Το έθνος να λυπάστε, αν φορεί ένδυμα που δεν το ύφανε. Ψωμί αν τρώει, αλλά όχι απ’ τη σοδειά του. Κρασί αν πίνει, αλλά όχι από το πατητήρι του.
Από το ποίημα «Ο Κήπος του Προφήτη» του Λιβανέζου ποιητή Xαλίλ Γκιμπράν, (1923)
Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 η Ελλάδα βρέθηκε λαβωμένη από ένα καταστρεπτικό παγκόσμιο πόλεμο κι ένα ακόμα πιο ψυχοφθόρο εμφύλιο. Για να ξανασταθεί στα πόδια της στηρίχτηκε στη βοήθεια των ξένων με το Σχέδιο Μάρσαλ, στηρίχτηκε όμως και στο δικό της πλούτο : τότε ήταν που ξεκίνησε στην περιοχή μας η αξιοποίηση του λιγνίτη της Πτολεμαΐδας, με τα έργα της ΛΙΠΤΟΛ (λιγνιτωρυχείο Κύριου Πεδίου, ΑΗΣ ΛΙΠΤΟΛ και Εργοστάσιο Λιγνιτοπλίνθων -ΕΛΠ, πιο γνωστό σαν «μπρικετάδικο»). Και λίγο αργότερα δίπλα στη ΛΙΠΤΟΛ στήθηκε από τη ΔΕΗ ο ΑΗΣ Πτολεμαΐδας.
Το 2012 η Ελλάδα βρίσκεται λαβωμένη μεν από τη χρηματοοικονομική κρίση, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν είναι στην κατάσταση του 1950. Η Ελλάδα είναι και θα είναι ένα από τα πιο ζηλευτά οικόπεδα στον πλανήτη. Για να βγει από την κρίση χρειάζεται την ξένη βοήθεια, χρειάζεται όμως να στηριχτεί και στις δικές της δυνάμεις. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι σήμερα οι υποδομές της χώρας είναι άθικτες και απείρως περισσότερες από αυτές του 1950. Δρόμοι, γέφυρες, λιμάνια, αεροδρόμια, τρένα, τηλεπικοινωνίες είναι σήμερα σε απείρως καλύτερη κατάσταση. Υπάρχει σημαντική γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή, υπάρχει μεταποίηση και βιομηχανία, υπάρχει καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό. Στην περιοχή μας η ΛΙΠΤΟΛ της δεκαετίας του 1950 έχει μετεξελιχθεί σε ένα μεγάλο ενεργειακό κέντρο, που στήριξε τον εξηλεκτρισμό της χώρας, στηρίζει την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας και εξασφαλίζει τη φθηνή και αδιάλειπτη ηλεκτρική ενέργεια, που έχει ανάγκη τόσο η βιομηχανία και η μεταποίηση, όσο και τα νοικοκυριά.
Ένα από τα προβλήματα που έχουμε στη Δυτική Μακεδονία είναι ο μακρύς χειμώνας και οι δαπάνες για θέρμανση. Με την οικονομική κρίση αφενός τα εισοδήματα των πολιτών έχουν μειωθεί δραματικά, αφ’ ετέρου οι φόροι που έχουν επιβληθεί στην τιμή του πετρελαίου το καθιστούν μη ανταγωνιστικό για θέρμανση οικιών και επαγγελματικών εγκαταστάσεων. Ήδη από 30/1/2012 έχουν προταθεί μέτρα για την άμεση επίλυση του προβλήματος που δημιούργησε τον Οκτώβριο 2011 η εξίσωση της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης με το πετρέλαιο κίνησης για τις επιχειρήσεις και η σχεδιαζόμενη επέκταση του μέτρου στο πετρέλαιο για τις κατοικίες (βλ. http://www.kozani.net/news2.php?p_id=23724).
Λόγω της απαγορευτικής τιμής του πετρελαίου, πολλοί είναι οι συμπολίτες μας που αναγκάστηκαν να στραφούν σε θέρμανση με ξύλα και pellets. Τα δάση της περιοχής ήδη αισθάνονται την πίεση από την αυξανόμενη υλοτόμηση. Στις συνθήκες αυτές πολλοί ήταν αυτοί που το 2011 θυμήθηκαν με νοσταλγία τη μπρικέτα του ΕΛΠ, ένα εγχωρίως παραγόμενο φθηνό εναλλακτικό καύσιμο. Όμως το ΕΛΠ διέκοψε τη λειτουργία του το 2008. Στη χρονική στιγμή που έκλεισε, κυρίως τροφοδοτούσε με ξηρό λιγνίτη δυο μεταλλουργίες νικελίου : τη ΛΑΡΚΟ και τη Γαλλική FΕNΙ στα Σκόπια. Η τοπική αγορά μπρικέτας είχε υποχωρήσει σε χαμηλά επίπεδα. Το εργοστάσιο δεν έκλεισε από έλλειψη λιγνίτη καλής ποιότητας : λιγνίτης καλής ποιότητας στα μέτωπα των ορυχείων υπάρχει και θα εξακολουθήσει να υπάρχει.
