που στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες παραμένει εν πολλοίς ανενεργό.
Από τις διώξεις του Τζίμη Πανούση και του Μίμη Ανδρουλάκη ως την αποκαθήλωση του πίνακα του βέλγου καλλιτέχνη Τιερί ντε Κορντιέ (που απεικόνιζε έναν σταυρό και στην άκρη του κάδρου ένα ανδρικό μόριο) από την έκθεση «Outlook» και την απόσυρση του βραβευμένου – από την Πολιτεία – μυθιστορήματος της Ερσης Σωτηροπούλου από τις σχολικές βιβλιοθήκες, η ελευθερία της έκφρασης μετατρέπεται σε θέμα πολεμικής, με ισχυρά στρατόπεδα και σημαίες «προόδου» και «οπισθοδρόμησης», καμία από τις οποίες δεν δείχνει να ξεφτίζει μέσα στον χρόνο.
Ειδοποιός διαφορά; Τον ρόλο των διωκτών, εκείνων που εγείρουν αντιδράσεις, προκαλώντας την εισαγγελική παρέμβαση, έχουν πάψει να διεκδικούν πια ομάδες του θρησκευτικού περιθωρίου και παραεκκλησιαστικές οργανώσεις: τον ενδύονται κόμματα στα άκρα του πολιτικού φάσματος, όπως η Χρυσή Αυγή, ύστερα από την πολιτική υπόδειξη της οποίας – μέσω σχετικής ερώτησης στη Βουλή – ανακινήθηκε το ζήτημα του «Γέροντα Παστίτσιου» στο Facebook.
Κακόβουλη βλασφημία, καθύβριση θρησκευμάτων και εξύβριση νεκρού είναι τα τρία αδικήματα που βαρύνουν την υπόθεση του 27χρονου από τα Ψαχνά Ευβοίας. Εχει όμως ο Θεός «ανάγκη από εισαγγελέα»; Η Ελληνική Ενωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου τονίζει στην ανακοίνωσή της για το θέμα την πάγια – τα τελευταία επτά χρόνια – πρότασή της: την κατάργηση του αδικήματος της βλασφημίας και της καθύβρισης θρησκευμάτων από τον Ποινικό Κώδικα. «Και να θέλαμε να ξεχάσουμε την ύπαρξη τέτοιου αδικήματος το οποίο προφυλάσσει τον Θεό από προσβολές – λες και ο Θεός έχει ανάγκη από εισαγγελέα – δεν μπορούμε» σημειώνεται χαρακτηριστικά, για να υπογραμμιστεί ότι «η άρση του απορρήτου και η σύλληψη του δημιουργού μιας ιστοσελίδας αποτελούν ακόμη ένα κεφάλαιο στη λογοκριτική παράδοση της Ελληνικής Πολιτείας. Ενα κεφάλαιο ντροπής με το οποίο η Ελλάδα αυτοβούλως τοποθετεί τον εαυτό της στο ίδιο κάδρο με θεοκρατικά καθεστώτα».
«Η πρόσφατη σύλληψη δημιουργού ιστοσελίδας και η ποινική δίωξή του για τα αδικήματα της βλασφημίας και της καθύβρισης θρησκευμάτων δείχνουν ότι δεν είναι μόνο οι χώρες του Ισλάμ που δεν ανέχονται κριτική στα θρησκευτικά πιστεύω» επισημαίνει ο κ. Βαγγέλης Μάλλιος, δικηγόρος, μέλος του ΔΣ της Ενωσης. «Οπως και πολλά άλλα ζητήματα που αφορούν τη σχέση κράτους και Εκκλησίας, έτσι και τα αδικήματα αυτά συνιστούν έναν νομικό αναχρονισμό της χώρας μας και πρέπει να καταργηθούν. Και τούτο διότι από τη στιγμή που δεν αφορούν την προστασία της προσωπικότητας συγκεκριμένων κάθε φορά προσώπων αλλά προστατεύουν εν γένει το θρησκευτικό συναίσθημα, εξ ορισμού περιορίζουν ανεπίτρεπτα την ελευθερία της έκφρασης. Διότι ποιο είναι το κριτήριο του βλάσφημου; Η αντίδραση ορισμένων ορθοδόξων; Και αν ναι, πόσων; ‘Η μήπως αρκεί μόνο η κατάθεση στη Βουλή ερώτησης βουλευτή της Χρυσής Αυγής; Δεδομένης της απεριόριστης ποικιλίας των θρησκευτικών πεποιθήσεων, ο μόνος τρόπος για να μην προσβληθεί το θρησκευτικό μας συναίσθημα θα ήταν η απόλυτη απαγόρευση του λόγου και της κριτικής, κάτι προφανώς αδιανόητο.
