Από το βιβλίο μου “ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ” σελ. 386 Γενικά:

Την πόλη τη διαρρέει ο Γρεβενίτης, παραπόταμος του Αλιάκμονα. Στην πλατεία της λαχαναγοράς  δεσπόζει το πεντάγωνο καμπαναριό ύψους 25 μέτρων το οποίο ανεγέρθη το 1906. Στο μέσο της πλατείας  στις 9-5-2002 στήθηκε το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης 1941-1945 με δαπάνη της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης και του Δήμου Γρεβενών.  Παραπλεύρως στήθηκε μνημείο του πόντιου πολεμιστή  στη μνήμη της ποντιακής γενοκτονίας των 350.000 ποντίων 1916-1922. Στη μικρή πλατεία της 25^ης Μαρτίου μνημείο της Ε.Β.Χ με αριθμητική αναφορά ΤΩΝ ΕΝ ΤΗ ΓΗ ΤΩΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΥΠΕΡ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΘΑΝΟΝΤΩΝ αξιωματικοί και υπαξιωματικοί της Χωροφυλακής για τα έτη 1944=1, 1946=31, 1947=19, 1948=5 και απέριττη προτομή του Κ.Ταλιαδούρη[1].

Στα δύο άκρα της πλατείας  Αιμιλιανού  στήθηκαν οι προτομές του Εθνομάρτυρα Αιμιλιανού (1877-1911)[2] και του οπλαρχηγού Θεόδωρου Ζιάκα ( 1800-1882). Στο μέσον της πλατείας η προτομή του πολιτικού και ευεργέτη Κώστα Ταλιαδούρη και μνημείο προς τιμή των αγωνιστών της ΕΛΔΥΚ. Στον περιβάλλοντα χώρο εντυπωσιάζουν οι πολυπληθείς καφετέριες, ο πεζόδρομος, ταβέρνες με παραδοσιακά εδέσματα, κρέατα ψημένα, μανιταροπροϊόντα, καταστήματα τυροκομικών, κρεοπωλείων με τοπικά νόστιμα προϊόντα. Ο πολιτικός Γεώργιος Μπούσιος τιμήθηκε με ανδριάντα στον περίβολο του δικαστικού Μεγάρου πολύ κοντά στην πλατεία Αιμιλιανού. Άλλες προτομές του δασκάλου Θεόδωρου Θεοδωρίδη κοντά στην πυροσβεστική στο δρόμο προς Καστράκι. Στη Μητρόπολη ο Πατρο Κοσμάς,  ο εθνομάρτυς Μητροπολίτης Αιμιλιανός.

Είναι έδρα επισκοπής από τον 11^ο αιώνα και Μητρόπολης από τον 16^ο αιώνα. Πολιούχος της πόλης ο Άγιος Αχίλλειος που τιμάται στις 15 Μαΐου. Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 653 χριστιανοί και 155 μουσουλμάνοι οι οποίοι αναχώρησαν από τα Γρεβενά σύμφωνα με το  άρθρο 3 της σύμβασης της Λοζάνης που υπογράφτηκε στις 30-1-1923 περί ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών  στις 11-4-1924.

Το 2007 τα Γρεβενά έχουν επίσημα ανακηρυχτεί “Πόλη του Μανιταριού”. Υψόμετρο 534 μέτρα.

“Κατοικείται υπό δύο χιλιάδων χριστιανών, 500 οθωμανών, έχει 7 εκκλησίες, 2 τεμένη, 6 σχολεία εκ των οποίων 2 οθωμανικά, 8 χάνια χωρητικότητας 300 ίππων και 400 ανδρών και 15 κλιβάνους” (Σχινάς 1866).

Αποτελείται από έξι συνοικίες Βαρόσι, Σελιό, Αλώνια, Μεράς, Αγορά, Κούρβουλο (Μ.Β 16=2=28). 

Αποτελείται από πέντε συνοικίες: α) Σελιό: Τουρκικοί στρατώνες, ιερός ναός Αγίου Αχιλλίου, πρόποδες του λόφου Κισλάς β)Κούρβουλο: Προς Κυρακαλή, κατοικία γηγενών, υδρόμυλος Μπουσίου γ)Αλώνια: Νοτιοδυτικά της πόλης, κατοικούνταν από ντόπιους κατοίκους, υδρόμυλος Βούλγαρη δ)Μπάρα: Κατοικία σιδεράδων, προς τη μεριά του Αχίλλη του Τρανού  ή Μεράς εκεί που πραγματοποιείται η εμποροπανήγυρη. Υδρόμυλος Μανάκα όπου το 1921-22 λειτούργησε ως υδροηλεκτρική μονάδα για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. ε) Ντορούτ: Το σημερινό κέντρο των Γρεβενών όπου και η λαϊκή. Αποτέλεσε διοικητικό, θρησκευτικό κέντρο των Τούρκων μετατρέποντας τον ιερό ναό της Αγίας Παρασκευής σε τζαμί  (Θεόδωρος Σαράντης σ.266-268).

Στην πόλη των Γρεβενών λειτουργεί Κέντρο νεοσυλλέκτων  μηχανοποιημένου Τάγματος  Πεζικού, σύγχρονο νοσοκομείο, Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη.

Η Εγνατία οδός με τρεις κόμβους (Ταξιάρχης, Μυρσίνα, Κηπουρειό) βοηθά στην προσπελασιμότητα της περιοχής και οι επισκέπτες ευκολότερα μπορούν να επισκεφτούν τα πέτρινα γεφύρια, το χιονοδρομικό κέντρο στη Βασιλίτσα, τον Εθνικό Δρυμό της Πίνδου, τα θρησκευτικά μνημεία.

Με απόφαση του Νομάρχη στις 31 Δεκεμβρίου 1914 ορίσθηκε ως έδρα εκλογικού τμήματος: Το πρώτον με έδραν τα Γρεβενά Α^ον , ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς της πόλεως Γρεβενών ως και οι των χωρίων Τριβένι (Σύνδεντρον), Μεγάλο Σειρήνι και Μικρό Σειρήνι, τόπον δε ψηφοφορίας ορίζομεν το δημοτικόν σχολείον αρρένων. Το δεύτερον με έδραν τα Γρεβενά Β^ον , ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς του χωρίου Δοβράτοβον (Βατόλακκος), Ασπρόκαμπος,  Γκομπλάρι (Μυρσίνα),  Καλαμήτσι, Ζυγόστι (Μεσόλακκος), Καλόχι, Ελευθεροχώρι, Φυλή, Πλέσια (Μελίσσι),  Μαυραναίοι, Μπούρα (Δοξαράς), Βραβόνιστα (Καληράχη), Δόβρανη (Έλατος), Κυρακαλή, Κάστρον, Μαυρονόρος, Βράστινον (Ανάβρυτα), τόπον δε ψηφοφορίας ορίζομεν την δημοτικήν σχολήν θηλέων.

Κοινότητα-Δήμος Γρεβενών: Από την απελευθέρωση το 1912 ως την αναγνώριση ως κοινότητας με το με ΦΕΚ  19/12/1918 λειτουργούσε ως δήμος. Δήμαρχοι ως το 1918 διετέλεσαν οι Νικόλαος Κουσίδης δικηγόρος, Κωνσταντίνος Ζαρκοδήμος έμπορος, Γεώργιος Βασιλάκης έμπορος και Αλέξιος Παπαλεξίου γιατρός[3].

Οι συνοικισμοί που απάρτισαν την κοινότητα ήταν τα Γρεβενά, η Μπούρα (Δοξαράς), η Κυρα-Καλή, το Καλαμίτσι και το Γκομπλάρι (Μυρσίνα).

Μεταξύ των προέδρων της κοινότητας Γρεβενών από το 1918 ως το 1944 ήταν: Ο πρόεδρος του κ.σ  Αλέξιος Παπαλεξίου  (ιατρός προσφύγων) στις 19-2-24 υποβάλλει την παραίτησή του από το αξίωμα του προέδρου της κοινότητας στο Νομάρχη (60/ 985). Στη θέση του διορίζεται ο κοινοτικός σύμβουλος Αχιλλέας Αναγνώστου 1924. Πρόεδρος κοινότητας Γρεβενών το Δεκέμβριο του Ι925 εξελέγη ο Στέργιος Προκοπίου (60/ 985). Νέος πρόεδρος εξελέγη εκ των κοινοτικών συμβούλων ο Ζήσης Ντούντας αντικαταστήσας τον ιατρό Βασιλόπουλο (Β.Ε 2-9-28). Θεόδ. Σπίρτος 1932. Απελύθησαν  υπό της Νομαρχίας ως μη αποκηρύξαντες προ της καταστολής του το κίνημα και μη εμπνέοντες εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση ο πρόεδρος της κοινότητας Γρεβενών Α. Βασιλόπουλος.  Είχε αναλάβη προεδρίαν ο κ. Περ. Λαδάς όστις χθες απελύθη (Β.Ε 12-5-35).

Το κ.σ με πρόεδρο τον Περικλή Λαδά στις 22/7/1937 κάνει γνωστό ότι στην πόλη των Γρεβενών η μεν Λαϊκή Αγορά θα λειτουργεί  έκαστον Σάββατον η δε εβδομαδιαία εμπορική αγορά θα τελείται κάθε Δευτέρα.

Ο Δήμος Γρεβενών, από κοινότητα,  ιδρύθηκε από την κατοχική κυβέρνηση Κ. Λογοθετόπουλου με το Διάταγμα της 20/3/1944 με οικισμούς τα Γρεβενά, Καλαμίτσιον, Δοξαράς. (ΦΕΚ Α 75/6.4.1944).

