Πριν από πέντε περίπου χρόνια, κάποιες τραπεζικές καταρρεύσεις, πτωχεύσεις και η αύξηση της ανεργίας, οδήγησαν σε μια γενικότερη παγκόσμια οικονομική κρίση που σήμερα πλήττει ανεπανόρθωτα τις τρεις παραδοσιακές οικονομικές ατμομηχανές του πλανήτη: Τις ΗΠΑ, την Ευρώπη, και την Ιαπωνία.
Μπορεί οι κύκλοι άνθησης – πτώσης να είναι συνηθισμένοι στην οικονομία, αλλά ανέκαθεν συνέβαιναν σε διαφορετικές εποχές. Όταν η Γερμανία υπέφερε στη δεκαετία του 1920, η Αμερική άνθιζε. Και όταν η Ιαπωνία έχανε μια ολόκληρη δεκαετία (1990ς), η οικονομία της Δύσης κυριαρχούσε.
Σήμερα, όλα τα βιομηχανικά κράτη αντιμετωπίζουν μια τεράστια οικονομική απειλή. Η μεσαία τάξη έχει χάσει την αγοραστική της δύναμη και ως εκ τούτου η ανάπτυξη χωλαίνει. Αν οι παρούσες τάσεις δεν αναστραφούν, το 2012 θα σηματοδοτήσει την οριστική κατάρρευση της μεσαίας τάξης και θα είναι η χρονιά κατά την οποίαν θα διακοπεί οριστικά ο οικονομικός εκσυγχρονισμός.
Η ανοδικά κινούμενη μεσαία τάξη είναι ένα σχετικά καινούργιο φαινόμενο. Σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, οι πλούσιοι παρέμεναν πλούσιοι και όλοι οι υπόλοιποι δεν είχαν καμιά ευκαιρία.
Τα τελευταία 60 χρόνια, η αμερικανική κατανάλωση οδήγησε σε μια νέα εποχή ευκαιριών, συμπαρασύροντας την Ευρώπη και την Ιαπωνία. Η νέα μεσαία τάξη που προέκυψε, αγόρασε σπίτια, αυτοκίνητα και ηλεκτρικές συσκευές, ενισχύοντας αγοραστικά την όποια τεχνολογική καινοτομία προέκυπτε, από τον ηλεκτρισμό και την τηλεφωνία, ως την ιατρική τεχνολογία και το διαδίκτυο.
Χωρίς αυτού του είδους την αγοραστική δύναμη, οι επενδύσεις στην καινοτομία παύουν να είναι ελκυστικές. Δεν υπάρχει κίνητρο για επένδυση, αν το νέο προϊόν που θα προκύψει, δεν μπορεί να αγοραστεί. Ήδη παρατηρείται μια τέτοια μετατόπιση. Εταιρίες όπως είναι η “Proctor and Gamble” διαφοροποιούν τα προϊόντα τους για να προσελκύσουν τους νέους και πιο σφιχτούς καταναλωτές, την ώρα που βλέπουν την μεσαία τάξη να συρρικνώνεται. Έχουν παρουσιάσει, για παράδειγμα, στο εμπόριο νέα φτηνά απορρυπαντικά και ξυραφάκια, ενώ το διάσημο προϊόν Tide θεωρείται πλέον τόσο ακριβό, που στην Αμερική σπείρες το κλέβουν με σκοπό την μεταπώλησή του στην μαύρη αγορά, ή την ανταλλαγή του με ναρκωτικά!
Αυτή η οικονομική παρακμή της Δύσης δεν μπορεί να αντισταθμιστεί από την ανάπτυξη της Κίνας, της Βραζιλίας, της Ινδίας και της Ρωσίας. Οι οικονομίες αυτές έχουν να αντιμετωπίσουν πολλά χρόνια ελλιπούς και χαλαρού σχεδιασμού και υπερβολικών κρατικών παρεμβάσεων σε όλους τους παραγωγικούς και μη τομείς. Η μεσαία τάξη τους παραμένει αδύναμη.