Επιπλέον, πρέπει να πάρουμε υπόψη μας ότι με τις πολιτικές που έχουν ανακοινωθεί για τον ενεργειακό χάρτη της χώρας και αν δεν αλλάξει κάτι σύντομα, μετά το 2020 θα υπάρχουν στην περιοχή ήδη ανοιχτά ορυχεία, με μεγάλη παραγωγική δυναμικότητα, αλλά δεν θα υπάρχει αντίστοιχα καταναλωτής του λιγνίτη, επειδή οι περισσότερες Μονάδες των ΑΗΣ θα έχουν κλείσει !
Εκτός λοιπόν από το πρόβλημα του πώς θα θερμάνουμε με φθηνό τρόπο και σε μακροπρόθεσμη βάση τα σπίτια και τις επιχειρήσεις της Δυτικής Μακεδονίας που δεν είναι συνδεμένα στα δίκτυα τηλεθερμάνσεων, θα πρέπει στο κοντινό μέλλον να αντιμετωπίσουμε και το πρόβλημα του πώς θα συνεχίσουν να λειτουργούν τα ήδη ανοιχτά ορυχεία μετά το 2020, έστω με μειωμένη παραγωγική ικανότητα.
Η εξέλιξη αυτή επαναφέρει την αναγκαιότητα προώθησης εξωηλεκτρικών χρήσεων του λιγνίτη, χρήσεων που είναι διαδεδομένες σε όλη την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Υπάρχουν σε λειτουργία εκατοντάδες μονάδες αποκεντρωμένης συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού με καύσιμο ξηρό κονιοποιημένο λιγνίτη και η τεχνολογία είναι περισσότερο από ώριμη. Το πρώτο λοιπόν βήμα, που μπορεί και πρέπει να γίνει στην περιοχή μας προς την κατεύθυνση αυτή, είναι η κατασκευή ενός νέου υπερσύγχρονου εργοστάσιου κατεργασίας λιγνίτη. Τη σχετική πρόταση έχω καταθέσει στη ΔΕΗ πριν από τρεις μήνες. Δημοσιοποιείται σήμερα προκειμένου να ενημερωθεί το νέο πολιτικό σύστημα της περιοχής, που έχει προκύψει από τις τελευταίες εκλογές.
Τα παραγόμενα προϊόντα μπορεί να είναι τόσο ξηρός λιγνίτης σε σκόνη για τις δυο μεταλλουργίες, (οι οποίες εξακολουθούν να θέλουν ξηρό λιγνίτη της περιοχής μας λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του), όσο και συσσωματώματα (pellets) κυλινδρικής ή πρισματικής μορφής. Η παραγωγή pellets δίνει τη δυνατότητα να δημιουργηθεί μια νέα αγορά pellets λιγνίτη για οικιακή και βιοτεχνική χρήση, (αντί για τη μπρικέτα που παρήγαγε το παλιό ΕΛΠ), αξιοποιώντας και τα συστήματα θέρμανσης με pellets που έχουν ήδη εγκατασταθεί. Η παραγωγή των pellets είναι πιθανότατα πιο ευχερής και οικονομική από την παραγωγή μπρικέτας, λόγω των μικρότερων διαστάσεων. Επιπλέον, ως συγκολλητική ουσία ενδεχομένως μπορεί να χρησιμοποιηθεί αγροτική ή δασική βιομάζα, η οποία μπορεί να παράγεται στη γύρω περιοχή και να αξιοποιείται, σε συνδυασμό και προς τη Μονάδα Βιομάζας που προτίθεται να κατασκευάσει στην περιοχή η ΔΕΗ Ανανεώσιμες ΑΕ. Για το σκοπό αυτό είναι σκόπιμο να γίνουν το συντομότερο δοκιμές παραγωγής pellets.
Το νέο εργοστάσιο πρέπει να κατασκευαστεί δίπλα σε Ατμοηλεκτρική Μονάδα, προκειμένου να τροφοδοτείται από αυτή με φθηνό ατμό για τη λειτουργία των ξηραντήρων λιγνίτη. Και δεδομένου ότι έχει δρομολογηθεί η κατασκευή της νέας Μονάδας Πτολεμαΐδα 5, (που φυσιολογικά θα είχε ξεκινήσει ήδη να κατασκευάζεται αν δεν υπήρχαν τα προβλήματα χρηματοδότησης λόγω της χρηματοοικονομικής κρίσης), είναι σκόπιμο δίπλα της να γίνει και το νέο εργοστάσιο ξηρού λιγνίτη. Επομένως έχει ιδιαίτερη σημασία να μπει άμεσα σε φάση υλοποίησης η νέα Μονάδα Πτολεμαΐδα 5.