Ανταρτόπληκτοι της περιόδου 1946-49 κατασκεύασαν πρόχειρες οικίες σε οικόπεδα του δήμου και κυρίως στην πλατεία της λαχαναγοράς οι οποίοι εκδιώχθηκαν το Νοέμβριο του 1950.

Το δημοτικό συμβούλιο  στις 15-10-54 με δήμαρχο το Νικόλαο Σιούλη αποφάσισε  να κατανεμηθεί και αποδοθεί στις σχολικές εφορείες η αναγραφομένη πίστωση στον προϋπολογισμό του Δήμου του ποσού των 10.000 δραχμών: α)Γυμνάσιο 2000 δρχ. β)Αο Δημ. Σχολείο 2000 γ)Βο Δημ. Σχολείο 2000 δ) Γο Δημ. Σχολείο  1000 ε) Καλαμήτσι 750 στ) Δοξαρά 750 η) Νηπιαγωγείο Γρεβενών  500 θ) Νηπιαγωγείο Βαροσίου  500. Ακόμη ομοφώνως ψηφίζει πίστωση δραχμών 7500  δια προμήθεια 1200 οκάδων κριθής και 1000 οκάδων τριφυλλιού δια τις ανάγκες συντηρήσεως των ίππων καθαριότητας του Δήμου.

Διατελέσαντες Δήμαρχοι: Γιαννόπουλος Θωμάς Δικηγόρος (ως μέλος της Υποεπιτροπής Κέντρου Διανομών Γρεβενών στις 20/10/1945 κατά την αποσυσκευασίαν και καταμέτρησιν ευρέθησαν 27.970 είδη ρουχισμού ), Κατσάνος Θεμιστοκλής έμπορος, Ηλίας Ηλία Ιατρός, Νικόλαος Σιούλης αγρότης (συνεδρίαση 18/4/1954, απεφασίσθη  όπως η 23^η Μαΐου ορισθεί ως ημέρα εορτάσεως της εκατοεντηρίδος της επαναστάσεως του Ζιάκα εν τη επαρχία Γρεβενών,συνεδρίαση 15/10/1954 ψηφίζει πίστωσιν 7.500 δραχμών για προμήθεια 1200 οκάδων κριθής και 1000 οκάδεων τριφυλλίου για τις ανάγκες συντηρήσεως ίππων καθαριότητος), Μπάμπος Χρ. ανάπηρος (Συνεδρίαση στις 3-6-1960 με την οποία παραχωρείται έκταση 1108 τ.μ προς τον κυνηγετικό σύλλογο Γρεβενών στη θέση «Τσακάλι-Ράχη»., Δημ. Λάιος έμπορος, Ζγώνης Αλέξανδρος,  Στέργιος Βρεντζιος (1975-1978), Κων/νος Κοντογιάννης (1979-1985), Κρέων Τσιαρτσιώτης (1986-1990), Δημήτριος Σιόβας (1991-1994), Βάιος-Βάιου (1995-1998), Ζιώγας Αθανάσιος (1999-2002, 2003-2006). Νούτσος Γεώργιος (2007-2010) Κουπτσίδης Δημοσθένης (2011-2014), Δασταμάνης Γεώργιος (2015…)

Δημόσιο Ταμείο: Το αρχείο του Δημοσίου Ταμείου Γρεβενών το πρώτον κατεστράφη το έτος 1944. Το καταρτισθέν νέο απετεφρώθη εξ ολοκλήρου κατά την πυρκαγιά της 24^ης Δεκεμβρίου 1953.

Διαβατήρια: α) Λαδάς Στέφανος του Περικλέους[4] γεννηθείς το 1898 στα Γρεβενά. Θεώρηση διαβατηρίου στις 10-8-1927 το οποίο εκδόθηκε από το εν Βοστώνη ελληνικό προξενείο. β) Κωνσταντίνος Σδουκόπουλος με έτος γεννήσεως 1885 επαγγέλματος εμπόρου στις 1 Ιουλίου 1929 ζητά διαβατήριο ίνα μεταβεί στη Σερβία για εμπορικές υποθέσεις. Εκτός από τον πρόεδρο υπογράφεται από τον εφημέριο οικ. Ι. Θεοδωρίδη. γ) Ιωάννης Χρήστου Ξηρός γεν. το 1884 διαβ. στις 17-3-26 για Σερβία για εμπορικές υποθέσεις.

Γεωργικό σχολείο: Στο σχολείο εγγράφονται άνευ εξετάσεων οι κεκτημένοι απολυτήριο της Στ΄ δημοτικού σχολείου. Εγγραφή ατελής, οι μαθητές υπόκεινται σε μηνιαία εισφορά εκ 5 δραχμών έκαστος χάριν του σχολικού ταμείου (ΗΧΩ 16-11-30).

Απολογισμός εσόδων και εξόδων Γεωργικού Σχολείου:’Εσοδα 6807. Έξοδα 2283 (5-5-1936)

Γυμνάσιον Ελληνικόν: Λειτούργησε το σχολικό έτος 1914-1915 με μία τάξη. Το 1924-25 το προσωπικό του Πλήρους εξατάξιου γυμνάσιου εν Γρεβενοίς: Γεώργ. Χαραλάμπης, γυμνασιάρχης, φιλόλογος (διευθυντής Β΄). Αριστ. Χαρώνης πρωτοβάθμιος καθηγ. Μαθηματικός (τμηματάρχης Β΄). Θεόδωρος Γεωργιάδης πρωτοβάθμιος φιλόλογος καθηγητής (τμηματάρχης). Κωνστ. Παπαναγιώτου δευτεροβάθμιος θεολόγος καθηγητής (εισηγητής). Γεώργιος Λούτας, δευτεροβάθμιος διδάσκαλος, φιλόλογος (γραμματεύς Β΄) (60/629).

Ευχαριστήρια επιστολή του γυμνασιάρχη προς τον πρόεδρο της κοινότητας Γρεβενών για την κατασκευή σχολικών αποχωρητηρίων (1-11-1928)

Απεφοίτησαν 18 μαθητές εκ των οποίων η μία θήλυ η Τζιότζιουρα Ευαγγελία (Β.Ε 21-7-35).

Ο έπαρχος Γρεβενών τον Οκτώβριο του 1953 εγκρίνει την απόφαση της σχολικής εφορείας του γυμνασίου για προμήθεια καυσόξυλων άνευ μειοδοτικού διαγωνισμού.

Σε διώροφο κτήριο με οκτώ αίθουσες διδασκαλίας 4 στο ισόγειο και 4 στον όροφο στεγάζονται αντίστοιχα 350 μαθητές για το Α΄ Δημοτικό σχολείο και 650 μαθητές για το γυμνάσιο. Ο σύλλογος των καθηγητών του γυμνασίου ηναγκάσθη να ορίσει μαθήματα την πρωίαν δια τις πρώτες τάξεις και το απόγευμα για τις άλλες τάξεις (Η Φωνή των Γρεβενών 18-7-1955).

Θεμελίωση του 1^ου Γυμνασίου την 17^ην Νοεμβρίου 1957 σε  χώρο ένδεκα στρεμμάτων το οποίο δώρισε ο Δήμος Γρεβενών.

Αποδεικτικόν Γυμνάσιον Αρρένων Γρεβενών.

Ο μαθητής Τσιακμάκης Κωνσταντίνος του Γεωργίου πατρός ορφανού … του δήμου Γρεβενών με έτος γεννήσεως 1914 το σχ. έτος 1932-33 έλαβε απολυτήριο με βαθμό 6 και 4/12 και διαγωγή κοσμιοτάτη. Εν Γρεβενοίς τη 28^η Φεβρουαρίου 1946. Ο Γυμνασιαρχών

Γυμνάσιον Ρουμανικόν: Λειτούργησε  νομίμως το σχ. έτος 1924-25 σύμφωνα με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου 1913.

Την Κυριακή 27  Δεκεμβρίου  και ώρα 4 μ.μ άρχισε η γιορτή του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Η αίθουσα ήταν στολισμένη με ελληνικές και ρουμάνικες σημαίες, απηγγέλθησαν ποιήματα Ελληνικά, Ρουμανικά, Γαλλογερμανικά και Κουτσοβλάχικα (Μ.Β 17-1-32).

Το Ρουμανικό γυμνάσιο ζητά την ατελή προμήθεια καυσοξύλων κατά τη χειμερινή περίοδο όπως συμβαίνει και σε άλλα δημόσια γραφεία (10/11/1939).

Δικαστήρια: Τη νύκτα της 18-19 Σεπτεμβρίου 1931 αποτεφρώθηκαν τα αρχεία του Πρωτοδικείου Γρεβενών λόγω πυρκαγιάς και τα ανασυσταθέντα την άνοιξη του έτους 1944.

Εβδομαδιαία αγορά: Κατά καιρούς λειτούργησαν δύο εβδομαδιαίες αγορές τις ημέρες Δευτέρα, Σάββατο. Σήμερα λειτουργεί κάθε Παρασκευή.

