Είναι, νομικά, εφικτή η έξοδος μιας χώρας και δη της Ελλάδας απ’ το ευρώ και πώς θα μπορούσε αυτή να γίνει; Το επιτρέπει η συνθήκη της ΕΕ και αν όχι, μπορεί να αλλάξει; Είναι δυνατή μία μονομερής αποχώρηση ή μία de facto αποβολή;
Οι χρηματοοικονομικές και νομικές συνέπειες που συνδέονται με την έξοδο μιας χώρας απ’ το ευρώ απασχόλησαν για πρώτη φορά τα ΜΜΕ στα τέλη του 2008, με την κοινή άποψη πολλών νομικών και αναλυτών πως μία τέτοια εξέλιξη θα ήταν εξαιρετικά επίπονη, επικίνδυνη και δύσκολη.
Σήμερα, επτά χρόνια αργότερα, το θέμα επανέρχεται στην επικαιρότητα και είναι ενδιαφέρον να δούμε αν είναι, νομικά, εφικτή η έξοδος μιας χώρας και δη της Ελλάδας απ’ το ευρώ και πώς θα μπορούσε αυτή να γίνει.
Τα κράτη συμβαίνει να αλλάζουν νόμισμα
Οι χώρες αλλάζουν το νόμισμα τους όπως ακριβώς συνέβη με τα κράτη μέλη της ΕΕ όταν εγκατέλειψαν τα εθνικά τους νομίσματα για να υιοθετήσουν το ευρώ. Σε περιπτώσεις νομισματικών κρίσεων, πτώχευσης ή άλλων πολύ σημαντικών αλλαγών των πολιτικοοικονομικών συνθηκών κάποιες χώρες αναγκάζονται κάτω από πίεση να αλλάξουν νόμισμα.
Έξοδος με χρήση του άρθρου 50 της συνθήκης της ΕΕ
Είναι γενικότερα αποδεκτό πως ο βασικός δρόμος εξόδου απ’ το ευρώ περνά από τη χρήση του άρθρου 50 της συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και προϋποθέτει ταυτόχρονα και την έξοδο από αυτήν. Στη συνέχεια το κράτος μπορεί να υποβάλει νέα αίτηση ένταξης μόνο στην ΕΕ χωρίς την υιοθέτηση του νέου νομίσματος, όπως για παράδειγμα ισχύει με τη Βρετανία, κάτι που όμως ενέχει κινδύνους καθώς η αίτηση θα πρέπει να εγκριθεί από όλα τα κράτη μέλη της Ένωσης.
Η επίκληση του άρθρου 50 της συνθήκης της ΕΕ δεν είναι δεδομένο πως οδηγεί σε μία ομαλή πορεία εξόδου απ’ το ευρώ και παρά τη γενική αποδοχή του ως κύριος δρόμος προς αυτήν την κατεύθυνση υπάρχουν και αντίθετες απόψεις.
Έξοδος με χρήση του άρθρου 62 της συνθήκης της Βιέννης
Υπό συζήτηση είναι η δυνατότητα εξόδου με χρήση του άρθρου 62 της συνθήκης της Βιέννης το οποίο επιτρέπει τη μονομερή απόσυρση από μία συνθήκη εξαιτίας της θεμελιώδους αλλαγής των συνθηκών που επικρατούσαν στη χρονική στιγμή της επικύρωσης στη συνθήκη, εφόσον οι συνθήκες αυτές συνιστούν μία απαραίτητη βάση προκειμένου να είναι εφικτή η συμμόρφωση με τις επιταγές και τους όρους της συνθήκης.
Η δυνατότητα αυτή δεν είναι κοινώς αποδεκτή και στην περίπτωση που ένα κράτος επιλέξει τη χρήση του συγκεκριμένου άρθρου της συνθήκες της Βιέννης είναι σίγουρο πως θα υπάρξουν νομικές επιπλοκές.
