Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913 είχαν ως αποτέλεσμα να απελευθερωθούν από τον τουρκικό ζυγό μεγάλα εδαφικά διαμερίσματα του Ελληνισμού και να ενσωματωθούν στον εθνικό κορμό. Η Μακεδονία, η Ήπειρος και τα νησιά του Βόρειου και Ανατολικού Αιγαίου αποτέλεσαν τις «Νέες Χώρες» της Ελλάδας.
Στην Ελλάδα πρωθυπουργός και υπουργός Στρατιωτικών ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος είχε τοποθετήσει αρχηγό Στρατού το Διάδοχο Κωνσταντίνο.
Ελευθέριος Βενιζέλος
Πρωθυπουργός της Ελλάδας
Την εποχή εκείνη η Τουρκία εξακολουθούσε να είναι ακόμη ισχυρή και η πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάμεων δεν ευνοούσε οποιαδήποτε αλλαγή του εδαφικού καθεστώτος (statusquo) στην περιοχή. Με τα δεδομένα αυτά η Ελλάδα προέβλεπε ότι, για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η Τουρκία έπρεπε να δράσει από κοινού με τα λοιπά χριστιανικά κράτη της Βαλκανικής (Βουλγαρία, Σερβία, Μαυροβούνιο), τα οποία είχαν ήδη αρχίσει να αναπτύσσουν έντονη δραστηριότητα για την απελευθέρωση των υπόδουλων ομοεθνών τους. Για το σκοπό αυτό κήρυξε γενική επιστράτευση στις 17 Σεπτεμβρίου 1912.
Εκτός από αυτούς που επιστρατεύτηκαν υποχρεωτικά παρουσιάστηκαν και αρκετοί εθελοντές. Οι εθελοντές αυτοί, αφού έδωσαν τον όρκο του στρατιώτη και οργανώθηκαν σε ξεχωριστά τμήματα (σώματα), με επικεφαλής αξιωματικούς ή οπλαρχηγούς του Μακεδονικού Αγώνα, εντάχθηκαν στο στρατό, αναλαμβάνοντας διάφορες αποστολές.
Για την καλύτερη διεξαγωγή των επιχειρήσεων και λόγω της διαμόρφωσης του γεωγραφικού χώρου, η δύναμη του ελληνικού στρατού που προέκυψε από την επιστράτευση κατανεμήθηκε σε δύο μέρη και έτσι συγκροτήθηκε ο Στρατός Θεσσαλίας και ο Στρατός Ηπείρου.
Ο Αρχηγός Στρατού Διάδοχος Κωνσταντίνος με το Επιτελείο του το 1912-13
Ο Στρατός της Θεσσαλίας με διοικητή το Διάδοχο Κωνσταντίνο, περιελάμβανε το Γενικό Στρατηγείο, επτά Μεραρχίες (Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, V, VI, VII), μία Ταξιαρχία Ιππικού, τέσσερα Τάγματα Ευζώνων, την Υπηρεσία Μετόπισθεν και τέσσερα αεροσκάφη τύπου Farman.
Από τα Τάγματα των Ευζώνων σχηματίστηκαν δύο ανεξάρτητα Αποσπάσματα, το πρώτο με διοικητή το συνταγματάρχη μηχανικού Στέφανο Γεννάδη (1ο και 4ο τάγματα) και το δεύτερο τον αντισυνταγματάρχη μηχανικού Κωνσταντίνο Κωνσταντινόπουλο (2ο και 6ο τάγματα).
Συνολικά ο Στρατός Θεσσαλίας ανερχόταν σε 100.000 άνδρες και ήταν συγκεντρωμένος στην περιοχή Λάρισας. Οι επιχειρήσεις θα άρχιζαν από την Ελασσόνα και θα συνεχίζονταν προς Σέρβια – Κοζάνη με κύριο αντικειμενικό σκοπό τη διάσπαση της ισχυρής αμυντικής τοποθεσίας των Στενών του Σαρανταπόρου, η οποία αποτελούσε το κυριότερο κώλυμα για την προέλαση του Ελληνικού Στρατού προς τη Μακεδονία.
Ο τουρκικός στρατός που είχε αντιπαραταχθεί στα θεσσαλικά σύνορα, την παραμονή του πολέμου είχε 24 τάγματα πεζικού, 3 ίλες ιππικού και 7 πυροβολαρχίες. Η συνολική του δύναμη ανερχόταν σε 35.000 άνδρες.