Έκθεση επιθεωρητή Σακελλάρη 1940: “…Ο αρχαιότερος ναός της πόλεως ήτο ο εκ πυρκαϊάς καταστραφείς του Αγίου Γεωργίου Βαροσίου με έτος ανεγέρσεως  1837. Επίσης ο ναός του Αγίου Αχιλλείου αποτελεί πειστήριο προϋπάρξεως χριστιανικών ναών, καθ’ όσον ούτος, προ του 1912 ήτο τέμενος τουρκικόν, μετατραπείς εις ναόν, ως ήτο και προ της εγκαταστάσεως των Τούρκων…Μόνο από του έτους 1870 παρουσιάσθη εν Γρεβενοίς ρουμανική προπαγάνδα και από του έτους 1908 ιδρύθη και ιδιαίτερος ναός αυτών…”.

Εκπαίδευση: Δύο αστικά σχολεία και εν Παρθεναγωγείο  με τρεις διδασκάλους, δύο βοηθούς και μιας Παρθεναγωγού. Φοιτούν μαθητές και μαθήτριες φυλής ελληνικής 139, εκ δε των βλάχων 124 και οθωμανόπαιδες 4. Το όλον 267 (1 Μαΐου 1897) [5].

Ο καθηγητής Χρήστος Μ.Ενισλείδης το Μάρτιο του 1930 γράφει: «Τα εκπαιδευτήρια των Γρεβενών είναι εξατάξιον Γυμνάσιον και δύο εξατάξια μικτά Δημοτικά Σχολεία. Το νυν γυμνάσιον ελειτούργησεν ως ημιγυμνάσιον από του 1914 και ως Γυμνάσιον από του 1918. Στα Γρεβενά λειτουργεί από του 1924 και ρουμανικόν γυμνάσιον πεντατάξιον ήδη ως και μικτόν δημοτικόν σχολείον».

Τάξεις του δημοτικού σχολείου στεγαζόταν προ και μετά το 1925 στο νάρθηκα του ιερού ναού της Ευαγγελίστριας.

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937:  Βαρόσι. Στεγάζεται σε δημόσιο οίκημα. Αποτελείται από ένα δωμάτιο 24 τ.μ με αριθμό μαθητών 25-30. Το διδακτήριο είναι παντελώς ακατάλληλο, ανεπαρκές, ετοιμόρροπο, ανθυγιεινό, συνέχεται με το νεκροταφείο της συνοικίας (60/619).

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου Γρεβενών Α΄ Σχολείο (21-9-37): Στεγάζεται σε δημόσιο οίκημα. Είναι μονώροφο. Αποτελείται από πέντε δωμάτια εκ των οποίων τα τρία έχουν 50 τ.μ επιφάνεια έκαστον τα δε δύο ανά 35 τ.μ. Σε έκαστον δωμάτιο διαμένουν 50-60 μαθητές. Υπάρχει απόλυτος ανάγκη τουλάχιστον δύο αιθουσών. Το κτίριο είναι καταλληλότατο από κάθε άποψη. Μόνο να συμπληρωθεί με δύο αίθουσες (60/619).

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: Γρεβενών Β΄ Δημοτικό Σχολείο: Οίκημα δημόσιο. Έχει 6 αίθουσες και 2 γραφεία με προσανατολισμό Ανατολικό. Τα δωμάτια του κάτω ορόφου είναι ανήλια, υγρά και κακώς αερίζονται λόγω του ότι περιβάλλεται υπό κατοικιών, στερείται αυλής.  Ακατάλληλο για μελλοντική χρήση (60/619).

Η διευθύντρια του διταξίου νηπιαγωγείου Γρεβενών αναφέρει ότι ο αριθμός των φοιτώντων μαθητών κατ’ έτος ανέρχεται στους 138  εκ των οποίων 40 προέρχονται  εκ του προσφυγικού συνοικισμού «Μεράς» απέχοντος κατά πολύ από το διδακτήριο του νηπιαγωγείου, παρακαλεί δε δια την ίδρυση ετέρου νηπιαγωγείου. Το εποπτικό συμβούλιο αποφασίζει την ίδρυση Μονοταξίου Νηπιαγωγείου στο συνοικισμό «Μεράς» Γρεβενών (18/7/1941 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).

Εμποροπανήγυρη Γρεβενών: Δημοσιεύτηκε στις 9-12-32 στο Φ.Ε.Κ 433, Τεύχος Α΄ η καθιέρωση δευτέρας ετησίας εμποροπανηγύρεως εν Γρεβενοίς αρχομένης την 13^ην Ιουνίου (Αχιλλείου) (60/1473). Το αρχαιότερο το χινοπωρινό του Οκτωβρίου.

Εφημερίδες: Αίτησις Θάνου Φείδα, δικηγόρου, κατοίκου Γρεβενών, προς τον Έπαρχο Γρεβενών στις 14-1-30. «Προκειμένου να εκδώσω ενταύθα εφημερίδα υπό τον τίτλον ο «Αγροτικός Αγών» παρακαλώ όπως ευαρεστούμενοι μοι χορηγήσετε την απαιτουμένην άδειαν».

Ο Παντελής Τζώνος στις 16-8-32 ζητά άδεια για έκδοση εβδομαδιαίας εφημερίδας στα Γρεβενά με τίτλο «Φωνή της Δυτικής Μακεδονίας» (60/1636).

Ο Διοικητής της Διοικήσεως Χωροφυλακής Γρεβενών προς το Υπουργείο Προεδρίας Κυβερνήσεως Γενική Διεύθυνση τύπου αναφέρει ότι την 29-8-1960 ήρξατο εκδιδομένη εις Γρεβενά εβδομαδιαία εφημερίς υπό τον τίτλον «Τα γρεβενά» με υπεύθυνον Διευθυντήν τον Διογένη Χ. Κοντοκώσταν κάτοικον Γρεβενών. Συνημμένως υποβάλλω 5 αντίτυπα της πρώτης εκδόσεως συμφώνως τω άρθρω 12 του Ν. 4041/1960.

Έκτοτε εκδόθηκαν αρκετές εφημερίδες. Σήμερα, 2016, κυκλοφορούν  οι ημερήσιες: α)Ημερήσιος λόγος β)Πρωινή γ)Ενημέρωση. Εβδομαδιαίες: α)Χρονικά Δυτικής Μακεδονίας β)Φωνή των Γρεβενών γ) Μαχητής.

Θέατρο: Στην περιοχή Καστράκι με πρωτοβουλία του γυμνασιάρχη Ευστάθιου (Στάθης) Αναγνωστόπουλου, και των καθηγητών του γυμνασίου στήθηκε το 1958 υπαίθριο θέατρο  με σκοπό την αναβίωση αρχαίων θεατρικών παραστάσεων. Η τοποθεσία επιλέχθηκε από τους καθηγητές Ιωάννη Μπόζιο και Ιωάννη Παπαδημητρίου.

Ιερά: Ενοριακοί ναοί Αγ. Αχίλλειου και Αγίου Γεωργίου[6]. α) Ιερός Μητροπολιτικός ναός Αγίου Αχίλλειου – Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Γρεβενών:

Στην είσοδο του κυρίως ναού με κεφαλαία γράμματα επί του τοίχου αναγράφεται “Kτητορικόν ούτως ο πάνσεπτος ιερός μητρ. ναός του εν αγίοις πατρός ημών Αχιλλίου επισκόπου Λαρίσης-Ευαγγελισμού της Θεοτόκου πόλεως Γρεβενών. Εθεμελιώθη τη 13^η Ιουνίου 1908 αρχιερατεύοντος Μητρ. Γρεβενών Αγαθαγγέλου Κωνσταντινίδη. Ενεκαινιάσθη τη 1^η οκτωβριου 1922 υπό του αοιδίμου Μητρ. Γρεβενών Αιμιλιανού Β΄ Δάγγουλα. Αγιογραφήθη και αποπερατώθη Αρχιερατεύοντος Μητροπολίτου Γρεβενών κ.κ.Σεργίου Σιγάλα του εκ Πειραιώς καταγομένου”

Ο καθηγητής Χρήστος Μ.Ενισλείδης το Μάρτιο του 1930 γράφει: «Ο καθεδρικός ναός των Γρεβενών εκτίσθη το 1908 επ’ ονόματι του Αγίου Αχιλλίου, μετά δε την απόδοσίν του ως τζαμί χρησιμοποιουμένου ναϊσκου του αυτού αγίου, ο ναός ούτος ετιμήθη επ’ ονόματι του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου το 1918».

β)Άγιος Γεώργιος: Αποτεφρώθη ο ιερός ναός Αγίου Γεωργίου: “Την Δευτέραν ημέραν του Πάσχα (3-5-1937), η κωμόπολίς μας εστερήθη εκ πυρκαγιάς ενός  ωραίου επιβλητικού και ιστορικού θρησκευτικού μνημείου, του περικαλλούς πρώην μητροπολιτικού ναού του Αγίου Γεωργίου της συνοικίας Βαρόση. Την 11 ώραν ετελέσθη η δοξολογία επί τη εορτή του Βασιλέως και λόγω της Βασιλικής εορτής και της μνήμης του Αγίου η εκκλησία είχε κατακλυσθεί κόσμου. Το εκκλησίασμα αποχωρούν άφηνε κατά τα καθιερωμένα και τας λαμπάδας, φαίνεται δε ότι εις τον γυναικωνίτην αφέθησαν λαμπάδες ανημμέναι τοποθετημέναι όχι μόνον εις τα μανουάλια αλλά και εις τα εικονίσματα, τα σανίδια κλπ.  Τας απογευματινάς ώρας ήρχισεν να εξέρχεται καπνός και να γίνεται αντιληπτός αλλά οι θύραι ήσαν κατάκλεισται, τας κλείδας δε είχεν ο κανδυλάπτης Γ.Φαρμάκης, εορτάζων. Μόλις τη  3 μ.μ παρεβιάσθη η θύρα αλλά το πυρ είχε καταστρέψει παν εικόνισμα και εκκλησιαστικό βιβλίον, άμφια, τα λείψανα του μάρτυρος Αιμιλιανού, την επίπλωσιν, τους πολυελαίους, παν ξύλινον είδος. Έμειναν μόνον οι τοίχοι.

