Εγγραφα που δόθηκαν στη δημοσιότητα αποκαλύπτουν τις αγωνιώδεις εκκλήσεις του τελευταίου ηγέτη της ΕΣΣΔ προς τον καγκελάριο Κολ
«Χρειάζομαι 2 δισεκατομμύρια δολάρια,τουλάχιστον.Καλύτερα να είχα προκαταβολή τώρα το 1 δισ.δολάρια και το υπόλοιπο τον άλλο μήνα. Είναι ανάγκη, μεγάλη ανάγκη. (…) Δεν μπορείτε να βρείτε κάποιον τρόπο να πάρω δάνειο με κάπως ευνοϊκούς όρους; Μπορώ να υποθέσω κάτι για το αύριο;».
Η αγωνιώδης έκκληση, η ικετευτική παράκληση δεν γίνεται από κάποιον έμπορο, επιχειρηματία ή τραπεζίτη που βρίσκεται στο χείλος της αβύσσου. Είναι ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ που εκλιπαρεί για βοήθεια. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1991, ως πρόεδρος της Σοβιετικής Ενωσης ακόμη, απευθύνεται στην «τελευταία ελπίδα του», όπως λέει, στον «φίλο Χέλμουτ», τον γερμανό καγκελάριο Κολ, γιατί η κατάσταση στην άλλοτε κραταιά Μεγάλη Δύναμη έχει φθάσει στο απροχώρητο.
Ακριβώς 20 χρόνια μετά το πραξικόπημα που οργάνωσε η ΚGΒ και οι σύντροφοί του στην ηγεσία του ΚΚ, οι οποίοι δεν ανέχονταν την «περεστρόικά» του, το ρωσικό πρακτορείο Νοβόστι έδωσε στη δημοσιότητα και εφημερίδες της Μόσχας δημοσιεύουν αυτές τις ημέρες έγγραφα εκείνης της εποχής που αποκαλύπτουν την κρίση στην οποία έφθασε η χώρα και τις συνομιλίες που είχε τότε ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ με τους ηγέτες άλλων χωρών για «να περισώσουμε ό,τι είναι δυνατόν και να αποφύγουμε την καταστροφή», όπως λέει ο ίδιος στον τότε υπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας Χανς Ντίτριχ Γκένσερ, ο οποίος τον επισκέπτεται στο Κρεμλίνο στο τέλος Σεπτεμβρίου. «Αγρότες και ανθρακωρύχοι εξεγείρονται και οι διανοούμενοι με τους πανεπιστημιακούς ζητούν δημοκρατικές εκλογές»του γράφει ο στενός συνεργάτης του Ανατόλι Τσερνάγεφ. Το γνωρίζει, όπως γνωρίζει ότι είναι άδεια τα καταστήματα ακόμη και στο κέντρο της Μόσχας – «αβγά,ζάχαρη,γάλα σκόνη,κρέας,ακόμη και η βότκα» έχουν εξαφανιστεί, γράφει μια έκθεση προς το Κρεμλίνο που για πρώτη φορά δημοσιεύεται.
Σαν σήμερα, ώρα 02.20 μετά τα μεσάνυχτα της 22ας Αυγούστου 1991 ένα στρατιωτικό αεροπλάνο προσγειωνόταν στο αεροδρόμιο Σερεμέτιεβο της Μόσχας με το ζεύγος Ραΐσα Μαξίμοβα και Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Η χώρα δεν είχε συνέλθει ακόμη από το τρομερό σοκ – ήταν δυνατόν η ΚGΒ και σύντροφοι από την ηγεσία του κόμματος να«επαναστατήσουν» εναντίον του γενικού γραμματέα του ΚΚ; Και όμως «ως και αυτό πέρασε η χώρα μας», θα μοιρολογήσει ο Γκορμπατσόφ σε συνέντευξη που έδωσε την περασμένη εβδομάδα στο γερμανικό «Der Spiegel». Ωστόσο οι πραξικοπηματίες δείλιασαν όταν είδαν το χάος στο οποίο βρισκόταν η χώρα και αντίκρισαν την ψυχρή υποδοχή που τους επιφύλαξε ο κόσμος. Προτίμησαν να ελευθερώσουν τον Γκορμπατσόφ τον οποίο είχαν επί τρεις ημέρες σε κατ΄ οίκον περιορισμό στο κρατικό κτήμα στην Κριμαία.
Η είδηση της απελευθέρωσης του Γκορμπατσόφ έκανε αστραπιαία τον γύρο της Μόσχας και λίγο πριν από τα μεσάνυχτα άρχισε να συγκεντρώνεται κόσμος- τελικά 60.000- έξω από τον (μοσχοβίτικο) Λευκό Οίκο ζητωκραυγάζοντας «πρόεδρος, πρόεδρος». Και τότε ο Γκορμπατσόφ έκανε ένα από τα μεγαλύτερα λάθη του. Αντί να πάει στο πλήθος και να το εμψυχώσει και να τεθεί επικεφαλής μιας πορείας θριάμβου, πήγε σπίτι του. Ισως άλλαζε η πορεία όχι μόνο του ιδίου αλλά και της χώρας του αν επικεφαλής του λαού πήγαινε στο Κρεμλίνο. Υπάρχει μια δικαιολογία για την γκάφα του. Η Ραΐσα είχε υποστεί την παραμονή βαρύ εγκεφαλικό, είχε παραλύσει η δεξιά πλευρά της, είχε χάσει την όρασή της και χρειαζόταν «αμέσως, ανάπαυση και κλινική υποστήριξη» , όπως είχε πει ο γιατρός που τους συνόδευε στο ταξίδι.