Η κατάσταση που επικρατούσε στα λοιπά χριστιανικά κράτη της Βαλκανικής ήταν η εξής:
- Στις 25 Σεπτεμβρίου το Μαυροβούνιο είχε κηρύξει πρώτο τον πόλεμο κατά της Τουρκίας.
- Στις 4 Οκτωβρίου η Σερβία και η Βουλγαρία κήρυξαν τον πόλεμο εναντίον της Τουρκίας.
Η Ελλάδα βλέποντας την εμπλοκή των παραπάνω κρατών και κρίνοντας ως κατάλληλη χρονική στιγμή την 5 Οκτωβρίου 1912 διέκοψε τις σχέσεις της με την Τουρκία και κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της.
Το Γενικό Στρατηγείο μεταστάθμευσε από τη Λάρισα στον Τύρναβο.
Στις 6 Οκτωβρίου άρχισαν οι επιχειρήσεις και την ίδια ημέρα απελευθερώθηκε η Ελασσόνα και η Δεσκάτη. Στη συνέχεια ο όγκος του Στρατού κατευθύνθηκε προς τα Στενά του Σαρανταπόρου, τα οποία καταλήφθηκαν στις 10 Οκτωβρίου, ύστερα από μεγάλη προσπάθεια και αρκετές θυσίες.
Η επιτυχία της μάχης του Σαρανταπόρου αποτελούσε το κλειδί για την μελλοντική εξέλιξη των επιχειρήσεων. Η νίκη από τη μάχη αυτή υπήρξε μεγάλης σπουδαιότητας για την αναπτέρωση του ηθικού του Ελληνικού Στρατού μετά την ηττοπάθεια που είχε επικρατήσει εξαιτίας του πολέμου του 1897. Απέδειξε ότι ο εχθρός δεν ήταν σε θέση να αντιτάξει αποτελεσματική άμυνα και να αντισταθεί στην ορμητικότητα των Ελλήνων.
Η μονάδα που έδρασε στην περιφέρεια Γρεβενών τη χρονική εκείνη περίοδο ήταν το ανεξάρτητο Απόσπασμα Ευζώνων του συνταγματάρχη Στέφανου Γεννάδη, τη δράση του οποίου και θα εξετάσουμε:
Τμήμα Ευζώνων σε κατάσταση πορείας
Το Απόσπασμα Ευζώνων Γεννάδη το αποτελούσαν τα 1ο και 4ο Τάγματα Ευζώνων και είχε αποστολή να δράσει στο άκρο αριστερό της διάταξης του Στρατού Θεσσαλίας και να απελευθερώσει με την έναρξη των επιχειρήσεων τη Δεσκάτη. Τόπος συγκέντρωσης του Αποσπάσματος ήταν το χωριό Κονισκός Καλαμπάκας, στην περιοχή των Αντιχασίων. Από εκεί τη νύχτα 4/5 Οκτωβρίου προωθήθηκε στο χωριό Τσούκα (Φωτεινό), πάνω στην οροθετική γραμμή.
Συνταγματάρχης Μηχανικού Γεννάδης Στέφανος
Διοικητής Αποσπάσματος Ευζώνων
Το μεσημέρι της 5ης Οκτωβρίου το Γενικό Στρατηγείο έδωσε στο Απόσπασμα τη διαταγή να προελάσει την επομένη (6 Οκτωβρίου) και να καταλάβει τη Δεσκάτη. Παράλληλα διέταξε την Ταξιαρχία Ιππικού να κινηθεί από το Πραιτώρι προς Κεφαλόβρυσο – Βαλανίδα – Κρανιά Ελασσόνας και να υποστηρίξει την ενέργεια του Αποσπάσματος.
Η Ταξιαρχία Ιππικού, όμως, λόγω διστακτικότητας και επικαλούμενη διάφορες δυσκολίες δεν έφθασε έγκαιρα στον προορισμό της με αποτέλεσμα την επίθεση εναντίον της Δεσκάτης να την πραγματοποιήσει εξ ολοκλήρου το Απόσπασμα Γεννάδη. Τη Δεσκάτη υπερασπιζόταν ένα τουρκικό Τάγμα των 700 ανδρών, εγκατεστημένο αμυντικά νότια της πόλης στο ύψωμα Τρέτιμος, το οποίο δεν μπόρεσε να συγκρατήσει την επιθετική ορμή των Ευζώνων και υποχώρησε προς τον Αλιάκμονα. Το Απόσπασμα είχε απώλειες ένα λοχαγό διοικητή λόχου και ένα στρατιώτη.
