Ο δικηγόρος Βασίλης Χειρδάρης μιλά για την ανεκτικότητα, τη λογοκρισία και την προστασία του λόγου,την ελευθερία της πληροφόρησης και της ενημέρωσης.
Με αφορμή τη λαίλαπα αρνητικών σχολίων που κατέκλυσαν το διαδίκτυο τις τελευταίες ημέρες, αναδημοσιεύουμε τη συνέντευξη του δικηγόρου Βασίλη Χειρδάρη στην Αργυρώ Μποζώνη και το LIFO.gr για την ανεκτικότητα, τη λογοκρισία και την προστασία του λόγου,την ελευθερία της πληροφόρησης και της ενημέρωσης.
Αυτό είναι το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης.
«1. Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα εις την ελευθερίαν εκφράσεως. Το δικαίωμα τούτο περιλαμβάνει την ελευθερίαν γνώμης ως και την ελευθερίαν λήψεως ή μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών, άνευ επεμβάσεως δημοσίων αρχών και ασχέτως συνόρων. Το παρόν άρθρον δεν κωλύει τα Κράτη από του να υποβάλωσι τας επιχειρήσεις ραδιοφωνίας, κινηματογράφου ή τηλεοράσεως εις κανονισμούς εκδόσεως αδειών λειτουργίας.
2. Η άσκησις των ελευθεριών τούτων, συνεπαγομένων καθήκοντα και ευθύνας, δύναται να υπαχθή εις ωρισμένας διατυπώσεις, όρους, περιορισμούς ή κυρώσεις, προβλεπομένους υπό του νόμου και αποτελούντας αναγκαία μέτρα, εν δημοκρατική κοινωνία δια την εθνικήν ασφάλειαν, την εδαφικήν ακεραιότητα ή δημοσίαν ασφάλειαν, την προάσπισιν της τάξεως και πρόληψιν του εγκλήματος, την προστασίαν της υγείας ή της ηθικής, την προστασίαν της υπολήψεως ή των δικαιωμάτων των τρίτων, την παρεμπόδισιν της κοινολογήσεως εμπιστευτικών πληροφοριών ή την διασφάλισιν του κύρους και αμεροληψίας της δικαστικής εξουσίας».
Στις 16 Ιουνίου 2015, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εξέδωσε την τελική του απόφαση στην υπόθεση Delfi κατά Εσθονίας. Στην υπόθεση, το site θεωρείται υπεύθυνο για τα σχόλια που έχει δημοσιεύσει κάτω από ένα δημοσιογραφικό κείμενο. Με άλλα λόγια, ένα επαγγελματικό site πρέπει να φιλτράρει τα σχόλια που δημοσιεύει. Πρόκειται περί πρόληψης, λογοκρισίας, και μέχρι πού μπορεί να φτάσει η ελευθερία της έκφρασης; Η λογοκρισία και η αυτολογοκρισία σημαίνει ότι το μέσο θα φοβάται. Ο φόβος είναι ασθένεια η οποία δημιουργεί πρόβλημα στην ελευθερία της έκφρασης και του λόγου, στην πληροφόρηση και στην ενημέρωση. Ο δημοσιογράφος είναι ο φύλακας του δημόσιου βίου, πρέπει να προστατεύεται, γι’ αυτό πρέπει να προστατεύεται και η πηγή του και δεν πρέπει να φοβάται.
Μιλήσαμε με τον δικηγόρο κ. Βασίλη Χειρδάρη για να μας δώσει τις απαντήσεις.
«Το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης έχει πολλούς περιορισμούς» λέει ο κ. Χειρδάρης. «Δηλαδή δύναται κάποιος να περιορίσει την ελευθερία της έκφρασης αν αυτή προσκρούει σε θέματα εθνικής και δημόσιας ασφάλειας, προστασίας τάξης, πρόληψης των εγκλημάτων σε επίπεδο ηθικής, προστασίας της υπόληψης και των δικαιωμάτων τρίτων. Σε αυτή την περίπτωση –αν είναι συμβατή η απαγόρευση με την αναγκαιότητα–, σε μια δημοκρατική κοινωνία μπορεί να γίνουν εκπτώσεις, κυρίως στην ελευθερία της έκφρασης. Όμως στην πράξη το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει ουσιαστικά περιοριστεί πάρα πολύ. Η ερμηνεία των περιορισμών είναι εξαιρετικά συσταλτική και επεκτείνει την προστατευτική εμβέλεια της ελευθερίας της έκφρασης, παρά το ότι το κείμενο του άρθρου 10 δεν βοηθάει ιδιαιτέρως και από πλευράς διεθνών συμβάσεων είναι ένα από τα πιο αδύναμα που υπάρχουν. Ένα εξαιρετικό κείμενο είναι η αμερικανική σύμβαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου που απαγορεύει πλήρως την πρόληψη».
-Μου εξηγείτε το όριο της πρόληψης;
Πρόληψη είναι ότι δεν μπορείς να απαγορεύσεις προληπτικά δημοσιεύσεις, παρά μόνο κατασταλτικά, ως επικίνδυνες για τη δημόσια ασφάλεια, τα ήθη. Την προληπτική λογοκρισία δεν την απαγορεύει η Ευρωπαϊκή Σύμβαση αλλά δεν την έχει αποδεχτεί το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο νομολογιακά.
