Μπορεί να είναι ο διπλανός μας, ο γείτονάς μας… ή εμείς οι ίδιοι
Στις κοινωνικές συναναστροφές μας με άλλους ανθρώπους, πολλές φορές θεωρούμε δεδομένα μερικά πράγματα. Για παράδειγμα υποθέτουμε, πως όλοι αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας με περίπου τον ίδιο τρόπο, ότι όλοι γνωρίζουμε μερικά βασικά γεγονότα και πως οι λέξεις σημαίνουν το ίδιο πράγμα για όλους.
Επίσης, υποθέτουμε ότι όλοι έχουμε πάνω κάτω τις ίδιες περίπου ιδέες για το τι είναι «λάθος» και τι «σωστό».
Κι όμως, για μια μικρή –αλλά όχι και πολύ μικρή- μερίδα του πληθυσμού τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά.
Αυτοί οι άνθρωποι δεν νιώθουν τύψεις και δεν έχουν ενσυναίσθηση, ενώ νιώθουν κάποια συναισθήματα σε πολύ ρηχό επίπεδο.
Σε ακραίες περιπτώσεις ενδεχομένως να μην ενδιαφέρονται καν για το αν θα ζήσει κάποιος ή αν θα πεθάνει.
Αυτοί οι άνθρωποι ονομάζονται «ψυχοπαθείς» γράφει ο Tom Chivers στη βρετανική εφημερίδα The Telegraph.
Ορισμένοι από αυτούς είναι βίαιοι εγκληματίες. Δολοφόνοι.
Αλλά όχι όλοι.
Ο καθηγητής Robert Hare είναι ποινικός ψυχολόγος και δημιουργός του PCL-R, ενός ψυχολογικού «εργαλείου» αξιολόγησης, που χρησιμοποιείται για να διαπιστωθεί αν κάποιος είναι ψυχοπαθής ή όχι.
Για πολλές δεκαετίες ο ίδιος μελέτησε ανθρώπους με ψυχοπάθεια και συνεργάστηκε μαζί τους σε φυλακές και αλλού.
«Με εκπλήσσει το ίδιο, όπως και πριν από 40 χρόνια όταν πρωτοξεκίνησα, το γεγονός ότι είναι δυνατόν να υπάρχουν άνθρωποι τόσο αποσυνδεδεμένοι συναισθηματικά, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν τους υπόλοιπους ως αντικείμενα που πρέπει να χειραγωγηθούν ή να καταστραφούν χωρίς αυτό να τους προκαλεί καμία ανησυχία» λέει ο ίδιος.
Η κατανόησή μας για τον ανθρώπινο εγκέφαλο και τις λειτουργίες του βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα, και δεν έχει περάσει και πολύς καιρός από τότε που οι ψυχολογικές διαταραχές θεωρούνταν ως… αποτυχημένοι χαρακτήρες.
Σιγά σιγά αρχίζουμε να κατανοούμε ότι οι ψυχικές ασθένειες είναι αρρώστιες, όπως η νεφρική ανεπάρκεια, η ηπατική ανεπάρεκια ή οι αναπτυξιακές διαταραχές, όπως για παράδειγμα ο αυτισμός.
Είναι όντως μια διαταραχή ή ένας διαφορετικός τρόπος ύπαρξης;
«Υπάρχουν άνθρωποι που αξιολογούνται αρκετά υψηλά στη λίστα εκτίμησης της ψυχοπάθειας, αλλά όχι τόσο που να θεωρούνται επικίνδυνοι να προκαλέσουν προβλήματα. Συχνά, αυτοί μπορεί να είναι οι φίλοι μας, άνθρωποι με τους οποίους συναναστρεφόμαστε. Ο αυτισμός είναι μια κατάσταση που μπορεί να ιδωθεί υπό ευρύ φάσμα, έτσι και η διάγνωση της ψυχοπάθειας ‘αιμορραγεί’ στην ομαλότητα» πρόσθεσε ο καθηγητής.
Η πλειοψηφία των ανθρώπων θεωρεί τους ψυχοπαθείς ως δολοφόνους, εγκληματίες και εκτός κοινωνίας.
Όπως τη Joanna Dennehy, μια 31χρονη Βρετανίδα η οποία σκότωσε τρεις ανθρώπους το 2013 και η οποία την προηγούμενη χρονιά είχε διαγνωστεί με ψυχοπαθητική διαταραχή προσωπικότητας,. Ή τον Ted Bundy, έναν Αμερικανό κατά συρροή δολοφόνο που θεωρείται ότι έχει δολοφονήσει τουλάχιστον 30 ανθρώπους και ο οποίος δήλωσε για τον εαυτό του: «Είμαι το πιο ψυχρό καθίκι που θα γνωρίσετε ποτέ. Απλά μου αρέσει να σκοτώνω».