Στις 9 Οκτωβρίου το Απόσπασμα Γεννάδη έλαβε διαταγή να κινηθεί από τη Δεσκάτη προς τον Αλιάκμονα και να εξασφαλίσει του πόρο της Ζάβορδας, για να διέλθει από εκεί η V Μεραρχία. Στην πορεία του προς τον Αλιάκμονα συνεπλάκη στο χωριό Λαζαράδες με τον τουρκικό στρατό, και είχε απώλειες ένα λοχαγό διοικητή λόχου, έναν έφεδρο ανθυπολοχαγό και 8 οπλίτες.
Τμήμα Ευζώνων κατά τη διάρκεια της μάχης με τον τουρκικό στρατό
Μετά την εκδίωξη των Τούρκων από τους Λαζαράδες το Απόσπασμα μετέβη στη Μονή Ζιδανίου (σημερινή Μονή Στανού) αναμένοντας νεότερες οδηγίες για την περαιτέρω δράση του. Η Μονή αυτή βρίσκεται ΝΔ των Σερβίων, κοντά στο χωριό Μικρόβαλτο. Εκεί το βράδυ της 12ης Οκτωβρίου έλαβε από τα Σέρβια διαταγή από το Γενικό Στρατηγείο να προελάσει και να καταλάβει τα Γρεβενά και στη συνέχεια να εξαλείψει τις εχθρικές αντιστάσεις στην επαρχία Ανασελίτσας (Βοΐου) και να εξασφαλίσει τις συγκοινωνίες και τα νώτα της Στρατιάς.
Στο μεταξύ η Ταξιαρχία Ιππικού είχε διατάξει στις 9 Οκτωβρίου μία ίλη της, δυνάμεως 137 ανδρών, να ενεργήσει αναγνώριση προς τα Γρεβενά. Η ίλη αυτή αφού ανέτρεψε τις μικροαντιστάσεις που συνάντησε από μεμονωμένες ομάδες Τούρκων στο Καρπερό και στο Φελλί έφθασε στις νότιες παρυφές της πόλης (υψώματα Αγίας Παρασκευής) τις πρώτες βραδινές ώρες της ίδιας ημέρας.
Μονή Παναγίας Ζιδανίου (Στανού)
Ένας διοικητής ουλαμού με τέσσερις ιππείς διατάχθηκε να πλησιάσει την πόλη και να αναφέρει για την επικρατούσα κατάσταση. Η πόλη ήταν θεοσκότεινη. Τα μόνα κτίρια που είχαν φως ήταν το Στρατιωτικό Νοσοκομείο (στη θέση που είναι σήμερα η Σχολή Αστυφυλάκων), ο στρατώνας και ένα μόνο «λουξ» έφεγγε στην πλατεία.Η ίλη διανυκτέρευσε στο Καλαμίτσι κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες (χιονόνερο και δριμύ ψύχος). Το ίδιο βράδυ ο διοικητής της ίλης έστειλε επιστολή με τον ιερέα του χωριού στις τουρκικές αρχές Γρεβενών και ζητούσε να του παραδώσουν την πόλη. Οι Τούρκοι όχι μόνο αρνήθηκαν αλλά το πρωί της επομένης (10 Οκτωβρίου) με επικεφαλής τον Μπεκήρ αγά και 600 περίπου οπλισμένους Οθωμανούς, επιτέθηκαν στην ίλη και την ανάγκασαν να συμπτυχθεί προς τον Αλιάκμονα.Ο διοικητής της ίλης, επιστρέφοντας στην έδρα της Ταξιαρχίας Ιππικού (περιοχή Σερβίων), πέρασε από τη Μονή Ζιδανίου και ενημέρωσε το συνταγματάρχη Γεννάδη για την κατάσταση που επικρατούσε στην πόλη.
Το ξημέρωμα της 13ης Οκτωβρίου το Απόσπασμα Γεννάδη ξεκίνησε από τη Μονή Ζιδανίου και το βράδυ έφθασε στο Ζημνιάτσι (Παλιουριά) Γρεβενών, όπου διανυκτέρευσε. Το επόμενο βράδυ διανυκτέρευσε στο Φελλί. Εκεί έφθασαν τη νύχτα απεσταλμένοι του μητροπολίτη Γρεβενών Αιμιλιανού Δάγγουλα και διαφόρων προυχόντων της πόλης, οι οποίοι ανέφεραν στο διοικητή του Αποσπάσματος ότι τουρκικός στρατός εγκατέλειψε την πόλη και ότι αυτή ήταν έτοιμη να παραδοθεί στον ελληνικό στρατό.