Έξοδος με χρήση του άρθρου 61 της συνθήκης της Βιέννης
Το άρθρο 61 της συνθήκες της Βιέννης επιτρέπει την αιτιολόγηση της μονομερούς απόσυρσης από μία συνθήκη εξαιτίας του ότι έχει καταστεί αδύνατη η εφαρμογή των όρων της.
Και σε αυτήν την περίπτωση η δυνατότητα της χρήσης του συγκεκριμένου άρθρου θα προκαλέσει νομικά προβλήματα καθώς υπάρχουν αρκετές διαφωνίες στη διεθνή νομική κοινότητα περί τούτου.
Έξοδος με αλλαγή στην συνθήκη της ΕΕ
Ένας τρόπος εξόδου από την ευρωζώνη θεωρείται πως είναι μέσω της αλλαγής της συνθήκης της ΕΕ. Κάτι τέτοιο θα χρειαστεί διαπραγμάτευση μεταξύ του κράτους που ενδιαφέρεται να αποχωρήσει και των υπολοίπων που επιθυμούν να παραμείνουν. Το πρόβλημα σε αυτήν την περίπτωση θα είναι πως μέχρι να ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις και να υπάρξει συμφωνία η ενδιαφερόμενη προς αποχώρηση χώρα θα έχει υποστεί ένα άνευ προηγουμένου κραχ.
Έξοδος με πολιτική συμφωνία και απλή Ευρωπαϊκή Ρύθμιση
Μία νέα άποψη είναι πως στην περίπτωση εκτάκτου ανάγκης η έξοδος απ’ το ευρώ μπορεί να γίνει με μια απλή πολιτική συμφωνία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου η οποία θα συνοδεύεται από μία Ευρωπαϊκή Ρύθμιση.
Το πιθανότερο είναι, ωστόσο, πως σε μία τέτοια περίπτωση θα επικρατήσει μία νομική ανασφάλεια και αστάθεια ενώ το κράτος που θα εγκαταλείψει την ευρωζώνη θα παραμείνει νομικά εκτεθειμένο σε αμφισβητήσεις της νομιμότητας της αποχώρησης του, κάτι το οποίο θα μπορεί να το βλάψει σε ενδεχόμενες δικαστικές διαμάχες.
Καθώς η Ρύθμιση θα έρχεται σε αντίθεση με τη Συνθήκη της ΕΕ, θα προκύψουν νομικά ζητήματα για τα πιο σημαντικά θέματα όπως του νομίσματος στο οποίο θα αποτιμώνται οι υποχρεώσεις του κράτους απέναντι στα υπόλοιπα μέλη της ευρωζώνης αλλά και σε κράτη έξω από αυτήν κλπ.
Έτσι, η προσπάθεια υπεραπλούστευσης μίας τόσο πολύπλοκης διαδικασίας θα αφήσει νομικά κενά και είναι πιθανό να δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα και μεγάλη νομική και πολιτικοοικονομική αναστάτωση και ανασφάλεια.
Έξοδος με νομοθεσία που ετοιμάζεται από τη Γερμανία
Πριν τρία χρόνια το γερμανικό κόμμα CDU ενέκρινε νομική λύση η οποία θα επιτρέπει στα κράτη μέλη να εγκαταλείπουν τη νομισματική ένωση χωρίς να απαιτείται ταυτόχρονη έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η απόφαση αυτή θα πρέπει να εγκριθεί από το γερμανικό κοινοβούλιο πριν αποκτήσει νομική ισχύ ενώ στη συνέχεια θα πρέπει να εγκριθεί από τα κοινοβούλια των υπόλοιπων κρατών μελών.
Σύννομη & μη σύννομη έξοδος απ’ το ευρώ
Η μονομερής εγκατάλειψη του ευρώ από ένα κράτος θα θεωρηθεί παραβίαση της συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα επιφέρει μία σειρά νομικών επιπλοκών και προβλημάτων στο πρώην μέλος.
