Οι τελευταίες ανακοινώσεις της ΕΛΣΤΑΤ σχετικά με τη απογραφή του πληθυσμού και οι επικείμενες εθνικές εκλογές στιςοποίες οδεύει η χώρα μας, έχουν προκαλέσει αντίστοιχα συζητήσεις, τόσο για τις πιθανές ημερομηνίες εκλογών και την έκβαση αυτών, όσο και έκδηλο ενδιαφέρον για το τι μέλλει γενέσθαι στον τόπο μας, καθώς η επόμενη τετραετία για πολλούς λόγους, αποτελεί περίοδο που θα αποβεί καταλυτικής σημασίας για την μετέπειτα πορεία της περιοχής μας.

Τα Γρεβενά έχουν ιδιαίτερους λόγους να ανησυχούν καθώς τα αποτελέσματα της πρόσφατης απογραφής είναι δυσοίωνα, δεν επιτρέπουν κανένα εφησυχασμό, ούτε και αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας για το μέλλον. Στην τελευταία απογραφή πληθυσμού του 2021 στην περιφερειακή ενότητα Γρεβενών καταγράφησαν 26.645 κάτοικοι, έναντι 31.757 το 2011, δηλαδή, (5.112) λιγότεροι από την απογραφή του 2011* (*ΕΛΣΤΑΤ αποτελέσματα απογραφής πληθυσμού κατοικιών 2021 σελ.19). Το ποσοστό της μείωσης του πληθυσμού είναι τάξη μεγέθους του 16.1%, που αποτελεί δυστυχώς μια δυσμενή πρωτιά πανελλαδικά, και γεγονός που καταδεικνύει το μέγεθος του δημογραφικού προβλήματος της περιοχής μας και τις άμεσες πολλαπλές αρνητικές συνέπειες αυτού. Καθώς στην οικονομική επιστήμη η οικονομία συχνά αναφέρεται ως αλυσίδα, είναι χαρακτηριστικό ότι εφόσον αυτή διαρραγεί, έστω και σε ένα κρίκο της, αυτό προκαλεί μια σειρά αλυσιδωτών οικονομικών και κατ’ επέκταση κοινωνικών επιπτώσεων. Οι κυριότερες εξ αυτών μπορούν να συνοψιστούν επιγραμματικά στις παρακάτω:

Απώλεια θέσεων εργασίας και αύξηση της ανεργίας

Μείωση της απασχόλησης και του ενεργά οικονομικού πληθυσμού

Μακροχρόνια ανεργία, Μετανάστευση

Συνεχής μείωση του πληθυσμού

Μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης

Μείωση του κατά κεφαλήν εισοδήματος και της αγοραστικής δύναμης του καταναλωτή

Οικονομική αβεβαιότητα και οικονομική αστάθεια

Οικογενειακή αβεβαιότητα και υπογεννητικότητα

Μείωση της ζήτησης κατοικιών

Μείωση της οικοδομικής δραστηριότητας και των δορυφορικών επαγγελμάτων αυτής

Περιορισμό των δημοσίων επενδύσεων και κατανομή λιγότερων πόρων από το ΠΔΕ

Αποθάρρυνση της επιχειρηματικότητας

Περιορισμό, αποθάρρυνση και μείωση των επενδύσεων και ασταθές, μη ελκυστικό επενδυτικό περιβάλλον

Μείωση του αριθμού των ενεργών και υγειών επιχειρήσεων

Οικονομική αδυναμία των επιχειρήσεων, των νοικοκυριών που οδηγούν σε επισφάλειες, αδυναμία εκπλήρωσης των υποχρεώσεων στους προμηθευτές και της αποπληρωμής των λογαριασμών κοινής ωφέλειας,

Αύξηση του ιδιωτικού δανεισμού και του χρέους,

Μείωση της ανταγωνιστικότητας,

Όλες οι ανωτέρω αρνητικές συνέπειες -ορισμένες εκ των οποίων αποτελούν μακροικονομικούς δείκτες,- συντελούν στη δημιουργία του φαινομένου που στα οικονομικά ονομάζουμε κυκλική ανεργία, στην υποαπασχόληση, υποανάπτυξη και στην οικονομική συρρίκνωσή προκαλώντας ένα φαύλο κύκλο στον οποίο η ανεργία συντηρεί αυτή και στη συνέχεια προκαλεί νέα ανεργία και εν τέλει όλα τα παραπάνω ‘απειλούν’ τη ‘βιωσιμότητα’ μιας περιοχής.