Εθελοντικά σώματα Κρητών
Εδώ θα κάνουμε μια μικρή παρένθεση, για να αναφέρουμε λίγα λόγια για τα εθελοντικά σώματα των Κρητών που έφθασαν στην περιοχή.
Τα εθελοντικά σώματα (προσκόπων) των Κρητών, με δύναμη 20-50 ανδρών το καθένα, που έφθασαν στο Αγιόφυλλο Καλαμπάκας (ελληνοτουρκικά σύνορα) ανέρχονταν σε 13. Τα σώματα αυτά έδρασαν στη Δυτική Μακεδονία, την οποία γνώριζαν αρκετά καλά από το Μακεδονικό Αγώνα και είχαν γενικό αρχηγό το λοχαγό πεζικού Γεώργιο Κατεχάκη.
Προς την περιφέρεια Γρεβενών κατευθύνθηκαν δύο από αυτά, του Μανώλη Νικολούδη και του Ιωάννη Μαυρογένη. Αυτά προωθήθηκαν από το Αγιόφυλλο προς το Κηπουριό με σκοπό να επιτεθούν εναντίον του εκεί τουρκικού σταθμού. Στάθμευσαν στο χωριό Αιμιλιανός (Γκριντάδες) και ζήτησαν από τα πέντε διπλανά χωριά να τους στείλουν για ενίσχυση από δέκα άνδρες το καθένα, όπως και έγινε. Όταν έφθασαν στο Κηπουριό βρήκαν άδειο το σταθμό, διότι οι Τούρκοι είχαν πληροφορηθεί την επικείμενη επίθεση και τον εγκατέλειψαν έγκαιρα. Από εκεί κατευθύνθηκαν προς την Πηγαδίτσα, που την κατοικούσαν Τούρκοι, οι οποίοι παραδόθηκαν χωρίς αντίσταση και αφοπλίστηκαν.
Εμμανουήλ Νικολούδης Ιωάννης Μαυρογένης
Στη συνέχεια τα σώματα αυτά έφθασαν στα Γρεβενά το απόγευμα της 14ης Οκτωβρίου χωρίς να συναντήσουν αντίσταση γιατί ο Μπεκήρ αγάς με τους 600 οπαδούς που κατόρθωσε να συγκεντρώσει εγκατέλειψε την πόλη και οχυρώθηκε στη γενέτειρά του τον Άγιο Γεώργιο, για να εμποδίσει την προέλαση του ελληνικού στρατού προς την Ανασελίτσα. Στα Γρεβενά τα δύο σώματα των Κρητών έγιναν δεκτά με χαρά και ενθουσιασμό από τους κατοίκους και το μητροπολίτη Αιμιλιανό Δάγγουλα. Τα σώματα αυτά δεν προέβησαν σε κατάργηση της τουρκικής εξουσίας γιατί δεν είχαν εξουσιοδοτηθεί από τον Αρχηγό Στρατού Διάδοχο Κωνσταντίνο. Και δεν ήταν δυνατόν ο Κωνσταντίνος και η Κυβέρνηση Βενιζέλου να δώσουν τέτοια εξουσιοδότηση σε ανταρτικά σώματα, τα οποία ενεργούσαν ανορθόδοξα χωρίς να ελέγχονται άμεσα από τον τακτικό στρατό. Η διέλευση από τα Γρεβενά των σωμάτων αυτών το απόγευμα της 14ης Οκτωβρίου δεν σημαίνει ότι η πόλη απελευθερώθηκε, διότι η τουρκική δημόσια διοίκηση συνέχισε να λειτουργεί χωρίς προβλήματα μέχρι την ημέρα που την κατέλαβε με το Απόσπασμά τουο Γεννάδης (15 Οκτωβρίου) και παραδόθηκε επίσημα σ’ αυτόν η εξουσίααπό τις τουρκικές αρχές.
Η προέλαση του Αποσπάσματος Γεννάδη για την κατάληψη των Γρεβενών
Το πρωί της 15ης Οκτωβρίου, ημέρα Δευτέρα, άρχισε η προέλαση του Αποσπάσματος Γεννάδη από το Φελλί προς τα Γρεβενά. Ένας λόχος ορίστηκε ως εμπροσθοφυλακή της φάλαγγας.