Η ζημία υπολογίζεται εις 1 εκατομμύριο δραχμών. Και οι τοίχοι άχρηστοι σχεδόν, διότι τα ζωνάρια εκάησαν και κατέστησαν ετοιμόρροποι.

Τι τύχη επιφύλασσε τον ιερόν ναόν μας. Ετοιμαζόμεθα εφέτος να εορτάσωμεν την εκατοεντηρίδα από της ανεγέρσεώς του και θρηνούμε επί των ερειπίων του. Δυστυχώς η κοινότης μας στερείται και αντλιών και ουδεμίαν προσπάθεια κατεβλήθη κατασβέσεως του πυρός. Χωροφύλαξ επιχειρήσας να περισώση το ωρολόγιον εκινδύνευσε να καή. ΠΙΝΔΙΟΣ  ΙΟΝ” (B.E 9-5-1937).

γ)Άγιος Αχίλλειος: Στη συνοικία Σελιό δίπλα από το Γρεβενίτη ποταμό υπήρχε ναός του Αγίου Αχιλλίου που οι Τούρκοι τον μετέτρεψαν σε τζαμί το οποίο χρησιμοποιούσαν ως το 1924 όπου και αποχώρησαν. Το 1927 οι χριστιανοί επανέφεραν το ναό του Αγίου Αχίλλειου. Σήμερα υπάρχει στον αύλειο χώρο του γηροκομείου “Ιδρυματικός ναός Αγίου Αχιλλίου Γρεβενών”

Μετά από σαράντα χρόνια μετά την απελευθέρωση ο Μητροπολίτης Φίλιππος (1952-1958) τον ανήγειρε εκ βάθρων (Θεόδωρος Κ.Σαράντης σ.266).

Υπέρ  ανεγέρσεως του ιερού ναού Αγίου Αχιλλίου προσέφεραν Χαρ. Παπαγεωργίου  Δ/της 28^ου Συντάγματος δρχ. 200. 2)Ευθ. Τζήκας δρχ. 150. 3)Γάσπαρης δρχ. 150 4)Στεργ. Διαμαντοπούλου εκ Λαγκαδά εις μνήμη Δ. Γλουμπιάδου δρχ. 200. 5)Αδελφοί Τέγου μετέφερον δι’ αυτοκινήτου δωρεάν εκ Κοζάνης τα δια τον ιερόν  ναόν απαιτούμενα αγκωνάρια  6)Καραγκιόζης μετέφερε δια του αυτοκινήτου 3000 τούβλα εκ Κοζάνης 7)Δημ. Γκιοζελόπουλος Δ/ντής Αγροτ. Τραπέζης, έθεσεν εις τη διάθεση της επιτροπής ποσό δια την κατασκευή εικόνος του Χριστού 8)Γεώρ. Βλαχάβας δραχ. 200 9)Π.Πάπιστας 100 δραχ  (Η Φωνή των Γρεβενών 18-7-1955).

δ)Αγία Παρασκευή, περιοχή Τσακάλια. ε)Άγιος Χριστόφορος στους 7 λάκκους, περιοχή Μερά.

Επιτροπή ιερέων επαρχίας Γρεβενών (Αρχιμανδρίτης Γ.Σερβερής) με τηλεγράφημα στον υπουργό παιδείας ζητούν την εισαγωγή νόμου περί οριστικής λύσεως μισθοδοσίας κλήρου (Μ.Β 7-12-30).

Ο αντιπρόσωπος ιερέων Ι.Θεοδωρίδης  με τηλεγράφημα σε φορείς διαμαρτύρεται για την αύξηση μισθού σε εφημερίους μόνο Α΄ κατηγορίας και ζητά αύξηση αναλόγου μισθού σε εφημερίου δευτέρας και τρίτης κατηγορίας (Β.Ε 19-7-36).

Επιτροπή υπό τον πανοσιολογιότατο Ιωάννη Θεοδωρίδη πραγματοποιήθηκε έρανος υπέρ του Παναγίου Τάφου και απέδωσε το ποσό των 61.552,15 δραχμών  (Β.Ε 8-10-39).

Διορισμός του αρχιμανδρίτη Ιωακείμ Λιούλια ως ιεροκήρυκος της επαρχίας Γρεβενών (Β.Ε 7-1-40).

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής:  Πρόεδρος Παναγιώτης Τσιολάκης. Μέλη: Θ. Γιάτσιος, Ε. Αναγνώστου, Ι. Ζιώγας, Μ. Τσιώνας, Π.Μπιζιούρας, Ζ. Ντόντα, Β. Λαδάς, Βασ. Δούκας. Γάγαλης Δημ. Συνεδρίαση, 9-5-47. Οικίες 679. Πληθ. 4550 κάτ. Καταστραφείσες οικίες 419 και 240 παραπήγματα δια πυρπολήσεως και βομβαρδισμού υπό Ιταλών στις 9-9-43 και Γερμανών 15-7-44. Νόσοι ελονοσία. Υπάρχει ηλεκτροφωτισμός. Υπάρχον 5 ιατροί παθολόγοι, 2 φαρμακοποιοί και οδοντίατρος, κρατικό νοσοκομείο (Ν.Π.Δ.Δ) και μία μαία πρακτική, εθνικό οικοτροφείο και παιδικός σταθμός. Θύματα 37 εκ των οποίων 30 άνδρες, 5 γυναίκες και 2 παιδιά.

Μητρόπολη: Σήμερα η Ιερά Μητρόπολη Γρεβενών απαρτίζεται από ενενήντα επτά ενοριακούς ναούς εκ των οποίων οι ενορίες Παλαιοκάστρου, Δαφνερού, Χρωμίου διοικητικά ανήκουν στην Κοζάνη, Πλατάνιστος  (Παλιάς Κουτσιούφλιανης) στην Καλαμπάκα. Στην ιερά Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης υπάγονται οι οικισμοί Άγιος Κοσμάς, Δασύλλιον, Δοτσικό, Τρίκορφο, Καλλονή, Κυπαρισσίου. Στη Μητρόπολη Ελασσώνος, η Δεσκάτη, Παρασκευή, Δασοχώρι, Γήλοφος.

Τα παρεκκλήσια είναι 71, τα εξωκκλήσια 187, οι μοναστηριακοί ναοί 5, εφημέριοι 64 (Ημερολόγιο Ι.Μητρόπολις Γρεβενών 2015).

Στον αύλειο χώρο της Μητροπόλεως στήθηκαν το 1989 οι ανδριάντες του εθνομάρτυρα Αιμιλιανού, του εθναπόστολου Κοσμά του Αιτωλού. Εκδίδει κατ’ έτος Ημερολόγιο τσέπης, κυκλοφορεί μηνιαίο περιοδικό  “ Όσιος Νικάνωρ”. Με τη συμβολή του Μητροπολίτη Γρεβενών κ.κ Σεργίου (Πειραιάς 1934 – Θεσσαλονίκη 10/7/2014) εκδόθηκαν άλλα 26 βιβλία μεταξύ των οποίων επτά τόμοι από τα αρχεία της Ιεράς Μητροπόλεως Γρεβενών από το έτος 1874 ως το 1929 (Διαθήκες ιδιωτών, πρακτικά δημογεροντίας, αλληλογραφία Μητροπολιτών) που φωτίζουν άγνωστες πτυχές της τοπικής μας Ιστορίας.

Σήμερα προϊσταται της Μητροπόλεως ο σεβασμιότατος Μητροπολίτης  Δαβίδ Τζουμάκας (Λιτόχωρο 1958)  ο οποίος ενθρονίστηκε στις 2 Νοεμβρίου του 2014. Ο μακαριστός Μητροπολίτης Σέργιος εκοιμήθη στις 10 Ιουλίου 2014.:α)Σέργιος Σιγάλας 1976- 2014 β)Χρυσόστομος Παπαϊγνατίου (1960-1975) γ)Φίλιππος Τσορβάς (1951-1958) δ)Θεόκλητος Σφήνας (1944-1950) ε) Γερβάσιος Σουμελίδης (1934-1943) στ)Νικόλαος (1924-1933) ζ)Αιμιλιανός Β΄(1911-1920 και 1922-1924) η)Αιμιλιανός Α΄Λαζαρίδης (1910-1911) θ)Αγαθάγγελος Κωνσταντινίδης (1901-1910) ι)Δωρόθεος Β΄(1896-1901) ια)Κλήμης ο Εσφιγμενίτης (1888-1896) ιβ)Κύριλλος Β΄(1874-1888) ιγ)Γεννάδιος Β΄(1864-1873) ιδ)Αγάπιος (1849-1864) ιε)Ιωαννίκιος (1837-1849) ιστ) Γεράσιμος (1831-1837)[7].

Οδοποιία: Ο Διπλωματούχος  Πολιτικός Μηχανικός  Δημήτριος Ν. Νεράντζης με αίτηση στον Έπαρχο Γρεβενών στις 14-1-37 ζητά να πληρωθεί για τη χάραξη και σύνταξη πλήρους μελέτης κατασκευής της επαρχιακής οδού Γρεβενών-Πενταλόφου προϋπολογισμού 400.000 δραχμών προς 2% = 8.000 (60/1992).