Η κατασκευή ενός νέου εργοστασίου ξηρού λιγνίτη συνδυάζει πολλά πλεονεκτήματα :
• διατηρεί θέσεις εργασίας στην περιοχή της Πτολεμαΐδας,
• επιτρέπει την πιο ομαλή μείωση της παραγωγής των ορυχείων μετά το 2020, την πιο ομαλή εξόφληση των κοιτασμάτων και την αποκατάσταση των εδαφών,
• παράγει φθηνή και με απολύτως ελεγχόμενο κόστος εγχώρια πρώτη ύλη για θέρμανση οικιών και βιοτεχνιών,
• ενισχύει την ανταγωνιστικότητα των τοπικών επιχειρήσεων με τη μείωση των δαπανών για θέρμανση,
• καθιστά εφικτή την κατασκευή μικρών τοπικών μονάδων συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού με καύσιμο ξηρό κονιοποιημένο λιγνίτη, με στόχο τη μηδενική κατανάλωση πετρελαίου θέρμανσης στα αστικά και ημιαστικά κέντρα της Δυτικής Μακεδονίας, με χρονικό ορίζοντα επίτευξης το 2020,
• μειώνει την πίεση για ξύλευση των δασών, επιδρώντας θετικά στο περιβάλλον,
• υποκαθιστά εισαγωγές πετρελαίου θέρμανσης εξοικονομώντας συνάλλαγμα για τη χώρα,
• φέρνει συνάλλαγμα στη χώρα από εξαγωγές λιγνίτη στη FENI,
• χωροθετείται σε διαθέσιμο βιομηχανικό οικόπεδο, με έτοιμες υποδομές.
Το ύψος της απαιτούμενης επένδυσης για την κατασκευή του νέου εργοστασίου θα εξαρτηθεί από τον απαιτούμενο εξοπλισμό ανάλογα με το επιθυμητό ύψος παραγωγής, καθόσον έργα προσπέλασης και οικόπεδο ήδη υπάρχουν. Το ύψος της απαιτούμενης επένδυσης δεν είναι σημαντικό για επιχειρήσεις του μεγέθους της ΔΕΗ, αλλά, αν απαιτηθεί στη σημερινή δύσκολη οικονομική συγκυρία, είναι βέβαιο ότι θα βρεθούν κεφάλαια τρίτων, καθόσον πρόκειται για επένδυση με διασφαλισμένη τόσο τη βασική πελατεία, όσο και την προμήθεια των πρώτων υλών (λιγνίτης, ατμός).
Το τοπικό Τεχνικό Επιμελητήριο, στο οποίο έχω γνωστοποιήσει την πρόταση, έχει ήδη συστήσει Ομάδα Εργασίας με αντικείμενο «Αξιοποίηση του ξηρού λιγνίτη για εγκαταστάσεις τηλεθέρμανσης και άλλες χρήσεις», προκειμένου να εξεταστούν διάφορες τεχνικές και οικονομικές παράμετροι.
Εφόσον κατασκευαστούν η Πτολεμαΐδα 5 και το νέο εργοστάσιο ξηρού λιγνίτη, θα έχει αντικατασταθεί πλήρως το συγκρότημα της ΛΙΠΤΟΛ και του ΑΗΣ Πτολεμαΐδας, που πριν από 50-55 χρόνια συμβόλιζαν την βιομηχανική ανάπτυξη της Ελλάδας. Και από εδώ, από το λιγνίτη της Πτολεμαΐδας, μπορεί να δοθεί για ακόμα μια φορά το έναυσμα για το νέο ξεκίνημα της Ελλάδας, μετά τη χρηματοοικονομική κρίση.
Όλοι μιλούν σήμερα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο για την ανάγκη να στραφούμε στην «ανάπτυξη» για το ξεπέρασμα της οικονομικής κρίσης. Όμως η «ανάπτυξη» δεν μπορεί να είναι μια αφηρημένη έννοια, πρέπει να αποκτήσει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, με ρεαλιστικούς στόχους και υλοποιήσιμη προοπτική. Η ανάπτυξη για την περιοχή μας θα έρθει μόνο αν γίνουν συγκεκριμένες βιώσιμες επενδύσεις, που θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας. Και για να συμβεί αυτό χρειάζεται όλοι να προβληματιστούμε, να καταθέσουμε δημόσια προτάσεις για δράσεις και να αναπτυχθεί ένας δημιουργικός διάλογος. Μόνο αν προγραμματίσουμε έγκαιρα τις δράσεις μπορούμε να αναζητήσουμε την απαιτούμενη χρηματοδότηση. Και μόνο με τον τρόπο αυτό θα αξιοποιήσουμε τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής μας που φθίνει, θα συγκρατήσουμε θέσεις εργασίας και θα δώσουμε προοπτική στους νέους.
Χρήστος Ι. Κολοβός
Δρ Μηχανικός Μεταλλείων – Μεταλλουργός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής Εκμετάλλευσης & Αξιοποίησης Ενεργειακών Πρώτων Υλών ΤΕΕ
Μέλος της Μόνιμης Επιτροπής Ενέργειας ΤΕΕ/Τμήμα Δυτικής Μακεδονίας