Γύρω στις 10:00 ώρα οι μονάδες του Αποσπάσματος έφθασαν στη νότια πλευρά της πόλης, στα υψώματα της Αγίας Παρασκευής και του Προφήτη Ηλία. Στη συνέχεια προωθήθηκαν για εξερεύνηση δύο λόχοι, οι οποίοι κατέλαβαν θέσεις γύρω από την πόλη και εφάρμοσαν μέτρα περιμετρικής άμυνας. Τότε συγκεντρώθηκε η υπόλοιπη δύναμη και εισήλθε θριαμβευτικά στα Γρεβενά έχοντας επικεφαλήςτις πολεμικές σημαίες των δύο Ταγμάτων .
Με την είσοδο των στρατευμάτων στην πόλη παρουσιάστηκε ενώπιον του στρατιωτικού διοικητή η προσωρινή Διοικητική Επιτροπή, η οποία κατέθεσε την εξουσία. Την επιτροπή αυτή, που είχε καταρτισθεί μόλις εγκατέλειψε την πόλη ο τουρκικός στρατός με τον Μπεκήρ αγά, αποτελούσαν ο Μητροπολίτης Αιμιλιανός Δάγγουλας, οι προύχοντες Νικόλαος Κουσίδης, Αθανάσιος Ηλίας, Νικόλαος Ζαμκίνος και Δημήτριος Μπούσιος (αδελφός του Γ. Μπούσιου), ο μέχρι τότε καϊμακάμης (έπαρχος) Γρεβενών Αλή Φερουζάν εφένδης και οι βέηδες Βεχήπ εφένδης και Ζουμπέρ εφένδης.
Ο Μητροπολίτης, ως εκπρόσωπος όλων, απηύθυνε την παρακάτω προσφώνηση προς τονσυνταγματάρχη Γεννάδη:
«Η προσωρινή Διοικητική Επιτροπή παραδίδει την αρχή σε σας το γενναιότατο Διοικητή του νικηφόρου Ελληνικού Στρατού, ο οποίος προελαύνοντας γοργά χάρισε την πολυπόθητη ελευθερία τόσο στην πόλη όσο και στην επαρχία Γρεβενών μετά από τόσους αιώνες δουλείας του Ελληνισμού. Σας συγχαίρει και συνάμα σας παρακαλεί να διαβιβάσετε στον ανδρείο Στρατηλάτη και Διάδοχο του ελληνικού Θρόνου Κωνσταντίνο την άπειρη ευγνωμοσύνη της Επιτροπής και του λαού της πόλεως και της περιφέρειας των Γρεβενών για την εθνική αποκατάσταση και την ελευθερία που μας δώρισε».
Μητροπολίτης Γρεβενών Αιμιλιανός Β΄ Δάγγουλας
Ήταν η πρώτη φορά που Οθωμανοί υποδέχονταν με χειροκροτήματα και ζητωκραυγές τον Ελληνικό Στρατό. Ίσως αυτό να οφείλεται στην αντίδραση προς το καθεστώς καταπίεσης και αυθαιρεσίας που είχε επιβάλει στην περιφέρεια Γρεβενών ο λοχαγός του τουρκικού στρατού Μπεκήρ αγάς.
Τα Γρεβενά στη δεκαετία του 1910 (φωτ. λεύκωμα Β. Νικόπουλου)
Η τηλεγραφική αναφορά που υποβλήθηκε από το Γεννάδη αυθημερόν για την ενημέρωση του Ελληνικού Γενικού Στρατηγείου ήταν η εξής:
«Μεσημβρίαν κατέλαβον πόλιν Γρεβενών αμαχητί, του τουρκικού στρατού αποσυρθέντος εις Λειψίσταν(Νεάπολη) άμα τη αναγγελία της προελάσεως των ημετέρων. Υποδοχή εκ μέρους κατοίκων ανεξαρτήτως θρησκεύματος ενθουσιώδης.
Απόσπασμα Ευζώνων Γ ε ν ν ά δ η ς».
Το Απόσπασμα Γεννάδη κατέλαβε με αυτόν τον τρόπο την πόλη των Γρεβενών, χωρίς να χρειασθεί να δώσει μάχη. Η διοίκηση με τα Τάγματα στάθμευσαν στο χώρο του τουρκικού Νοσοκομείου, εκτός από τρεις λόχους που εγκαταστάθηκαν για ασφάλεια στα γύρω υψώματα ως εξής:
Ένας λόχος στο Βαρόσι.
Ένας λόχος στα βόρεια υψώματα της πόλης (ύψωμα 610).
Ένας λόχος στα νότια υψώματα της πόλης (υψώματα Αγίας Παρασκευής και Προφήτη Ηλία).