– Και στην περίπτωση Delfi;
Τώρα, σε αυτή την τελευταία απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου κατά της Εσθονίας, δημιουργήθηκε ένα ρήγμα. Το σκεπτικό του δικαστηρίου είναι ότι δεν μπορεί τα σχόλια τα οποία δημοσιεύονται να είναι δυσφημιστικά σε τόσο ακραίο επίπεδο, άρα πρέπει να περιοριστεί αυτό. Αυτό είναι ένα είδος πρόληψης στην ελευθερία της έκφρασης, το οποίο, κατά την άποψή μου, δεν συμβιβάζεται σε καμία περίπτωση ούτε με την προγενέστερη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου αλλά ούτε και με την οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν επιτρέπει τη λογοκρισία σε κανένα επίπεδο. Θεωρώ ότι είναι μια άστοχη έκφραση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου που μπορεί να διαθέτει κάποια λογική, αλλά σε θεσμικό επίπεδο και θέματα αρχών θα δημιουργήσει πάρα πολλά προβλήματα – ήδη έχει δημιουργήσει.
-Τι εννοείτε;
Καταρχάς, ελευθερία της έκφρασης σημαίνει ελευθερία στη διατύπωση, στη μετάδοση και στη λήψη της πληροφορίας. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο μέχρι τώρα έλεγε ότι μπορεί να μιλάει ο καθένας ελεύθερος και να ασκεί σκληρή κριτική ακόμα και σε επίπεδο του να μην την αποδέχεται ο άλλος με ευκολία, είτε επειδή τον θίγει, είτε επειδή αφορά ένα θέμα που έχει μια πραγματική, ιστορική βάση. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κάνει μια διάκριση σε αυτή του την απόφαση, την οποία θεωρώ πολύ βιαστική και θα πρέπει να αποσαφηνιστεί με μια νεότερη νομολογία αργότερα προκειμένου να μην περιορίσει η ερμηνεία της την ελευθερία της έκφρασης. Η διάκριση αυτή αφορά τα επαγγελματικά sites. Πρέπει να υπάρχει κάποιος που να ελέγχει τα σχόλια. Στην περίπτωση που κάποιος έχει ένα blog, δεν υπάρχει περιορισμός ούτε μπορεί να γίνει προληπτική λογοκρισία. Θεωρώ ότι σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να δίνεται στον οποιονδήποτε κάνει σχόλια μέσα στο Ίντερνετ με αυτή την αμεσότητα η δυνατότητα να ασκεί ακόμα και πολύ σκληρή κριτική για πράγματα που συμβαίνουν στην καθημερινότητα, όπως θα πρέπει να προστατεύεται και αυτός που θίγεται, αλλά όχι με προστασία προληπτική.
– Η προληπτική προστασία είναι μια μορφή λογοκρισίας; Τι σημαίνει αυτό;
Η λογοκρισία και η αυτολογοκρισία σημαίνει ότι το μέσο θα φοβάται. Ο φόβος είναι ασθένεια η οποία δημιουργεί πρόβλημα στην ελευθερία της έκφρασης και του λόγου, στην πληροφόρηση και στην ενημέρωση. Ο δημοσιογράφος είναι ο φύλακας του δημόσιου βίου, πρέπει να προστατεύεται, γι’ αυτό πρέπει να προστατεύεται και η πηγή του και δεν πρέπει να φοβάται. Ο φόβος είναι η αρχή της καταστροφής της ελευθερίας της έκφρασης και της αξιοπιστίας της είδησης. Αν αρχίσουμε να φιλτράρουμε και να επιλέγουμε κάποια πράγματα από κάποια άλλα, η είδηση στερείται αντικειμενικότητας, της πλήρους αλήθειας. Όταν λέω μερικά και αποκρύπτω τα υπόλοιπα δεν εξυπηρετώ το δημόσιο συμφέρον.
– Η προσωπική σας άποψη;
Προσωπική μου άποψη είναι ότι πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος ώστε καθένας που εκφράζει μια άποψη να γίνεται αντιληπτός, δηλαδή να υπάρχει μια αναγνώριση των στοιχείων του και να υφίσταται τις συνέπειες αυτών που λέει. Να μην υπάρχουν απαγορεύσεις και καταδίκες σε sites και blogs, που είναι ένας φιλόξενος χώρος για την ελευθερία της έκφρασης. Δεν θα πρέπει να υποστούν συνέπειες αυτοί που στην ουσία δημιουργούν τη βάση, το φυτώριο. Αυτήν τη βάση δεν πρέπει να την καταστρέψουμε, ούτε να την τιμωρούμε. Πρέπει να τιμωρείται εκείνος που κάνει αυτό το σχόλιο. Και αυτό, εάν πρόκειται για συκοφαντική δυσφήμιση, είναι δυσφημιστικό και με κακόβουλο τρόπο. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει επεκτείνει σημαντικά αυτό που ονομάζουμε προστατευτική εμβέλεια της ελευθερίας της έκφρασης.