Στις 11 Οκτωβρίου 1940 προκηρύχθηκε δημοπρασία για  κατασκευή της οδού Γρεβενών-Πενταλόφου προϋπολογιζομένης δαπάνης 200.000 δραχμές. Η προθεσμία εκτελέσεως του έργου ορίζεται σε τέσσερις μήνες. Κατά τη δημοπρασία της 11^ης Οκτωβρίου δεν εμφανίσθηκε κανένας μειοδότης (60/1515).

Νομαρχία: α) Ο  Υπουργός  Ι. Δουρέντης με έγγραφο στο Νομάρχη Κοζάνης  στις 11-6-38 του ανακοινώνει ότι κατά την επίσκεψη του βασιλέα στη Μακεδονία τα Σωματεία και Οργανώσεις των Γρεβενών υπέβαλαν υπόμνημα με το οποίο ζητούσαν τη σύσταση Νομού περιλαμβάνοντος την ομώνυμη επαρχία.

β) Ο  Νομάρχης υποβάλει στις 3-8-38 στον υπουργό γενικό διοικητή Μακεδονίας υπομνήματα οργανώσεων και σωματείων Γρεβενών κατά την εις Γρεβενά περιοδεία του περί ιδρύσεως ιδίας νομαρχίας στην επαρχία Γρεβενών.

γ) Ο Υπουργός Γενικός Διοικητής Μακεδονίας στις 18-8-38 απαντά στον Έπαρχο Γρεβενών να ανακοινώσει στις ενδιαφερόμενες οργανώσεις ότι επί του παρόντος δεν κρίνεται σκόπιμος η ίδρυση ιδίου Νομού Γρεβενών.

δ) Ο Δήμαρχος Γρεβενών Χαράλ. Μπάμπος στις 7-9-1961 υποβάλλει εννέα αιτήσεις παραιτήσεως του Δημοτικού Συμβούλου των Γρεβενών (από τις 11) στο Νομάρχη: 1) Μιχαήλ Μακρή του Ιωάννου Προέδρου Δ.Σ 2) Θωμά Γιαννοπούλου του Κωνσταντίνου 3) Κων/ νου Στεργιάδου  του Χαραλάμπους 4) Δημητρίου Λαΐου του Αχιλλέως 5) Θρασυβούλου Ντούντα του Ιωάννου 6)Νικολάου Σιούλη του Ιωάννου 7) Ιωάννου Φώλια του Δημητρίου 8) Αλεξάνδρου Βογιατζή του Κων/νου 9) Κων/νου Μπόζιου του Θεοδώρου (60/942).

ε) Στις 14 Οκτωβρίου 1964 μετά από τηλεγράφημα του Υπουργού Βορείου Ελλάδος Κώστα Ταλιαδούρη περί συστάσεως Νομαρχίας Γρεβενών με πρωτοβουλία του δημάρχου Δημ. Αχιλ. Λάιου πραγματοποιήθηκε δοξολογία στο Μητροπολιτικό ναό της Ευαγγελίστριας και επιδόθηκε ψήφισμα ευχαριστιών και ευγνωμοσύνης στον Πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου και Υπουργό Βορείου Ελλάδος.(ΓΑΚ Γρεβενών).

στ)Ο Νομός Γρεβενών συστάθηκε στις 30 Οκτωβρίου το 1964  με το υπ’ αριθμ. 4398 Νομοθετικό Διάταγμα “Περί Ιδρύσεως Νομών Πειραιώς και Γρεβενών και άλλων τινών διατάξεων”.

Πρώτος διορισμένος Νομάρχης ο Θεόδωρος Μπαγλανέας από Ερμούπολη Σύρου. Αιρετοί νομάρχες οι Αντώνιος Πέτσας (1995-2002), Δημήτριος Ρίγγος (2003-2006), Δημοσθένης Κουπτσίδης (2007-2010). Αιρετοί αντιπεριφερειάρχες Γεώργιος Δασταμάνης (2011-2014), Ευάγγελος Σημανδράκος 2015…

Οικοκυρική σχολή: Με υπουργική απόφαση ιδρύονται Αγροτικές Μεταβατικές Οικοκυρικές Σχολές  στα Γρεβενά, Εμπόριο, Πύργους Εορδαίας, Ερμακιά. Με τις σχολές επιδιώκεται η θρησκευτική, Εθνική, Οικονομική και Γεωργική μόρφωση ως και γνώσεις υγιεινής των νεαρών αγρότιδων (ημ. 23-1-43) (60/1568).

Η Διευθύντρια της Αγροτικής Μεταβατικής οικοκυρικής σχολής Γρεβενών στις 7-10-59 αναφέρει ότι στις 30 Σεπτεμβρίου 1959 η δύναμη των μαθητών ήταν 22 (ΣΑΕ 60/ 1160).

Διαμονή: Ο Δήμος Γρεβενών στις 18 Ιουλίου 2013 (http://dimosgrevenon.gr) για την καλύτερη πληροφόρηση των επισκεπτών προβάλει όλα τα ξενοδοχεία, καταλύματα και ενοικιαζόμενα δωμάτια του Νομού Γρεβενών που έχουν πιστοποιηθεί από τον ΕΟΤ, δίνοντας τη δυνατότητα στον επισκέπτη να επικοινωνήσει με τα καταλύματα και να συνδεθεί απ’ ευθείας με  τις αντίστοιχες ιστοσελίδες. Σύνολο 66.

Για την πόλη των Γρεβενών λειτουργούν τα ξενοδοχεία α)Μητρόπολις (δωμάτια 17), β)Μηλιώνης 1ο Χλμ. Ε.Ο. Γρεβενών – Κλαμπάκας δωμάτια 38, γ)Αχίλλειον 2ο Χλμ. Γρεβενών-Κοζάνης,δωμάτια 36, δ)Αίγλη δωμάτια 20.

Ξενοδοχεία ή ενοικιαζόμενα δωμάτια υπάρχουν στους οικισμούς Αβδέλλα, Αετιά, Αλατόπετρα, Δοτσικό, Ζάκας, Κηπουρείον, Κοσμάτι, Κρανιά, Λάβδας, Μαυραναίοι, Μεσολούρι, Μικρολίβαδο, Μοναχίτι, Πανόραμα, Περιβολάκι, Περιβόλι, Πολυνέρι, Ροδιά, Σαμαρίνα, Σμίξη, Σπήλαιο, Σύνδεντρο, Τρίκωμο, Φιλιππαίοι. Σύνολο κλινών πρίπου 2.000.

 Οικοτροφείο Γρεβενών: Ο Μητροπολίτης Γρεβενών στις 12-1-27[8] με έγγραφο στη Νομαρχία Κοζάνης αναφέρει ότι προ καιρού  του κοινοποιήθηκε απόφαση του υπουργείου Εσωτερικών με το οποίο διατάσσεται η έκδοση εντάλματος προς πληρωμή του ενοικίου του οικήματος του χρησιμοποιουμένου ως οικοτροφείου Γρεβενών, ανήκοντος στον Αλ. Παπαλεξίου. Έκτοτε παρήλθε αρκετός καιρός χωρίς να διαβιβασθεί η σχετική πίστωσις. Ζητά να εκδοθεί το σχετικό ένταλμα προς πληρωμή του ενδιαφερομένου (60/1231).

Ο αριθμός των τροφίμων ανέρχεται στους 159 εκ των οποίων οι 25 βλαχόφωνοι, το προσωπικό του ιδρύματος συνολικά 14 (14-12-1928).

Ο Δήμαρχος Γρεβενών Νικ. Σιούλης στις 26 Νοεμβρίου 1958 με έγγραφο προς το Υπουργείο Οικονομικών αναφέρει προς το Υπουργείο Οικονομικών ότι «στη θέση που ανηγέρθη το νεόδμητο κτίριο του Οικοτροφείου Αρρένων Γρεβενών (εγκαίνια  8 Ιουλίου 1956) υπήρχε το υπό των Γερμανών τον Ιούλιο του 1944 εμπρησθέν τοιούτον. Το κτίριο τούτο μετά περιοχής περιμετρικώς ουχί μείζονος των 10 στρεμμάτων χρησιμοποιούνταν μέχρι του 1912 υπό των Τουρκικών Στρατιωτών Αρχών ως Νοσοκομείο, αυλή και κήπο.

            Μετά την απελευθέρωση της πόλεως Γρεβενών χρησίμευσε δια τη στέγαση του Δημοτικού Σχολείου κατ’ αρχάς, του Ημιγυμνασίου και Γυμνασίου Γρεβενών μετέπειτα και τελευταίως του Οικοτροφείου Αρρένων Γρεβενών».

Ο Έπαρχος Γρεβενών Νέγρης με τηλεγράφημα στο Υπουργείο Βορείου Ελλάδος στις 28-1-1963 αναφέρει ότι οι νέες χιονοπτώσεις επέτειναν την επικοινωνία μεταξύ των χωριών της επαρχίας. Το εκκλησιαστικό οικοτροφείο χάρις στη συμπαράσταση του Υπουργείου συντηρεί από εξαημέρου πλέον 200 μαθητές από χωριά προσφέροντας ρόφημα και δύο γεύματα. Δυσχεραίνεται σε εξεύρεση τροφίμων και καυσίμου ύλης ελλείψει χρημάτων και ζητεί να ανανεωθεί η χρηματική ενίσχυση. Ο Διονύσιος Μανέντης με την ιδιότητα του Υπουργού Βορείου Ελλάδος διαθέτει 5000 δρχ. για αντιμετώπιση εξόδων συντηρήσεως και διατροφής αποκλεισθέντων μαθητών Γρεβενών (60/ 949).