Με βάση τις προαναφερθέντες αλυσιδωτές οικονομικές και κοινωνικές επιδράσεις και καθόσον η Περιφερειακή Ενότητα Γρεβενών υφίσταται εδώ και σειρά ετών τις αρνητικές συνέπειες αυτών, κρίνεται αναγκαίο να αναζητήσουμε και να εντοπίσουμε τις βασικές αιτίες που οδηγούν σε αυτές δηλαδή να αποσαφηνιστεί το αίτιο και το αιτιατό. Στο σημείο αυτό είναι κατανοητό -όπως αναφέρθηκε άλλωστε προηγουμένως- ότι ορισμένα από τα παραπάνω αποτελέσματα αποτελούν ταυτόχρονα και την αιτία άλλων προβλημάτων, κάνοντας πιο σαφές αυτό που ορίσαμε προηγουμένως ως αλυσιδωτή αντίδραση της οικονομίας.

Η προσπάθεια επίλυσης των προαναφερθέντων προβλημάτων δεν πρέπει να επικεντρώνεται σε αυτά, καθ’ αυτά τα προβλήματα, διότι αυτά είναι απλά το αποτέλεσμα, αλλά στην αναζήτηση και εστίαση στις αιτίες που οδηγούν στα προβλήματα σύμφωνα με τo μοντέλο τεχνικής ανάλυσης ονομαζόμενο ως fishbone (Ishikawa cause and effect). Στην προκειμένη περίπτωση στα πολύπαθα Γρεβενά μας, οι αιτίες που οδηγούν στον οικονομικό και δημογραφικό μαρασμό της περιοχής είναι όλα όσα προαναφέρθηκαν. Το πρόβλημα πλέον της περιοχής μας έχει καταλήξει να είναι γενικότερο και όχι ειδικότερο, είναι σύνθετο και όχι απλό, έχει ρίζες στο πρόσφατο παρελθόν και δεν προέκυψε ξαφνικά, σήμερα. Αντίστοιχα λοιπόν απαιτούνται ουσιαστικές λύσεις που δεν είναι εύκολες, δεν είναι one–off, απαιτούνται ιδιωτικές και κυρίως δημόσιες επενδύσεις και παρεμβάσεις, απαιτείται χρόνος καθώς ό,τι συντελέστηκε επί σειρά ετών δεν μπορεί να ανατραπεί εν μία νυκτί, απαιτείται ρεαλισμός έναντι των υποσχέσεων και απτοί εφικτοί στόχοι, υλοποιήσιμα έργα και όχι ευχολόγια. Πολλές και συγκεκριμένες ενέργειες, πολιτικές, και καλές πρακτικές ως προς τα παραπάνω θα μπορούσαν να αναφερθούν στο σημείο αυτό, ωστόσο δεν θα παρατεθούν διεξοδικά, παρά μόνο γενικά, καθώς ξεφεύγουν του στόχου για μία σύντομη αρχική τοποθέτηση.

Η περιοχή των Γρεβενών χρειάζεται ριζικές, πολυεπίπεδες και δομικές παρεμβάσεις μεγάλης κλίμακας σε όλους ταυτόχρονα τους τομείς της οικονομίας, τον πρωτογενή για την παραγωγή, το δευτερογενή για τη μεταποίηση και τον τριτογενή για τις υπηρεσίες, και αντίστοιχα τη διεκδίκηση και άμεση εξασφάλιση των απαραίτητων πόρων για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των παρεμβάσεων αυτών, με σκοπό των ανακοπή της αρνητικής πορείας των προαναφερόμενων δεικτών και στη συνέχεια την ανάκαμψη και πρόοδο όλης της περιφερειακής ενότητας.

Συγκεκριμένα προβλήματα του τόπου μας που απαιτούν επίλυση, όπως είναι η ανάγκη τόνωσης της επιχειρηματικότητας και της τοπικής αγοράς εργασίας, προϋποθέτουν όχι μόνο τα κατάλληλα εργαλεία οικονομικής ανάπτυξης, αλλά επίσης ένα αντίστοιχο θεσμικό τοπικό αναπτυξιακό φορέα διαχείρισης με τη συμμετοχή σε αυτόν των κυριότερων εταίρων, φορέων, αρχών του τόπου (τοπική αυτοδιοίκηση, περιφέρεια, επιμελητήριο, εκπροσώπηση πολιτικής ηγεσίας) με το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό, την ανάλογη επιστημονική κατάρτιση, επαγγελματική εμπειρία και τεχνογνωσία για την αξιοποίηση αυτών.