– Η άποψή σας για τα σχόλια στα ελληνικά sites και blogs;
Εδώ στην Ελλάδα τα σχόλια είναι όντως χαμηλού επιπέδου και πολλά από αυτά δυσφημιστικά και εξυβριστικά. Καταρχάς, είμαι υπέρ της άποψης ότι δεν πρέπει η ελευθερία της άποψης να περιορίζεται. Εάν όμως σε ένα site υπάρχει πληθώρα σχολίων τέτοιου τύπου, θα πρέπει να γίνεται μια προειδοποίηση αρχικά, εντοπισμός και αποκλεισμός του συγκεκριμένου χρήστη. Η ιστορία δεν θα πρέπει να φτάνει στα δικαστήρια. Είμαι εντελώς αντίθετος στο να υπάρχουν ποινικές κυρώσεις σε ό,τι έχει σχέση με τον λόγο. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ταυτίζεται με την αμερικανική εκδοχή, ότι δεν πρέπει να υπάρχει ποινικό αδίκημα για τις εξυβρίσεις αλλά μόνο χρηματική κύρωση. Υποστηρίζω ότι ούτε εδώ θα πρέπει να υπάρχουν ποινικές κυρώσεις, παρά μόνο στη συκοφαντική δυσφήμιση, και αυτό υπό προϋποθέσεις. Όσο κακής ποιότητας και προσβλητικά και να είναι τα σχόλια για ορισμένους, δεν είναι τέτοια που θα με οδηγούσαν σε ένα νομοθετικό πλαίσιο και αποφάσεις δικαστηρίου σχετικές με απαγόρευση της ελευθερίας της έκφρασης.
– Πόσο ανεκτικοί πρέπει να είμαστε στην κριτική και τα σχόλια;
Θεωρώ ότι πρέπει να είμαστε ανεκτικοί στην ελεύθερη έκφραση και θα έλεγα ότι είναι ντροπή για την ανθρώπινη κοινωνία να καταδικάζεις κάποιον με στέρηση της φυσικής του ελευθερίας, της σωματικής, βάζοντάς τον στη φυλακή, ανεξάρτητα από το αν είναι πραγματική ή όχι επειδή εκφράστηκε άσχημα – ενδεχομένως πάρα πολύ άσχημα. Όταν, μάλιστα, αυτός ο οποίος κρίνεται είναι δημόσιο πρόσωπο, κρίνεται σκληρότερα και υποχρεούται σε μεγαλύτερη ανοχή στην αδυσώπητη κριτική, ακόμα και στην κακεντρεχή κριτική. Πρέπει να υπάρχει μια γενικότερη ανοχή. Δεν μπορεί η παραβίαση του λόγου να στερεί την ελευθερία από το σύνολο της παρουσίας ενός ανθρώπου. Η φυλάκιση είναι ένα ακραίο μέτρο μιας ανθρώπινης κοινωνίας σε ό,τι αφορά τη σχέση με τον λόγο, και πρέπει να ντρέπεται γι’ αυτό. Δεν γίνεται αυτό που εκφωνώ με το στόμα να με φυλακίζει – θα μπορούσε να υπάρχει χρηματικό πρόστιμο. Και αυτό είναι επίσης ένα θέμα στο οποίο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εμμένει, ότι δεν πρέπει να υπάρχει εξύβριση, ότι πρέπει να καταργηθεί. Είναι κάτι που υποστηρίζω απολύτως.
– Τα ελληνικά δικαστήρια είναι συντηρητικά;
Τα ελληνικά δικαστήρια είναι εξαιρετικά συντηρητικά και οι αποφάσεις τους δεν έχουν το εύρος των Ευρωπαϊκών Δικαστηρίων. Υπάρχει ένα δικαστήριο στην Ελλάδα που έχει μια παγκόσμια μοναδικότητα, ο Άρειος Πάγος. Έχει μια εξαιρετική εσωστρέφεια και είναι το μοναδικό δικαστήριο στον κόσμο που δεν παραθέτει στη νομολογία του νομολογία άλλων δικαστηρίων, διεθνών ή εθνικών. Ανατροφοδοτεί ουσιαστικά και τεκμηριώνει τις αποφάσεις του μόνο με αποφάσεις του δικού του δικαστηρίου. Δηλαδή δεν υπάρχει ανανέωση στο ανώτατο δικαστήριο μέσω άλλης νομολογίας. Δεν μπορεί όμως να ανανεώνομαι μόνο από τον εαυτό μου. Αν κάποιος πρέπει να είναι μέρος του κόσμου, πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψιν του τις εξαιρετικές αποφάσεις που λαμβάνονται από τα δικαστήρια του κόσμου, όχι μόνο τα ευρωπαϊκά ή τα αμερικανικά αλλά και τα αφρικανικά, των Ινδιών, να παρακολουθεί τις τεκμηριωμένες τους αποφάσεις που προάγουν τη δικαιοσύνη και έχουν ένα ποιοτικό, πολύ σοβαρό υπόβαθρο.