Ουδετέρα ζώνη: Από της 16^ης Νοεμβρίου 1916 η πόλις Γρεβενών (εκτός Βαροσίου) μετά 18 χωρίων της επαρχίας κατόπιν αποφάσεως του συνεδρίου της Βουλώνης υπήχθησαν στην ουδετέρα ζώνη και αποτελεί η πόλη των Γρεβενών έδρα της Γαλλικής στρατιωτικής διοικήσεως  (ΗΧΩ 12-2-17).

Παιδικός Σταθμός: Η δύναμις του παιδικού σταθμού αποτελούνταν  από 3 άτομα προσωπικόν και 85 τροφίμους (2/12/1948). (60/1851)

Η διευθύντρια του Εθνικού Παιδικού Σταθμού Γρεβενών στις 8-3-55 δίδει τις παρακάτω πληροφορίες. Ιδρύθηκε με Β. Διάταγμα δημοσιευθέντος εις το υπ’ αριθμ. 318 φύλλον της εφημερίδος της κυβερνήσεως της 29-12-45. Σκοπός του ιδρύματος είναι να συγκεντρώνει τα άπορα παιδιά των εργαζομένων μητέρων ηλικίας 4-6 ετών και παρέχει εις αυτά όλα τα μέσα δια την πλήρη ανάπτυξή των από απόψεως, σωματικής υγείας, διανοητικής και αναπτύξεως ικανοτήτων. Η Διοικούσα Επιτροπή: ο Γρεβενών Φίλιππος, πρόεδρος. Ο δήμαρχος Σούλης   Νικόλαος  αντιπρόεδρος, και οι έμποροι Παπαρίζος Γεώργιος, Τσολάκης Κωνσταντίνος, Σούλης Στάμος.

Πεσόντες: Ο δήμαρχος Γρεβενών τον Ιούλιο του 1945 πιστοποιεί ότι ο Ιωάννης Ζηκόπουλος εφονεύθη υπό Ιταλών εντός της οικίας του εν Γρεβενοίς τη νύκτα της 21^ης προς τη 22^α Μαρτίου 1943[9]

Πληθυσμός:1859=92στεφάνια ως Βαρώσι[10]. 1913=1723. 1920=3108. 1927=3747. 1940=3977. 1951=4789. 1961=6892. 1971=8016. 1981=7433. 1991= 9435. 2001=10177. 2011=13137 κάτοικοι. (1^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011).

Πρόσκοποι: Ο τοπικός προσκοπικός σύνδεσμος ζητά άδεια από το Νομάρχη Κοζάνης να πραγματοποιήσει στις 28 Οκτωβρίου 1940  έρανο με επικόλληση κονκάρδας με τη σφραγίδα της τοπικής εφορείας. Το προϊόν του εράνου θα διατεθεί για ενίσχυση της προσκοπικής κινήσεως και τη συμπλήρωση των ελλείψεων της νεοϊδρυθείσης προσκοπικής ομάδας στο εθνικό οικοτροφείο.

Σιδηροδρομική γραμμή: Ένα όραμα η σιδηροδρομική σύνδεση των Γρεβενών ήταν ένα αίτημα του λαού το οποίο άρχισε να πραγματώνεται αλλά δυστυχώς η οικονομική  διαφορά της βελγικής εταιρείας που ανέλαβε την κατασκευή της με το ελληνικό δημόσιο, η οικονομική κρίση της εποχής εκείνης, είχε ως αποτέλεσμα το σταμάτημα του έργου.

Η Υποδιοίκησις Χωροφυλακής Γρεβενών με έγγραφο προς τη Διοίκηση στις 6-4-32 σχετικά με τη σιδηροδρομική γραμμή Καλαμπάκας Βεροίας αναφέρει: «Δηλώθηκε επίσημα υπό του Διευθυντή της Εργοληπτικής Εταιρείας Μοδιάνο, κ. Ιωάννου Σώ κι άλλες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή των Γρεβενών ότι περιορίζουν τις εργασίες κι ότι εντός 10ημέρου θα διακοπούν τελείως οι εργασίες δια το λόγο ότι η Βελγική Εταιρεία δεν πληρώνει σεβαστό αντίκρισμα για εκτελεσθείσες εργασίες. Η είδηση  αύτη η ανέλπιστος περιελθούσα εις γνώση της κοινωνίας ενέσπειρε την απόγνωση καθ’ ότι η Επαρχία Γρεβενών ανέκαθεν πτωχή, καθ’ όλα νομιμόφρων, στηριζόταν στις συντελούμενες εργασίες και στην εύρυνση τούτων  προσδοκούσε στην εξοικονόμηση του επιουσίου άρτου. Μόνο στήριγμα και ελπίς των κατοίκων οι οποίοι σήμερα κατά το πλείστον πένονται και προσπαθούν να κορέσουν την πείνα εκ του χορηγουμένου υπό της Αγροτικής Τραπέζης αραβοσίτου, είναι όχι μόνον η συνέχιση των εργασιών των οποίων επίκειται η διακοπή αλλά και η εύρυνση κατά το δυνατόν τούτων, ίνα δια της προσλήψεως περισσοτέρων εργατικών χειρών και την πενία των κατοίκων θα θεραπεύσουμε και τη δημοσία ασφάλεια θα διατηρήσουμε» (60/1470).

Χίλιοι πεντακόσιοι εργάτες της σιδηροδρομικής γραμμής απελύθησαν, περιφέρονται άνεργοι στα Γρεβενά (Μ.Β 10-4-32).

Τα έργα όλα, σιδηροδρομικά και άλλα, εσταμάτησαν και χιλιάδες εργατών πεινούν καθώς και εκατομμύρια εκατομμυρίων που ως τώρα εξοδεύτηκαν θα πάνε χαμένα (Φ.Δ.Μ  21-5-1933).

Η απόφαση της διαιτησίας ανεγνώρισε πλήρως τις απαιτήσεις της Βελγικής Εταιρείας  έναντι της Ελλάδας στο ποσό των 12 εκατομμυρίων δολαρίων (Β.Ε 2-8-36).

Σύλλογοι: Πλήθος συλλόγων, επαγγελματικών οργανώσεων συστάθηκαν με την απελευθέρωση της περιοχής το 1912 από το Οθωμανικό κράτος. Παραθέτουμε τους συλλόγους κατά έτος ιδρύσεως όπως τους εντοπίσαμε μετά από μελέτη εγγράφων των Γενικών Αρχείων του Κράτους-Αρχεία Ν.Κοζάνης.