Οταν εμφανίζεται στη σκηνή ο Μπορίς Γέλτσιν, ο Κολ ανησυχείκαι είναι μια αποκάλυψη αυτό. Τηλεφωνεί στον Γκορμπατσόφ: «Μιχαήλ,θα παραιτηθείς,όπως ζητεί ο Γέλτσιν;». Και ο Γκορμπατσόφ, ο οποίος δείχνει να μην έχει αντιληφθεί τι γινόταν πίσω από την πλάτη του, απαντά: «Νομίζω ότι αντιλαμβάνεται πως χάνει την εξουσία και απομονώνεται όλο και περισσότερο από την πραγματικότητα. Εκμεταλλεύεται την παρούσα άσχημη κατάσταση και προσπαθεί να δώσει πολιτική μάχη». Στο δημοψήφισμα που έγινε λίγες ημέρες αργότερα 45 εκατομμύρια ψηφοφόροι εκλέγουν τον Γέλτσιν «πρώτο πρόεδρο της ΡωσικήςΟμοσπονδίας». Ηταν το τέλος της σοβιετικής εξουσίας, του «κομμουνιστικού πειράματος σε μια χώρα», θα γράψει ένας σύμβουλος του Γκορμπατσόφ που την άνοιξη του 1991 εξακολουθεί να παραμένει τυπικά αρχηγός του κράτους.
Οι εξελίξεις δεν ικανοποιούν τον καγκελάριο Κολ. Οπως ο ίδιος αλλά και άλλοι Γερμανοί έχουν έκτοτε γράψει, η αλλαγή στην εξουσία στο Κρεμλίνο προκαλούσε ανησυχία στη Γερμανία επειδή «είναι άγνωστο ποιος θα επικρατήσει (…) και ποια κατεύθυνση θα ακολουθήσει η πολιτική του στην Ευρώπη» , σημειώνει στα απομνημονεύματά του ο Γκένσερ.
Ο Κολ τηλεφωνεί στον Γκορμπατσόφ: «Κάνω ό,τι είναι δυνατόν για να σου εξασφαλίσω υποστήριξη στη Δυτική Ευρώπη. Το ίδιο θα κάνω και στην Ουάσιγκτον όπου πηγαίνω σε δύο εβδομάδες. Αντιλαμβάνεσαι ότι κάποιοι εδώ πέρα εκφράζονται άσχημα για την κατάσταση που βρίσκεσαι».
«Ναι, το γνωρίζω» απαντά ο Γκορμπατσόφ.
Χ. Κολ: «Με δυο λόγια, αυτά είναι πάνω-κάτω εκείνα που λένε: “Μάλιστα,ο Γκορμπατσόφ είναι δυνατός πολιτικός, αλλά δεν θα είναι σε θέση να πραγματοποιήσει εκείνα που σχεδίασε”.Είναι λοιπόν απολύτως σημαντικό να δημιουργήσουμε ένα ψυχολογικά διαφορετικό περιβάλλον. Γι΄ αυτό ακριβώς χρειάζομαι σωστή πληροφόρηση από σένα,Μιχαήλ.Πρέπει απαραιτήτως να μου πεις πώς πραγματικά έχει η κατάσταση».
Μ. Γκορμπατσόφ: «Γνωρίζεις καλά, Χέλμουτ, ότι υπάρχουν πολλοί ανάμεσα στους αμερικανούς φίλους μας που ψιθυρίζουν διάφορα πράγματα για την “κατάσταση του Γκορμπατσόφ”. Λένε, για παράδειγμα, “ο Γκορμπατσόφ υποστηρίζει τη διατήρηση τηςΕνωσης, ενώ ο Γέλτσιν μάλλον θα δώσει ανεξαρτησία στα κράτη της Βαλτικής και σε άλλες Δημοκρατίες. Ο Γέλτσιν υποστηρίζει την ιδιοκτησία, ενώ ο Γκορμπατσόφ είναι υπέρ της μεικτής οικονομίας. Ο Γέλτσιν θα ασχοληθεί περισσότερο με τα εσωτερικά και γι΄ αυτό δεν θα βρεθεί μπροστά στους Αμερικανούς σε διάφορα μέρη του κόσμου”. Δεν είναι σωστά πράγματα αυτά. Ο Μπους και ο υπουργός Εξωτερικών του Τζέιμς Μπέικερ αντέχουν ακόμη στις πιέσεις,αλλά η πίεση όλο και μεγαλώνει».
Χ. Κολ: «Μιχαήλ,μπορείς να βασίζεσαι σε μένα. Θα το κάνω αυτό να το αντιληφθούν οι Δυτικοευρωπαίοι και οι αμερικανοί ηγέτες».
Μ. Γκορμπατσόφ:«Χρειαζόμαστε χρήματα για τις στοιχειώδεις δαπάνες· για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να ζούμε, να συνεχίσουμε τις εισαγωγές, να συνεχίσουμε τις διαπραγματεύσεις για την αναθεώρηση των βραχυπρόθεσμων δανείων μας. Θα το συζητήσω και με τον Κολ απόψε στο τηλέφωνο».
Χ. Γκένσερ:«Δεν νομίζω ότι θα ήταν σωστό να συζητήσετε ένα τέτοιο λεπτό θέμα τηλεφωνικά. Εγώ μπορώ να στείλω τώρα αμέσως στον καγκελάριο ένα κρυπτογραφικό σημείωμα που μόνο εκείνος θα το διαβάσει. Θα του εκθέσω πώς έχουν τα πράγματα ευθύς μόλις επιστρέψω».