Για να μην υπάρχει κενό εξουσίας, ο συνταγματάρχης Γεννάδης, την επόμενη ημέρα (16 Οκτωβρίου) διόρισε Δήμαρχο της πόλης το δικηγόρο Νικόλαο Κουσίδη και οκτώ δημοτικούς συμβούλους (5 Έλληνες και 3 Οθωμανούς). Αυτό δείχνει ότι το οθωμανικό στοιχείο που κατοικούσε στην πόλη αποτελούσε το 1/3 περίπου του πληθυσμού αυτής.Η σύνθεση του πρώτου Δημοτικού Συμβουλίου της απελευθερωμένης πόλης των Γρεβενών ήταν:
Δήμαρχος: Νικόλαος Κουσίδης. Αντικατέστησε τον Οθωμανό δήμαρχο Βεχήπ εφέντη.
Μέλη Δημοτικού Συμβουλίου: Κωνσταντίνος Ζαρκοδήμος, Αθανάσιος Ηλίας, Νικόλαος Ζαμκίνος, Σπύρος Ευθυμιάδης, Δημήτριος Μπούσιος, Καζαφέρ εφένδης Ζομπέρ εφένδης και Κιαμήλ Χαμήτ εφένδης. Επίσης διορίστηκε ως γιατρός του Δημαρχείου ο Αλέξιος Παπαλεξίου.
Νικόλαος Κουσίδης, πρώτος δήμαρχος Γρεβενών
Στο μεταξύ τους δύο Κρήτες οπλαρχηγούς Νικολούδη και Μαυρογένη που είχαν φθάσει την προηγουμένη στα Γρεβενά έδωσε διαταγή ο Γεννάδης να κινηθούν για αναγνώριση προς Μεγάλο Σειρήνι – Κοντσικιότι (Ελεύθερο) – Τσούρχλι (Άγιο Γεώργιο) και να αναφέρουν αν στη διαδρομή αυτή υπάρχουν τμήματα του εχθρού. Αυτοί όταν έφθασαν στο Ελεύθερο πληροφορήθηκαν ότι οι Τούρκοι με τον Μπεκήρ αγά είναι οχυρωμένοι στον Άγιο Γεώργιο και το ανέφεραν στο διοικητή του Αποσπάσματος.
Αμέσως μετά την κατάληψη της πόλης ο συνταγματάρχης Στέφανος Γεννάδης κήρυξε το Στρατιωτικό Νόμο και απηύθυνε προς τους κατοίκουςτης περιφέρειας Γρεβενών προκήρυξη, με ημερομηνία 15 Οκτωβρίου, η οποία σε γενικές γραμμές ανέφερε τα εξής:
Εν Ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ και Υψηλού μου Κυρίου.
- Καταλαμβάνω την πόλη των Γρεβενών και ολόκληρη την πέριξ ύπαιθρο χώρα, και από σήμερα ισχύουν σ’ αυτή οι Νόμοι του Ελληνικού Κράτους.
- Ως υπεύθυνος στρατιωτικός διοικητής για την κατάληψη των Γρεβενών έχω εξουσιοδοτηθεί από τον αρχηγό του Στρατού Θεσσαλίας διάδοχο Κωνσταντίνο να αναλάβω τη διοίκηση της περιφέρειας με απεριόριστη δικαιοδοσία.
- Με την ιδιότητά μου αυτή προσκαλώ όλους τους κατοίκους να αναγνωρίσουν το νέο καθεστώς και να υποταχθούν στους Νόμους του Ελληνικού Κράτους.
- Καταλύω τις μέχρι τώρα οθωμανικές αρχές, συγκεντρώνοντας όλες τις αρμοδιότητες στο πρόσωπό μου, επιφυλασσόμενος να διορίσω το συντομότερο στα διάφορα αξιώματα εκείνους που θα έκρινα κατάλληλους.
- Απαγορεύω απολύτως στους κατοίκους να φέρουν όπλα, εκτός από αυτούς που έχουν τη νόμιμη άδεια.
- Η ελεύθερη εξάσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων, η ασφάλεια της τιμής, της ζωής και της περιουσίας, καθώς και η τάξη και η ησυχία των πολιτών αποτελούν για τη στρατιωτική διοίκηση δικαιώματα σεβαστά και δεν πρόκειται να θιγούν.
- Προσκαλώ τους κατοίκους να επιδοθούν απερίσπαστοι στα έργα τους και να μην ανησυχούν, γιατί οι ελληνικοί Νόμοι και η εποπτεία των στρατιωτικών αρχών θα τους εξασφαλίσουν την απρόσκοπτη εκτέλεση των καθηκόντων τους.