α) Ο πρόεδρος του εμπορικού συλλόγου Γρεβενών  στις 7-3-53 δίδει τα παρακάτω στοιχεία του Σωματείου: Το Σωματείο υπό την επωνυμία Εμπορικός Σύλλογος ιδρύθη την 12^ην του μηνός Ιανουαρίου του έτους 1914 δια της υπ’ αριθμ. Α. Συντακτικής και Γενικής Συνελεύσεως των εμπόρων της πόλεως με προεδρεύσαντα τότε του αειμνήστου Δημητρίου Μπουσίου. Μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου: α) Κανιστράς Α.Δημήτριος, Υφασματέμπορος, Πρόεδρος β) Γάτας Θ. Νικόλαος, παντοπώλης, αντιπρόεδρος γ) Λαδάς Χ.Γεώργιος, έμπορος, Γραμματεύς δ) Δούκας Γ.Αλέξανδρος, έμπορος, Ταμίας ε) Σούλας Α.Κων/νος, Παντοπώλης, Σύμβουλος στ) Τσαγγαλίδης Δ.Σταύρος, Παντοπώλης, Σύμβουλος. β)Ιερατικός Σύνδεσμος επαρχίας Γρεβενών «Άγιος Φώτιος». Σκοπός: «Κατανόησις του ύψους και της ιερότητος της αποστολής του κλήρου, βελτίωσις της οικον. καταστάσεως του ενοριακού κλήρου» (30-9-1921). γ)Λαϊκός πολιτικός σύλλογος. Σκοπός: «Εξυπηρέτησις του πολιτ. Αγώνος του αποβλέποντος εις την βεβαίωσιν της απολύτου από Διεθνούς απόψεως αυτοτελείας και ανεξαρτησίας του κράτους κλπ.» (30-9-1921). δ)Επαγγελματικός Γεωργικός Σύλλογος Γρεβενών. Σκοπός: «Η προστασία και προαγωγή των οικονομικών και επαγγελματικών συμφερόντων των μελών αυτού, η ανάπτυξις της Γεωργίας, η αγορά και η μεταπώλησις των γεωργικών προϊόντων» (14-10-1921). ε) Πανεπαρχιακός Γεωργικός Σύλλογος Γρεβενών «η Δήμητρα». Σκοπός: «Μελέτη, προστασία και παραγωγή των οικονομικών συμφερόντων των μελών αυτών και την βελτίωσιν της παραγωγής κατ’ έκτασιν, ποιότητα και είδος των γεωργικών προϊόντων» (21-5-23). στ)Ένωσις παλαιών πολεμιστών. Σκοπός: «Προστασία των ηθικών και υλικών συμφερόντων των μελών από παντός εμμέσου ή αμέσου κινδύνου» (13-9-23).ζ)Λέσχη Δημοσίων υπαλλήλων Γρεβενών υπό την επωνυμίαν «Η Αλληλεγγύη». Σκοπός: Ηθική ανύψωσις, πνευματική προαγωγή και προάσπισις των υλικών συμφερόντων των μελών αυτού (7-8-24). η)Διδασκαλικός Σύλλογος με έδρα τα Γρεβενά. Σκοπός: «Ηθική ανύψωσις, πνευματική προαγωγή και προάσπισις των υλικών συμφερόντων των μελών αυτού»( 25-9-24). θ)Φιλαρμονική Εταιρεία Γρεβενών ο «Ορφεύς» (19-2-25). Σκοπός αυτού είναι η καλλιέργεια της μουσικής τέχνης, η ψυχαγωγία των δημοτών και η συμβολή δια την λαμπερότερα διεξαγωγή θρησκευτικών, Εθνικών και τοπικών εορτών. Ίδρυση στα Γρεβενά  Ωδείου μετά των συγγενών παραρτημάτων χορωδίας ορχήστρας κ.λπ . Η ενίσχυση υλική και ηθική των από των μαθητών των Μουσικών αυτού σχολών. Σύνθεση του Διοικητικού Συμβουλίου της Φιλαρμονικής Γρεβενών στις 20-3-57: α) Ανδρέας Μητσιούλης Πρόεδρος β) Γεώργιος Βλαμίδης Αντιπρόεδρος γ) Ιωάννης Παπαδημητρίου Γεν.Γραμματεύς δ) Βασίλειος Θάνος Ταμίας ε) Κων/νος Μπόζιος Έφορος στ) Αθανάσιος Δούμας Σύμβουλος ζ) Δημοσθένης Κατσάνος σύμβουλος (60/773). ι) Σύλλογος προσφύγων Γρεβενών «ο Αινείας» (30-6-1925). Γινομένων αρχαιρεσιών στις 31-3-29 εξελέγησαν οι Πρόεδρος Κ.Τσογκάλης, αντιπρόεδρος Ιωάν. Ουζουνίδης, γεν. γραμματέας Δαυίδ Ταλαρίδης, ταμίας Λ.Αδαμαντίδης και μέλη του Διοικητ. Συμβουλίου οι Δ.Κουπτσίδης, Π.Ξανθόπουλος, Θ.Ηλιάδης, Κ.Αναστασιάδης και Μιχ.Ρούσης (Β.Ε 14-4-1929). ια) Σύνδεσμος κυνηγών Γρεβενών (28-9-26).ιβ) Πανεπαρχιακός Αμπελουργικός σύλλογος Γρεβενών (20-1-27).ιγ) Σύνδεσμος υλοτόμων επαρχίας Γρεβενών (4-2-27) ιδ) Τοπική φιλοδασική Ένωσις Γρεβενών (17-2-27).ιε) Αθλητικός Σύλλογος Γρεβενών «ο Αετός» (22-3-27).ιστ) Κηπουρικός Σύλλογος Γρεβενών «ο Άγ. Τρύφων» (25-1-28).ιζ) Ιδρύθηκε στα Γρεβενά στις 20 Απριλίου 1928 πολιτικό τμήμα του Αγροτικού Κόμματος Γρεβενών με την επωνυμία «Πολιτικό Τμήμα του Αγροτικού Κόμματος της Ελλάδας της επαρχίας Γρεβενών» (60/1996).ιη) Φοιτητικός σύλλογος Γρεβενιωτών (28-9-28).ιθ) Σύνδεσμος Νέων Γρεβενών «ο Πυρσός» (26-2-1929). Χοροσπερίς δόθηκε στην αίθουσα του γυμνασίου  από το Σύνδεσμο με σκοπό τη διάθεση των εισπράξεων για αποπεράτωση του πάρκου (Μ.Β 21-1-34). Το γυμνάσιο δεν παραχωρεί αίθουσα για πραγματοποίηση χορού από τον “Πυρσό” (Φ.Δ.Μ  23-2-1936). Κατάστασις εμφαίνουσα το Δ.Σ Συλλόγου «Ο ΠΥΡΣΟΣ» στις 10-5-57  α) Σπυρόπουλος Στέργιος Δημοδιδάσκαλος Πρόεδρος β) Κουπτσίδης Αβραάμ έμπορος Αντιπρόεδρος γ) Σούλης Στυλιανός Ταμ. Βοηθός Γραμματεύς δ) Αναγνώστου Ηλίας Βιομήχανος Ταμίας ε) Μακρόπουλος Γεώργιος Κτηματίας μέλος. κ) Σύνδεσμος Κατωτέρων Δικαστ. Υπαλλήλων Γρεβενών (29-6-1929).κα) Σύλλογος πολυτέκνων περιφερείας Γρεβενών (28-11-1929).κβ) Πανεπαρχιακός Σύλλογος Γρεβενών (1-10-31).κγ) Με τηλεγραφήματα στο Υπουργείο οικονομικών, πρόεδρο της Βουλής, τα σωματεία της πόλεως Γρεβενών (Επαγγελματιών Ζήσης Ντούντας, Γεωργ. Συλλόγου Β. Κριθαργιώτης, γ.π. Συνεταιρισμού Κ.Καρτσιούνης, Πανεπ. Υλοτόμων Σ. Ίττης, Εμπορικού Π.Παπαθανασίου, Πολυτέκνων Αλ. Παπαλεξίου, Παλ. Πολεμιστών Ν.Μητσιμπούνας) ζητούν την αποστολή 600.000 οκάδων αραβοσίτου για διάσωση πενομένου πληθυσμού και κινδυνευούσης κτηνοτροφίας. Ακόμη η βελγική εταιρεία να χρησιμοποιήσει για τη σιδηροδρομική γραμμή εγχώρια ξυλεία (Μ.Β 14-2-32). κδ) Σύλλογος καραγωγέων Γρεβενών με σκοπό τη μέριμνα και προαγωγή των οικονομικών και επαγγελματικών των εν γένει συμφερόντων των μελών (24-3-36). κε) Σωματείο Αρτοποιών Γρεβενών ο «Άγιος Αχίλλειος» με σκοπό την προάσπιση και προαγωγή των οικονομικών και εν γένει επαγγελματικών συμφερόντων των μελών αυτού (17-6-36).κστ) Εθνικός Σύνδεσμος Αναπήρων και Θυμάτων πολέμου επαρχίας Γρεβενών. Διοικητικό Συμβούλιο στις 11-3-57 Δ.Σ: α)Στέργιος Ν.Ζαμανάκος Α.Π.1940-49, Πρόεδρος β) Δημήτριος Κ.Καραγιάννης, Α.Π.1912-22, Αντιπρόεδρος γ) Νικόλαος Π.Χατζής, Α.Π. 1940, Γεν. Γραμματεύς δ) Αλέξανδρος Δ.Τσακστάρας, Α.Π.1940-49, Ταμίας ε)Χαράλαμπος Δ.Μπάμπος, Α.Π. 1 940-49, Σύμβουλος.κζ) Μέλη της Εφορείας του Εθνικού Γυμναστηρίου Γρεβενών το 1960.α) Νικόλαος Σιούλης, Κτηματίας, Πρόεδρος β) Ευστάθ. Αναγνωστόπουλος, Γυμνασιάρχης, Αντιπρόεδρος γ) Θεμιστοκλής Κατσάνος, Έμπορος, Γραμματεύς δ) Γεώργιος Παπαϊωάννου, Δικηγόρος, Ταμίας, από 21/9 μέχρι 21-12-59. ε) Δημήτριος Οικονόμου, Φαρμακοποιός, Έφορος, από 21/9 μέχρι 21-12-59 στ) Στεργιάδης Κων/νος, δικηγόρος, Ταμίας, από 1/1 μέχρι 21/9/59. κη) Το Διοικητικό Συμβούλιο του κυνηγετικού Συλλόγου Γρεβενών στις 28-7-60 «Ο ΜΕΛΕΑΓΡΟΣ» με μέλη τους Νικόλαο Γίτσιο, Δημήτριο Ντούντα, Γεώργιο Τσαμπαρδούκα, Γεώργ. Θώμα, Στεργίου Παπανικολάου, Δημήτριο Νασίκα, Παρμενίωνος Κοντωκώτσιου σε συνεδρίαση αποδέχθηκαν τη δωρεά παραχώρηση της χρήσεως της κοινοχρήστου Δημοτικής εκτάσεως.κθ) Σύλλογος κρεοπωλών  Γρεβενών «Αρχάγγελος Μιχαήλ». Σκοπός η δια νομίμων μέσων προαγωγή των συμφερόντων των κρεοπωλών. Η τακτική επικοινωνία αυτού μετ’ άλλων σωματείων διαφόρων πόλεων προς ενημέρωση επί των τιμών αγοράς και πωλήσεως των διαφόρων ειδών κρεάτων.

Η εβδομάς καρναβαλιού βρήκε όλους τους κατοίκους πρόθυμους, άκρατο κέφι και ξεγνοιασιά παρατηρήθηκε παντού, παρέες μασκαράδων μπόλικες γλεντούσαν αυτές τις μέρες κυρίως γυναικόκοσμος (Φ.Δ.Μ  23-2-1936).