Ελλάδα: Νομικά αδύνατη η αποβολή;
Ωστόσο, πληθώρα εκθέσεων και νομικών μελετών υποστηρίζουν ότι η έξοδος της Ελλάδας απ’ το ευρώ θα ήταν νομικά εξαιρετικά δύσκολη, συμφωνώντας πως σε κάθε περίπτωση η χώρα δε μπορούσε επίσημα να αποβληθεί από την ευρωζώνη.
Ελλάδα: Εφικτή η defacto αποβολή απ’ το ευρώ;
Όμως, άλλες εκθέσεις εξηγούν ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να εκδιωχθεί defacto από το ευρώ, με το να πιέζεται να υιοθετεί συνεχώς νέα μέτρα ως όρο για τη λήψη οικονομικής υποστήριξης από την Τρόικα. Κάτω από ένα τέτοιο σενάριο η Ελλάδα θα οδηγούνταν αναπόφευκτα στην έξοδο απ’ το ευρώ αν αρνούνταν να αποδεχτεί τα επιπλέον μέτρα ή αν αποτύγχανε να υλοποιήσει όσα είχε συμφωνήσει, επιτρέποντας στην Τρόικα να αποφασίσει ότι η Ελλάδα με τη θέληση της υπαναχωρούσε από το πρόγραμμα σύγκλησης. Τότε, θα σταματούσε η χρηματοδότηση της και η χρηματοοικονομική στήριξη από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία πλέον ούτε θα αγόραζε κρατικά ομόλογα από τη δευτερογενή αγορά αλλά ούτε και θα παρείχε ρευστότητα στις ελληνικές τράπεζες μέσω του Ευρωσυστήματος.
Σε μία τέτοια περίπτωση η Ελλάδα θα πιεζόταν να εγκαταλείψει την ευρωζώνη όχι τόσο εξαιτίας της άρνησης της Τρόικας να συνεχίσει τη χρηματοδότηση μέσα από το πακέτο στήριξης όσο εξαιτίας της απώλειας πρόσβασης στη χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Ευρωσύστημα, με αντάλλαγμα την αποδοχή ελληνικών κρατικών ομολόγων ως εγγύηση για την παροχή δανείων.
Η απόλυτη εξάρτηση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αποτελεί την οριακή γραμμή μεταξύ επιστροφής στο ευρώ ή όχι.
Συμπέρασμα
Θεωρητικά, λοιπόν, αν και με πολλές δυσκολίες, η έξοδος μιας χώρας απ’ το ευρώ δε φαίνεται αδύνατη. Σε τελική ανάλυση, ωστόσο, το ζήτημα ξεπερνά τις νομικές δυσκολίες και γίνεται οικονομικοπολιτικό, με το σημαντικότερο ερώτημα να είναι αν συμφέρει τόσο στην υπό αμφισβήτηση χώρα όσο και στις υπόλοιπες της ευρωζώνης μία εγκατάλειψη του κοινού νομίσματος. Επιπλέον, το ζήτημα του κόστους της εξόδου μιας χώρας απ’ το ευρώ αποκτά διεθνή σημασία καθώς θα μπορούσε να προκαλέσει παγκόσμιες αναταράξεις. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα και ένα άλλο άρθρο.
Βιβλιογραφία, Μελέτες
Pricing Terms in Sovereign Debt Contracts: A Greek Case, Study with Implications for the European Crisis, Resolution Mechanism, Stephen J. Choi, Mitu Gulati and Eric A. Posner
THE LAW SCHOOL THE UNIVERSITY OF CHICAGO, February 1, 2011
Leaving the euro zone: a user’s guide, Eric Dor, IESEG School of Management (Lille Catholic University, LEM-CNRS)
Athanassiou, P (2009) “Withdrawal and expulsion from the EU and EMU: Some reflections”, ECB Legal Working Paper