- Κάθε παράπονο οιουδήποτε πολίτη μπορεί να υποβληθεί στο Επιτελείο της στρατιωτικής διοίκησης μέχρι της εγκαθίδρυσης των αρμοδίων αρχών. Και η προκήρυξη κατέληγε με την ευχή:
- Ευχόμαστε να είναι ο ύψιστος αρωγός στο έργο μας.
Το Ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου Γρεβενών
Το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Γρεβενών συνεδρίασε εκτάκτως στις 18 Οκτωβρίου 1912 υπό την προεδρία του Δημάρχου Ν. Κουσίδη και υπέβαλε στο Βασιλιά Γεώργιο Α΄, στον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και στο Διάδοχο του Θρόνου και Αρχιστράτηγο του Ελληνικού Στρατού Κωνσταντίνο το παρακάτω ψήφισμα:
«Δήμος Γρεβενών
Ψήφισμα
Το ΔημοτικόνΣυμβούλιον του Δήμου Γρεβενών συνελθόν σήμερον την 18ην Οκτωβρίου 1912 εν εκτάκτω συνεδριάσει άμα τη οριστική συγκροτήσει του υπό την προεδρίαν του Δημάρχου κυρίου Ν. Κουσίδου
Ψηφίζει ομοφώνως
Υποβάλλει μετά σεβασμού και άκρας αφοσιώσεως προς την Αυτού Μεγαλειότητα τον Βασιλέα των Ελλήνων Γεώργιον τον Α΄, την Αυτού Βασιλικήν Υψηλότητα τον Διάδοχον του Ελληνικού Θρόνου, την Ελληνικήν Κυβέρνησιν και τον Ελληνικόν Στρατόν την ευγνωμοσύνην του Δήμου Γρεβενών δια την εθνικήναποκατάστασιν και τα συγχαρητήρια δια τας περιφανείς νίκας του Ελληνικού Στρατού μετά της ευχής, όπως τα Ελληνικά όπλα στεφθώσι δια της τελικής θριαμβευτικής νίκης.
Ο Δήμαρχος Οι Σύμβουλοι
(υπογραφή) (υπογραφές)»
Επίσης ο Μητροπολίτης Αιμιλιανός Δάγγουλας απέστειλε προς τον πρωθυπουργό το ακόλουθο τηλεγράφημα:
«Ελευθέριον Βενιζέλον
Πρωθυπουργόν
Αθήνας
Συγχαίρων θερμώς επί καταλήψει Γρεβενών υπό του Ελληνικού στρατού, απεκδέχομαι παρά του συνετού κυβερνήτου πάντα αγαθά ευνομίας, δικαιοσύνης και ευστόχου διοικήσεως.
Επειδή το Απόσπασμα Γεννάδη επρόκειτο να προελάσει προς την Ανασελίτσα (επαρχία Βοΐου), το Γενικό Στρατηγείο προώθησε, μέσω Καλαμπάκας, στα Γρεβενά μια Διλοχία του 24 Συντάγματος Πεζικού συνολικής δύναμης 320 ανδρών, με διοικητή τον ταγματάρχη Κουσουράκη, με σκοπό να αναλάβεικαθήκοντα φρουράρχου και αστυνομίαςγια την ασφάλεια και αποκατάσταση της τάξης στην απελευθερωμένη περιφέρεια Γρεβενών.
Πρόταση αλλαγής της ημερομηνίας εορτασμού της απελευθέρωσης της πόλης των Γρεβενών
Μετά από όσα αναφέρθηκαν για την απελευθέρωση των Γρεβενών γεννάται το ερώτημα αν η 13η Οκτωβρίου είναι η πραγματική ημέρα απελευθέρωσης της πόλης. Η απάντηση κατά την άποψή μου είναι όχι.
Δεν γνωρίζουμε το σκεπτικό βάσει του οποίου υποβλήθηκε η πρόταση καθορισμού της ημερομηνίας αυτής. Ακόμη και αν δεχθούμε ότι οι προτείνοντες θεώρησαν ως απελευθέρωση της πόλης την άφιξη σ’ αυτήν των δύο σωμάτων εθελοντών Κρητών, αυτή πραγματοποιήθηκε τις απογευματινές ώρες της 14ης Οκτωβρίου και όχι την 13η Οκτωβρίου.