Πολλά όμως από τα ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά δεν είναι απαραίτητα μειονεκτήματα και σε ορισμένες περιπτώσεις θα μπορούσαν να θεωρηθούν και πλεονεκτήματα.
«Υπάρχουν δύο είδη ενσυναίσθησης» λέει ο James Fallon, νευροεπιστήμονας στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και συγγραφέας του βιβλίου «The Psychopath Inside: A Neuroscientist’s Personal Journey into the Dark Side of the Brain».
«Η γνωστική ενσυναίσθηση είναι η ικανότητα να γνωρίζει κανείς τι αισθάνονται οι άλλοι και η συναισθηματική ενσυναίσθηση έχει να κάνει με την ικανότητα να συναισθάνεται κανείς αυτά που αισθάνονται οι άλλοι» είπε.
Τα άτομα με αυτισμό διαθέτουν αυξημένη ενσυναίσθηση και μπορούν να νιώσουν τον πόνο του άλλου, όμως είναι λιγότερο ικανά να αναγνωρίσουν τα σημάδια που «διαβάζουν» οι υπόλοιποι, όπως για παράδειγμα ένα χαμόγελο ή ένα συνοφρύωμα που αποκαλύπτει τι μπορεί να σκέφτεται κάποιος.
Με τους ψυχοπαθείς συμβαίνει το αντίθετο: γνωρίζουν τι αισθάνεται κάποιος, όμως δε νιώθουν καμία συμπόνοια και κανένα συναίσθημα οι ίδιοι.
«Αυτό τους “εξοπλίζει” με ένα μοναδικό πλεονέκτημα, καθώς μπορούν να καταλάβουν τι σκέφτεται κάποιος. Απλά δεν τους ενδιαφέρει και έτσι μπορούν να το χρησιμοποιήσουν εναντίον του» συνέχισε.
«Οι ψυχοπαθείς πιστεύουν ότι είναι πιο λογικοί από τους άλλους ανθρώπους» λέει ο Hare. «Μια φορά είχα συναντήσει έναν εγκληματία, ο οποίος ήταν σίγουρα ψυχοπαθητική προσωπικότητα και ο οποίος μου είπε πως οι ψυχίατροι του έλεγαν πως το πρόβλημά του ήταν ότι σκεφτόταν περισσότερο με το μυαλό και όχι με την καρδιά. ‘Και τι πρέπει να κάνω δηλαδή; Να βάλω τα κλάματα τώρα γι’ αυτό;’ Μου είπε. Ένας άλλος όταν τον ρώτησα αν ένιωθε τύψεις που είχε μαχαιρώσει ένα θύμα ληστείας μου απάντησε: ‘Όχι βέβαια. Αυτός θα καθίσει μερικούς μήνες στο νοσοκομείο, ενώ εγώ σαπίζω εδώ μέσα. Αν ήθελα να τον σκοτώσω θα του έκοβα το λαιμό. Έτσι είμαι εγώ. Τέτοιος τύπος είμαι. Του χάρισα ένα διάλειμμα’» πρόσθεσε ο καθηγητής.
«Οι ψυχοπαθείς είναι ταχείς και γρήγοροι στην εκτέλεση διαφόρων λειτουργιών και έχουν υψηλό IQ ακριβώς επειδή δεν εμποδίζονται από ηθικές ανησυχίες και προβληματισμούς» ανέφερε ακόμη ο Fallon.
Πολλές φορές αποδέχονται την κατάστασή τους και γίνεται πιο δύσκολο να τους «θεραπεύσει» κανείς.
«Πόσοι πηγαίνουν σε ψυχιάτρους για ζητήματα ψυχικής οδύνης αν δε βρίσκονται στη φυλακή; Δεν είναι κάτι που συμβαίνει συχνά» συνέχισε ο Hare. Φυσικά, όσοι βρίσκονται στη φυλακή χρειάζεται να παρακολουθούν ειδικές συνεδρίες, να εκπαιδεύονται σε ό,τι αφορά την ενσυναίσθηση μέχρι και να μιλούν με τους συγγενείς των θυμάτων τους.
Όμως, από τη στιγμή που δεν έχουν καμία ενσυναίσθηση, αυτό τις περισσότερες φορές δεν λειτουργεί καθόλου, κατέληξε.