Ακόμη και οι πιο αισιόδοξες προβλέψεις για έναν νέο ασιατικό αιώνα, χρησιμοποιούν στοιχεία ανάπτυξης που δεν είναι βιώσιμα και που ήδη χαρακτηρίζονται από στασιμότητα. Η Κίνα προσάρμοσε προς τα κάτω τους αναπτυξιακούς της στόχους, ενώ η Ινδία παλεύει για να κρατηθεί ζωντανή.
Υπάρχει σε εξέλιξη μια μετατόπιση, που ενέχει κινδύνους, αλλά και που είναι απαραίτητη για τα αναπτυσσόμενα κράτη που τόσο καιρό χρειάζονταν την Δύση για την ζήτηση των προϊόντων τους. Ο Κινέζος πρόεδρος Hu Jintao τον περασμένο μήνα τόνισε την ανάγκη ανακατεύθυνσης της οικονομίας της χώρας του προς την εσωτερική κατανάλωση.
Η Παγκόσμια Τράπεζα κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, αν όπως λέει, η κινεζική κυβέρνηση δεν αλλάξει την πολιτική της σε σχέση με την οικονομία. Πολλοί οικονομολόγοι πιστεύουν πως η ώρα έφτασε. Η ανάπτυξη που οφείλεται στην επένδυση επί των υποδομών, δεν έχει βοηθήσει τους βασικούς δημιουργούς εργασίας, τις μικρές επιχειρήσεις, ούτε συντέλεσε στη παροχή κοινωνικής φροντίδας, δημόσιας υγείας κλπ.
Ακόμη και οι θριαμβευτής των εκλογών Vladimir Putin μιλάει πλέον για αλλαγή στην πορεία ανάπτυξης της Ρωσίας, από τις κρατικές επιχειρήσεις, σε μια πιο ελεύθερη αγορά.
Η Βιρμανία, μετά από πολλά χρόνια δικτατορίας, απελευθερώνει την κρατική της οικονομία. Ήδη έχει γεμίσει από επιχειρηματίες πρόθυμους να μπουν σε αυτό το παρθένο έδαφος. Ο κρατικός καπιταλισμός ξεθωριάζει.
Δυστυχώς όμως, αυτή η ανακατεύθυνση δεν είναι εύκολη υπόθεση. Είναι σαν να ζητάμε από ένα υπερωκεάνιο να μπορεί να στρίψει απότομα.
Ο μεγάλος πλούτος της Ρωσίας έχει καταλήξει στις τσέπες μιας ισχυρής ολιγαρχίας. Στη Κίνα, τα εισοδηματικά χάσματα είναι πελώρια και αναμένονται κοινωνικές εκρήξεις.
Οι επιχειρήσεις της Ινδίας εμποδίζονται από την κρατική παρέμβαση, τις συχνές διακοπές ρεύματος και την διαφθορά.
Ακόμη και η ραγδαία ανάπτυξη της Βραζιλίας κινδυνεύει, αφού βασίζεται κυρίως στους φυσικούς της πόρους.
Σε τελική ανάλυση, ο μεγάλος μοχλός της οικονομικής ανάπτυξης παραμένει η καταναλωτική δύναμη, δηλαδή ο καταναλωτής. Τόσο τα αναπτυσσόμενα, όσο και τα αναπτυγμένα κράτη, θα πρέπει να στραφούν στα βασικά: Παιδεία, κεφαλαιοποίηση, ισονομία, και εργασιακή κινητικότητα. Χωρίς αυτά δεν υπάρχει ανάπτυξη, η ανισότητα γιγαντώνεται και αυξάνεται η πολιτική αστάθεια.
Αν δεν υπάρξουν τέτοιου είδους αλλαγές, το μέλλον του πλανήτη θα μοιάζει πολύ με το παρελθόν του. Την φεουδαρχία δηλαδή, η οποία και θα επιστρέψει.
Η μεγάλη χρυσή εποχή των ευκαιριών που χαρακτήρισε τον 20ο αιώνα, μπορεί να διαρκέσει και στον νέο αιώνα, αν οι χώρες στραφούν προς την μεσαία τάξη και όχι όπως παλιά προς την καταστροφική οικονομική κορυφή.
S.A.