Επιτακτική, επίσης, είναι μια σειρά στοχευμένων παρεμβάσεων για τον περιορισμό του ρυθμού απώλειας θέσεων εργασίας και της μετακίνησης του ανθρώπινου κεφαλαίου και των νέων από την περιοχή μας στην Ελλάδα, ή στο εξωτερικό, και κατά συνέπεια της μείωσης του μόνιμου πληθυσμού της περιοχής που συμβάλουν αρνητικά στη μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης και τις μακροοικονομικές αρνητικές συνέπειες αυτής στην τοπική οικονομία.

Για την επίλυση των παραπάνω απαιτείται η ενίσχυση των άμεσων δημοσίων, αλλά συνάμα και των ιδιωτικών επενδύσεων στην περιοχή μας, και αντίστοιχες ενέργειες και πρωτοβουλίες ευρύτερης δικτύωσης, ώστε να κινητοποιηθούν φορείς και πέραν των πολιτικών, δημιουργώντας τις απαραίτητες συνθήκες για την αξιοποίηση του ενεργού πληθυσμού, τη διαμόρφωση των κατάλληλων κινήτρων για την παραμονή των νέων και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της περιοχής.

H ανάκαμψη και ανάδειξη του τόπου μας, απαιτεί καίριες και διαρθρωτικές επεμβάσεις στους τομείς της δημόσιας εκπαίδευσης, της υγείας, του τουρισμού, της πολιτισμικής κληρονομιάς, των μεταφορών, αλλά και σε νέους αναδυόμενους επιχειρηματικούς τομείς όπως των logistics και της καινοτομίας, με εξειδικευμένα μέτρα και δράσεις και προϋποθέτει αντίστοιχα τη δημιουργία στρατηγικών υποδομών σε αυτούς τους τομείς, την ενίσχυση της εξωστρέφειας και του εμπορίου, της προβολής του τόπου, αλλά και την όξυνση των αντανακλαστικών της κρατικής διοίκησης, και ταυτόχρονα πολύ καλή γνώση των ιδιαίτερων τοπικών αναγκών, και της διαχρονικής πορείας της περιοχής μας.

Καταλήγοντας, πράγματι η αντιμετώπιση των δομικών και χρόνιων προβλημάτων της περιφερειακής ενότητας Γρεβενών δεν είναι εύκολη υπόθεση. Αυτό δεν οφείλεται τόσο στην έλλειψη χρηματοδοτικών εργαλείων καθώς σε αυτά υπάρχει αποδεδειγμένη επάρκεια μέσω των εθνικών και κοινοτικών πόρων, ούτε και σε έλλειψη του κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού το οποίο διαθέτουν τα Γρεβενά, όσο κυρίως στο γεγονός, ότι η ανάκαμψη της περιοχής προϋποθέτει το σχεδιασμό ενός μακρόπνοου, καλά σχεδιασμένου, οργανωμένου στρατηγικού σχεδίου στήριξης και βιώσιμης ανάπτυξης της περιοχής το οποίο να αποτυπώνει τα προβλήματα και τις αιτίες αυτών, τους γενικούς και ειδικότερους στόχους, τις βασικές και επί μέρους ενέργειες που πρέπει να αναληφθούν, την εξασφάλιση των απαραίτητων πόρων και τους αντίστοιχους φορείς χρηματοδότησης, τα απαραίτητα αυστηρά χρονοδιαγράμματα εφαρμογής όλων των ανωτέρω και την ανάδειξη των λεγόμενων διατηρήσιμων ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων της περιοχής μας, τα οποία εφόσον αξιοποιηθούν κατάλληλα θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη του τόπου μας.

Χρειάζεται επίσης η κοινή αντίληψη και η συντεταγμένη συλλογική προσπάθεια ως προς την επίτευξη του στόχου σε ένα συναγωνιστικό, αλλά όχι ανταγωνιστικό περιβάλλον αποστασιοποιημένη από τυχόν επί μέρους συμφέροντα, χωρίς πολιτικούς καιροσκοπισμούς, διατηρώντας ταυτόχρονα και αναγνωρίζοντας κάθε προηγούμενη θετική συνεισφορά στον τόπο, από όπου και αν αυτή προέρχεται, τοπική αυτοδιοίκηση, θεσμικούς φορείς, πολιτικά πρόσωπα. Ταυτόχρονα απαιτείται θέληση, πρωτοβουλία, ρεαλισμός, γνώση και εμπιστοσύνη.

Δρ. Ανδρέας Δημόπουλος

Οικονομολόγος, Διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών,

Μ.Β.Α, MSc in Leadership & Management

Διοικητής Περιφ/κής Υπηρεσίας ΥΠΥΤ του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου