ΣΠΑΝΙΕΣ ΓΑΙΕΣ

Τον μεγάλο θησαυρό σε σπάνιες γαίες, αξίας 40 δισ. ευρώ, που βρίσκεται κρυμμένος στα έγκατα της ελληνικής γης σχεδιάζει να φέρει στην επιφάνεια η κυβέρνηση, τοποθετώντας κι επισήμως τη χώρα στο λόμπι των 5 ευρωπαϊκών χωρών, που θα διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στην παγκόσμια βαριά βιομηχανία.

Οι σπάνιες γαίες που αποτελούν ένα ανεκτίμητης αξίας τμήμα του ορυκτού πλούτου, έχουν αποκτήσει τα τελευταία χρόνια πολύ μεγάλη γεωπολιτική, αλλά και οικονομική αξία.

Η Ελλάδα, η Νορβηγία, η Σουηδία, η Φινλανδία και η Γροιλανδία είναι οι πέντε χώρες που αναμένεται σε επόμενο στάδιο να στηρίξουν την ευρωπαϊκή βιομηχανία, παράγοντας σπάνιες γαίες. «Η αδυναμία επάρκειας της Ευρώπης από σπάνιες γαίες, σε συνδυασμό με το κινέζικο μονοπώλιο, που αναγκάζει πολλές εταιρείες υψηλής τεχνολογίας να μετεγκαθίστανται στην Κίνα, θα αλλάξει δραστικά τον επενδυτικό χάρτη», όπως επισημαίνουν στην «Η» παράγοντες της αγοράς, τονίζοντας παράλληλα πως «η Ελλάδα είναι προικισμένη με σπάνιες γαίες. Όλες οι ενδείξεις είναι ενθαρρυντικές».

Μπορεί στη χώρα μας να μην παράγονται μέχρι σήμερα μέταλλα υψηλής τεχνολογίας όπως τιτάνιο, λευκόχρυσος, λίθιο, ρήνιο, ταντάλιο και σπάνιες γαίες (νεοδύμιο, δυσπρόσιο κ.λπ.), εντούτοις υπάρχει επάρκεια σε αδρανή δομικά υλικά και, παράλληλα, η χώρα είναι σημαντική παραγωγός βασικών μετάλλων αλλά και βιομηχανικών ορυκτών σε παγκόσμιο επίπεδο.

Εξορυκτικός κλάδος

Ο εξορυκτικός κλάδος είναι ισχυρά εξωστρεφής, αφού οι εξαγωγές πρωτογενών και επεξεργασμένων υλικών αντιπροσωπεύουν πάνω από το 65% των πωλήσεών του, ενώ παράλληλα εταιρείες του κλάδου κατέχουν ηγετικές θέσεις στην ευρωπαϊκή, αλλά και στη διεθνή αγορά σε προϊόντα όπως βωξίτης, αλουμίνα, αλουμίνιο, νικέλιο, λευκόλιθος, καυστική μαγνησία, μπεντονίτης, περλίτης, ελαφρόπετρα, αταπουλγίτης, χουντίτης και μάρμαρα.

Μάλιστα, η Ελλάδα, σε παγκόσμια κλίμακα, είναι η μοναδική χώρα παραγωγής χουντίτη, πρώτη χώρα παραγωγής περλίτη, δεύτερη χώρα παραγωγής κίσσηρης (ελαφρόπετρας) και μπεντονίτη, καθώς και πρώτη στην εξαγωγή προϊόντων λευκόλιθου/μαγνησίτη στην Ε.Ε. Οι σπάνιες γαίες αποτελούν μια ομάδα δεκαεπτά μετάλλων με μοναδικές ιδιότητες, τα οποία χρησιμοποιούνται με ολοένα μαζικότερο τρόπο στην καινοτόμο βιομηχανία της υψηλής τεχνολογίας ή στις λεγόμενες πράσινες τεχνολογίες. Τα λέιζερ, τα κινητά τηλέφωνα και οι οθόνες υγρών κρυστάλλων περιέχουν σπάνιες γαίες, ενώ οι νέες επιδόσεις των τελευταίων γενεών τερματικών «μαζικής σύνδεσης», από τα smartphones έως τα ηλεκτρονικά βιβλία, οφείλονται εν μέρει στις ιδιότητες αυτών των στοιχείων.

Ωστόσο, από τα στοιχεία αυτά εξαρτώνται και οι νέες «πράσινες» βιομηχανίες: οι μπαταρίες των υβριδικών αυτοκινήτων, τα φωτοβολταϊκά, οι λαμπτήρες χαμηλής κατανάλωσης ή οι τουρμπίνες των ανεμογεννητριών στηρίζονται στα «πράσινα μέταλλα» ? το νεοδύμιο, το λουτέσιο, το δυσπρόσιο, το ευρώπιο και το τέρβιο.

Επιπλέον, οι σπάνιες γαίες αποτελούν πολλά υποσχόμενους καταλύτες για τη διύλιση του πετρελαίου.

Αδυναμία κάλυψης
Η παγκόσμια ζήτηση σπάνιων γαιών αυξάνεται με ταχύτητες που κάθε χρόνο ξεπερνούν σε ρυθμό το 10%. Μάλιστα, μέσα σε μια μόλις δεκαετία, από τους 40.000 τόνους εκτοξεύτηκε στους 120.000 ετησίως, ενώ σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Περιβάλλοντος, την τελευταία πενταετία η ζήτηση αυξήθηκε κατά περίπου 55%. Οικονομικοί αναλυτές, εκτιμούν πως η αμερικανική, η ιαπωνική και η ευρωπαϊκή βιομηχανία δεν μπορούν να συνεχίζουν να υπάρχουν δίχως τις σπάνιες γαίες. Το 2010, το 97% των 130.000 τόνων των σπάνιων γαιών που εξορύσσονταν στον πλανήτη προέρχονταν από την Κίνα, η οποία έχει συγκεντρώσει και ένα μεγάλο μέρος της βαριάς βιομηχανίας. Σύμφωνα με τους ειδικούς το 2014 αναμένεται να υπάρξει έλλειμμα 40.000 τόνων σπάνιων γαιών παγκοσμίως, κι αυτό διότι θα παράγονται 160.000 τόνοι, παρόλο που η παγκόσμια ζήτηση έχει ξεπεράσει τους 200.000 τόνους.

Αντιμετώπιση της κρίσης
Με μια σειρά από πρωτοβουλίες (όπως οι: Raw Materials Initiative, European Innovation Partnership on Raw Materials) και στρατηγικές (Europe 2020 Strategy) η Ευρώπη προσπαθεί να αντιμετωπίσει την κρίση επενδύοντας στην Έρευνα και Ανάπτυξη με την ισχυρή συμμετοχή της βιομηχανίας. Για τον λόγο αυτό, ξεκίνησε το Ανταγωνιστικό Πρόγραμμα EURARE (European Rare Earths Project), στο οποίο μετέχουν πλήθος γεωλογικών ιδρυμάτων, πανεπιστημίων και εταιρειών από 11 ευρωπαϊκές χώρες (μεταξύ των οποίων το ΕΚΒΑΑ/ΙΓΜΕ και το ΕΜΠ) και το οποίο χρηματοδοτείται με περίπου 10 εκατ. ευρώ από κοινοτικούς πόρους του 7ου Προγράμματος Πλαισίου.

Το έργο EURARE άρχισε στις αρχές Ιανουαρίου του 2013 με τη συμμετοχή επτά γεωλογικών ινστιτούτων, έξι μεταλλευτικών εταιρειών, τριών βιομηχανιών προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, τεσσάρων επιχειρήσεων τεχνολογικών εφαρμογών και τεσσάρων πανεπιστημίων από ένδεκα χώρες της Ευρώπης, και θα διαρκέσει πέντε χρόνια (2013-2017). Στους τρεις Έλληνες εταίρους, που είναι το ΕΜΠ, το ΙΓΜΕ και η «Αλουμίνιον της Ελλάδος», αντιστοιχεί ποσό της τάξης του 16% της συνολικής χρηματοδότησης, δηλαδή 1,6 εκατ. ευρώ.

Σε Β. Ελλάδα και Αιγαίο οι υψηλότερες συγκεντρώσεις

Η Θράκη έχει πυριγενή πετρώματα (σχηματισμένα από την τήξη μάγματος) τα οποία εκ της φύσεώς τους είναι πλούσια σε σπάνιες γαίες. Επιπλέον στην παράκτια ζώνη Αν. Μακεδονίας-Θράκης εκβάλλουν σημαντικά για τα ελληνικά δεδομένα ποτάμια (Στρυμόνας, Νέστος, Έβρος), τα οποία αποθέτουν στις εκβολές τους υλικά από τα παραπάνω πετρώματα δημιουργώντας εμπλουτισμένα αποθέματα σπάνιων γαιών. Επειδή τα υλικά αυτά είναι μεγάλου ειδικού βάρους, δεν μεταφέρονται σε μεγάλη απόσταση από τις ακτές, με αποτέλεσμα να βρίσκονται εντός των χωρικών υδάτων. Με βάση όλα αυτά, δεν αποτελεί έκπληξη ότι υψηλές συγκεντρώσεις Σπανίων Γαιών στην παράκτια ζώνη από την Καβάλα μέχρι τον Έβρο έχουν διαπιστωθεί ήδη από τη δεκαετία του ’80 από έρευνες που διεξήγε τότε το ΙΓΜΕ (για την ανεύρεση τιτανίου και ζιρκονίου).

Οι «πρωταγωνιστές»
Η Κίνα ελέγχει το 95% της παγκόσμιας παραγωγής. Οι κύριες χώρες παραγωγής κατά το 2010 ήταν: Κίνα (130.000 τόνοι), Ινδία (2.700 τόνοι), Βραζιλία (550 τόνοι) και Μαλαισία (350 τόνοι). Αδιευκρίνιστη ήταν η παραγωγή στις ΗΠΑ, Ρωσία, Αυστραλία (πιθανά αποθέματα 5 εκατ. τόνοι) και Νότια Αφρική (πιθανά αποθέματα 1 εκατ. τόνοι). Κοιτάσματα έχουν επιβεβαιωθεί σε Καναδά, Βιετνάμ, Τασμανία, Σουηδία (πιθανά αποθέματα 500.000 τόνοι), Εσθονία κ.ά.

ΚΟΣΜΑΣ ΖΑΚΥΝΘΙΝΟΣ
kzakinthinos@pegasus.gr