Και για να γίνει αυτό πιο κατανοητό, ας πάρουμε ένα απλό παράδειγμα: Έστω ότι ένας Έλληνας κάτοικος των Γρεβενών ήθελε στις 14 Οκτωβρίου να προβεί σε κάποια συμβολαιογραφική πράξη αγοραπωλησίας ενός σπιτιού ή ενός αγρού. Στο ερώτημα ποιος θα έβαζε τις σφραγίδες και τις υπογραφές η απάντηση είναι «οι τουρκικές αρχές», αφού δεν είχε καταργηθεί η εξουσία τους. Επομένως δεν μπορούμε να μιλάμε για απελευθέρωση της πόλης στις 13 Οκτωβρίου, όταν την ημέρα αυτή την εξουσία ασκούσε ο εχθρός.
Τα εθελοντικά τμήματα των Κρητών δρούσαν σαν ανεξάρτητα αντάρτικα σώματα, δεν έφεραν στρατιωτική στολή καιλόγω της ανορθόδοξης δράσης τους δεν μπορούσαν να ελεγχθούν όπως έπρεπε από τον τακτικό στρατό. Γι’ αυτό δεν δόθηκε ποτέ από το Γενικό Στρατηγείο και την Κυβέρνηση η εξουσιοδότηση να προβαίνουν σε κατάργηση των τουρκικών αρχών. Το ότι οπλαρχηγοί Κρητικοί αναφέρουν για λόγους εντυπωσιασμού στα βιβλία που εξέδωσαν πως δήθεν κατέλαβαν επίσημα την πόλη εν ονόματι του Βασιλέως και κήρυξαν το στρατιωτικό νόμο είναι μια μεγάλη ανακρίβεια.
Εξάλλου ο μητροπολίτης Γρεβενών και οι προύχοντες της πόλης, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, στις 14 Οκτωβρίου έστειλαν αντιπροσώπους στο Φελλί και ζητούσαν επίμονα από το Γεννάδη να καταλάβει την πόλη που είχε εκκενωθεί από τον τουρκικό στρατό. Γι’ αυτό και οι τουρκικές αρχές των Γρεβενών (καϊμακάμης, δήμαρχος κ.λπ.), παρέδωσαν την εξουσία με την είσοδο του τακτικού στρατού το πρωί της 15ης Οκτωβρίου.
Μετά την εξιστόρηση των πραγματικών γεγονότων μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η απελευθέρωση της πόλης των Γρεβενών έγινε στις 15 Οκτωβρίου 1912 για τους εξής λόγους:
Την ημέρα αυτή καταλύθηκαν από τον στρατιωτικό διοικητή οι τουρκικές αρχές, οι οποίες έπαψαν πλέον να ασκούν την εξουσία από την ώρα που εισήλθε στην πόλη ο Ελληνικός Στρατός.
Την ημερομηνία αυτή έγινε γνωστό με επίσημα τηλεγραφήματα στην κυβέρνηση Βενιζέλου ότι απελευθερώθηκαν τα Γρεβενά και ότι άρχισαν να ισχύουν οι Νόμοι του Ελληνικού Κράτους.
Υπάρχει στο Υπουργείο των Εξωτερικών ένα έγγραφο [υπ’ αριθ. 168/28.12.1912], το οποίο υπέβαλε ο πρώτος Διοικητικός Επίτροπος (Έπαρχος) Γρεβενών Αναστάσιος Ζαβιτσάνος, που αφορά τον καθορισμό της μισθοδοσίας του Μουφτή Γρεβενών Αδέμ εφέντη από το ελληνικό Δημόσιο. Στο έγγραφο αυτό αναφέρεται ότι η περιφέρεια Γρεβενών περιήλθε στην εξουσία της Ελληνικής Κυβέρνησης στις 15 Οκτωβρίου 1912.
Εκτός από τα ανωτέρω επίσημα έγγραφα και ο αείμνηστος υπουργός Κώστας Ταλιαδούρης στο βιβλίο του «Από τη Μακραίωνη Ιστορία της Αρχαίας Μακεδονίας και των Γρεβενών (Ελιμιώτιδας)» και στη σελ. 110 αναφέρει ότι «ο Ελληνικός στρατός στις 15 του Οκτώβρη 1912 απελευθέρωσε τα Γρεβενά από το σκληρό ζυγό των Τούρκων».
Ύστερα από τα παραπάνω προτείνεται όπως ο Δήμος και η Αντιπεριφέρεια προβούν στις προβλεπόμενες ενέργειες, ώστε να μετατεθεί η ημερομηνία εορτασμού από 13 στις 15 Οκτωβρίου, για να υπάρχει πλήρης ταύτιση των πραγματικών γεγονότων με την ημερομηνία απελευθέρωσης.
Χρήστος Δ. Βήττος
Υποστρατήγος ε.α. – Συγγραφέας