Σήμερα στην πόλη των Γρεβενών δραστηριοποιούνται αρκετοί σύλλογοι. Μεταξύ αυτών α)Εκπολιτιστικός Σύλλογος Γρεβενών “Πίνδος” 1992. β) Σύλλογος Ποντίων και Μικρασιατών Γρεβενών 1974 γ) Εκπολιτιστικός Σύλλογος Βαροσίου Γρεβενών “ Ο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ”. 1993 δ)Σύλλογος Ηπειρωτών Γρεβενών ε)Χιονοδρομικός Ορειβατικός Σύλλογος Γρεβενών 1975. στ)   Ελπίδα “ Σύλλογος Αλληλεγκύης & Εθελοντισμού Γρεβενών”  ζ)Ένωση Αστυνομικών Υπαλλήλων Γρεβενών η)Ένωσις Υπαλλήλων Εξωτερικής Φρουράς και Ένωσις Σωφρονιστικών Υπαλλήλων του καταστήματος κράτησης Φυλακών Γρεβενών θ)Κυνηγετικός Σύλλογος Γρεβενών  ι)Σύλλογος Θεριζοαλωνιστών Ν.Γρεβενών ια)Σύλλογος Τριτέκνων Ν.Γρεβενών ιβ)Σύνδεσμος Εφέδρων Αξιωματικών Νομού Γρεβενων “Η ΤΑΝ Η ΕΠΙ ΤΑΣ” ιγ)Φυσιολατρικός Σύλλογος Γρεβενών “Τα Γιαγκούλεια  ιδ) Ένωση Ποδηλατιστών Γρεβενών ιε) Κυνηγετικός Σύλλογος Γρεβενών ιστ) Σύλλογος Α.Μ.Ε.Α Γρεβενών “Νικητές Ζωής

Αθλητικοί Σύλλογοι για το 2016 ενεργοί: α)Φιλοπροοδευτικός Αθλητικός Σύλλογος Γρεβενών ο Πυρσός Γρεβενών ποδοσφαιρική Ανώνυμη Εταιρεία β)Πρωτέας Γρεβενών (μπάσκετ) γ)Γυμναστικός Σύλλογος Γρεβενών (βόλλευ και στίβος) δ)Αστέρας Γρεβενών (βόλλευ) ε) Γυμναστική Ένωση Γρεβενών (στίβος) στ) Αθλητικός Σύλλογος Γρεβενών “Ελιμεία” (κολύμβηση). ζ) Αθλητικός Γυμναστικός Σύλλογος “Αχιλλέας Γρεβενών” (Πυγμαχία,Tae know do, Αυτοάμυνα…) η) Αθλητικός Όμιλος Αντισφαίρισης Γρεβενών – ΑΣΑΓ ιδρύθηκε το 2013 θ)Αθλητικός Σύλλογος  ” Μεγαλέξανδρος ” (κολύμβηση) ι)Γρεβενά Αεράτα ια) Σύλλογος Δρομέων Υγείας και Περιπατητών Γρεβενών ιβ) Αθλητικός  Γυμναστικός Σύλλογος “Ελιμειώτης”

ΤΕΙ: Αποτελεί παράρτημα του ΤΕΙ της Δυτικής Μακεδονίας. Ιδρύθηκε το 2003. Τα λειτουργούντα τμήματα α) Εφαρμογών Πληροφορικής στη Διοίκηση και στην Οικονομία (2003). β) Επιχειρησιακή Πληροφορική (2009) γ)Διοίκηση Συστημάτων Εφοδιασμού (2009) δ) Διοίκηση Επιχειρήσεων (2013). Στεγάζεται στη Μυρσίνα σε έκταση 120 στρεμμάτων.

Η σχολή αστυφυλάκων ιδρύθηκε με το Π.Δ. 458/90 και λειτούργησε για πρώτη φορά το Φθινόπωρο του 1990. Εδρεύει στα Γρεβενά στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου αρ. 83. Οι κτιριακές εγκαταστάσεις βρίσκονται σε οικόπεδο συνολικής έκτασης 46 στρεμμάτων, όπου δύνανται να εκπαιδευτούν έως 270 άτομα. Από το 2012  είναι υπό αναστολή.

Φυλακές: Λειτούργησαν προπολεμικά γυναικείες, ανδρών.  Ο Νομάρχης αποστέλλει τα δικαιολογητικά πληρωμής γραφικών εξόδων των φυλακών Γρεβενών στις 8-4-1925 (60/455).

Ο Διευθυντής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας Γρεβενών στις 9-11-28  παρακαλεί τον εισαγγελέα του Πλημμελειοδικείου Γρεβενών να καταβάλλει το μίσθωμα των επανορθωτικών φυλακών Γρεβενών οι οποίες χρησιμοποιούν ακίνητο εξ ανταλλαγής (60/1677).

Στις 21-12-47 η δύναμη των ιδρυμάτων  ήταν ως ακολούθως: α)Κοζάνη: Νοσοκομείο 115[11], Φυλακαί 350. β)Γρεβενά: Νοσοκομείο 42, φυλακαί 110, ορφανοτροφείο 130 γ)Καστοριά: Νοσοκομείο 55, Φυλακαί 179, Ορφανοτροφείο 182, γηροκομείο 60. δ)Φλώρινα: Οικοτροφείο 220, νοσοκομείο 125, φυλακαί 264, Πρεβαντόριον 225 ε)Πτολεμαΐς: Νοσοκομείο 30, Ορφανοτροφείο 63.

(ΓΑΚ Κοζάνης ΑΒΕ 60/ ΣΑΕ 1677, 1790).

Φυτώριο Γρεβενών: Ο Επιθεωρητής Γεωργίας Εδέσσης Μ. Τραλλινός με έκθεση στη Γενική Δ/νση Γεωργίας και Εποικισμού Μακεδονίας-Θράκης στις 1-10-1931  αναφέρει. Η λειτουργία των προτύπων κτημάτων Βοΐου και Γρεβενών άρχισαν. Τοποθετήθηκε στα Γρεβενά ο επιμελητής Μαλιώρας ο οποίος θα αναλάβει τη διεύθυνση του εκεί ιδρυομένου προτύπου κτήματος 60 στρεμμάτων. Δυστυχώς όμως το Υπουργείο Γεωργίας μετέθεσε τον εν λόγω επιμελητή στα Τρίκαλα και έτσι η εργασία της συστάσεως του προτύπου κτήματος όχι μόνο θα παρακωλυθεί αλλά και υπάρχει κίνδυνος να ματαιωθεί εντελώς ελλείψει καταλλήλου προσώπου. Με την απόφαση να ιδρυθεί πρότυπο κτήμα, στο οποίο θα δημιουργηθεί μικρό φυτώριο οπωροφόρων δέντρων θα είναι ικανή να τροφοδοτήσει την περιφέρεια η οποία είναι εγκαταλελειμμένη. Ζητά να ενεργηθούν τα δέοντα να ανασταλεί η μετάθεσις του επιμελητού Μαλιώρα (60/1581).

Το φυτώριο διαθέτει προς πώληση οπωροφόρα δέντρα, μηλέα ποικιλίες 9, απιδέα ποικιλίες 7, ροδακινέα ποικιλίες 4, βερυκοκέα 2 ποικιλίες άπαντα εμβολιασμένα προς 6 δραχμές. Αμυγδαλαί χιώτικες ανεμβολίαστα δρχ.3 (Β.Ε 10-11-35).

[1] Το Δημ. Συμβούλιο  στις 3-9-54 ψηφίζει πίστωση 7000 δρχ. δια την κατασκευή κιγκλιδωμάτων του μνημείου πεσόντων Αξιωματικών και ανδρών Χωροφυλακής.

[2] Το δημ. Συμβούλιο   στις 2-8-54 με δήμαρχο το Δημ. Σιούλη ψήφισε χρηματικό ένταλμα εκ 2906 δρχ. δια τη μεταφορά του Ηρώου του Εθνομάρτυρος Αιμιλιανού από το Κέντρο της Πλατείας στη δυτική πλευρά του Δημοτικού  Πάρκου.

[3] Καθήκοντα δημάρχου Γρεβενών ανέλαβε ο Αλεξ. Παπαλεξίου (ΗΧΩ 23-8-17).

[4] Διακεκριμένος δικηγόρος της Αμερικής. Ο αδελφός του Αλέκος διετέλεσε βουλευτής Γρεβενών.

[5] Σέργιος Σιγάλας. Ο Κώδικας Αλληλογραφίας του Μητροπολίτου Γρεβενών Κλήμεντος Σελ. 322

[6] Ανηγέρθη το έτος 1837 (Μ.Β 29-10-33).

[7] Σεργίου Σιγάλα:Η εκκλησία των Γρεβενών

[8] Ιδρύθηκε το 1924. Η κατάργησή του (Κέντρο Παιδικής Μέριμνας) έγινε τον Ιούνιο του 1992, με το Π. Διάταγμα υπ’ αριθ. 220/8-6-1992. Οι κτηριακές εγκαταστάσεις και η οικοπεδική έκταση του Ιδρύματος παραχωρήθηκαν στο Υπουργείο Δημοσίας Τάξεως, για να λειτουργήσει εκεί το νεοσύστατο Παράρτημα της Σχολής Αστυφυλάκων Γρεβενών ( Greveniotis.gr.Χρήστος Δ. Βήττος Υποστράτηγος ε.α. – Συγγραφέας)»

[9] Αρχείο κοινότητας Εξάρχου. Χρησιμοποιήθηκε για χειρόγραφο κείμενο η οπίσθια σελίδα.

[10] Χριστιανικές οικογένειες σύμφωνα με την απογραφή του 1859, προκειμένου να συνεισφέρουν στην κατ’ έτος Αρχιερατική και Πατριαρχική επιχορήγηση. Τα ονόματα των οικισμών σύμφωνα με την απογραφή

[11] Στις 28-2-46 η δύναμη του δημοτικού νοσοκομείου ήταν 60 και του κρατικού 127.