Ενα δημοκρατικό και φιλελεύθερο κράτος οφείλει, όπως άλλωστε συμβαίνει με τα πολιτικά και φιλοσοφικά πιστεύω, να μεταχειρίζεται το θρησκευτικό συναίσθημα ως μια ιδέα. Και όπως όλες οι ιδέες, έτσι και τα θρησκευτικά πιστεύω εκτίθενται δημόσια και εκτός από λατρεία δέχονται και την κριτική, τη σάτιρα, ακόμη και τη λοιδορία». Εργα τέχνης, βιβλία, κινηματογραφικές ταινίες, τώρα και ιστοσελίδες – έστω, αμφιβόλου αισθητικής – έχουν κατά καιρούς μπει στο στόχαστρο, με τις πλάτες αρκετών εκ των εκπροσώπων της πολιτικής σκηνής, και μάλιστα ευρύτατου φάσματος.
Ενδεικτική είναι η περίπτωση του πίνακα του Τιερί ντε Κορντιέ στην έκθεση «Outlook»: το λάβαρο του πολέμου είχε μεταξύ άλλων σηκώσει ο κ. Γιώργος Καρατζαφέρης. Ο αείμνηστος Μιλτιάδης Εβερτ είχε δηλώσει ότι, αν το έργο δεν κατέβαινε, θα πήγαινε ο ίδιος να το αποκαθηλώσει. Ο κ. Θόδωρος Ρουσόπουλος, τότε εκπρόσωπος Τύπου της Νέας Δημοκρατίας, έκρινε ότι «προσβάλλει τα ιδεώδη και τις πνευματικές αξίες του κόσμου μας», ενώ την απόφαση περί αποκαθήλωσης έλαβε ο τότε υπουργός Πολιτισμού κ. Ευάγγελος Βενιζέλος.
Τα κρίσιμα ερωτήματα παραμένουν κάθε φορά μετέωρα. Είναι ορθή η υπεράσπιση της ελευθερίας της έκφρασης, ακόμη και όταν είναι εξόφθαλμη η κατάχρησή της; Ή μήπως είναι μείζονα αυτή η υπεράσπιση ακριβώς διότι αποτελεί ενίσχυση των δυτικών αξιών; Και τελικά απαλλάσσει η ελευθερία του λόγου από την ευθύνη των όποιων πράξεων;
Στην προσπάθεια πάντως να δώσουν το ευρωπαϊκό στίγμα σε ανάλογες υποθέσεις πηγές αναφέρονται σε απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου το 2007 (υπόθεση Vereinigung Bildender Künstler κατά Αυστρίας) που αξιοποιείται πλέον ως δεδικασμένο. Με βάση την απόφαση αυτή, κρίθηκε ότι ζωγραφικός πίνακας εκτεθειμένος σε δημόσιο χώρο ο οποίος αναπαριστούσε με την τεχνική του κολάζ γνωστά πρόσωπα της πολιτικής και της Εκκλησίας σε στάση ερωτικού παροξυσμού δεν προσέβαλλε την τιμή και την υπόληψη των εικονιζομένων ούτε τη δημόσια ηθική.
«Η σάτιρα είναι ένας τρόπος καλλιτεχνικής έκφρασης και κοινωνικού σχολιασμού, ο οποίος μέσω της υπερβολής και της παραμόρφωσης της πραγματικότητας (…) στοχεύει εκ της φύσεώς του να σοκάρει και να ταράξει. Για τον λόγο αυτόν πρέπει να εξετασθεί με ιδιαίτερη προσοχή κάθε περιορισμός του δικαιώματος ενός καλλιτέχνη να εκφράζεται (μέσω της σάτιρας)» τονίζεται στο σκεπτικό της απόφασης.
Ελλάς-Ιράν συμμαχία
Η Ελλάδα καταλαμβάνει διόλου κολακευτική θέση σε παλαιότερη (2005) διεθνή κατάταξη ως προς τον σφιχτό εναγκαλισμό κράτους και θρησκείας – Government Favoritism of Religion. Ο κατάλογος φέρει πρώτο το Τουρκμενιστάν, με το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία να ακολουθούν και την Ελλάδα στην τρίτη θέση, σε χειρότερη κατάταξη από τη Μαλαισία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Αίγυπτο, ακόμη και το Πακιστάν! Αξίζει να σημειωθεί ότι στην ίδια λίστα η Τουρκία κατέχει την 44η θέση και η Ζιμπάμπουε την 50ή.
Τα στοιχεία βασίζονται σε εκθέσεις-αναφορές μεταξύ άλλων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και φέρουν τη σφραγίδα της ARDA (Association of Religion Data Archives).
