Η 28η Ιουλίου έχει καθιερωθεί από το 2004 ως Παγκόσμια Ημέρα Ηπατίτιδας. Στόχος αυτής της ημέρας είναι η ευαισθητοποίηση του κοινού γύρω από τις ιογενείς ηπατίτιδες, η ενημέρωση για τους τρόπους μετάδοσης, πρόληψης, έγκαιρης διάγνωσης και θεραπείας.
Ηπατίτιδα ονομάζεται η ασθένεια κατά την οποία το συκώτι αντιμετωπίζει μία φλεγμονή από διάφορες αιτιολογίες. Η λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη ήπαρ που σημαίνει συκώτι και από την κατάληξη –ίτις που δηλώνει φλεγμονή του οργάνου.
Ποια η φυσιολογία του ήπατος;
Το ήπαρ είναι το μεγαλύτερο όργανο του ανθρώπινου σώματος (βάρος 1200-1500 γραμμάρια) σημαντικό για ζωτικές λειτουργίες του οργανισμού (αναφέρονται περίπου 500 μεταβολικές λειτουργίες), οι οποίες συμπεριλαμβάνουν την απομάκρυνση τοξικών ουσιών από τον οργανισμό, την σύνθεση γλυκόζης από τους δισακχαρίτες φρουκτόζη και γαλακτόζη, παραγωγή γλυκογόνου καθώς και αποθήκευση και αποδόμηση αυτού (γλυκογονόλυση).
Επίσης είναι απαραίτητο για την σύνθεση απαραίτητων αμινοξέων και σημαντικών πρωτεϊνών (λευκοματίνη, σφαιρίνες, τρανσφερίνη), την σύνθεση ουσιών απαραίτητων για την πέψη των τροφών και την σύνθεση και αποδόμηση τριγλυκεριδίων, φωσφολιπιδίων, χοληστερόλης και λιποπρωτεϊνών.
Τέλος, το ήπαρ συμμετέχει στη μεταφορά, αποθήκευση και ενεργοποίηση βιταμινών (κυρίως των λιποδιαλυτών A, D, E, K και της βιταμίνης Β12) και ιχνοστοιχείων (ψευδάργυρος, χαλκός, σίδηρο, μαγνήσιο). Το ήπαρ είναι το μοναδικό όργανο που μπορεί να αναπλαστεί μετά από μια επέμβαση και η σωστή λειτουργία του είναι απαραίτητη για να συντηρηθούμε στη ζωή.
Σε τι τύπους χωρίζεται η ηπατίτιδα;
Η ηπατίτιδα διαχωρίζεται συνήθως σε οξεία και χρόνια.
Οξεία ηπατίτιδα
Η οξεία ηπατίτιδα είναι κατά κύριο λόγο, λοίμωξη από διάφορους ιούς, που οδηγεί σε νέκρωση των κυττάρων του ήπατος. Μπορεί να εκδηλωθεί σε μικρό χρονικό διάστημα (από εβδομάδες έως και μήνες μετά την εισβολή του ιού στον οργανισμό). Το άτομο που προσβάλλεται από τη νόσο είναι πιθανόν να μην το αντιληφθεί καθώς τα συμπτώματα της νόσου σε αυτή την φάση είναι ήπια. Σε περίπτωση που εκδηλωθούν κάποια συμπτώματα τα συνηθέστερα από αυτά είναι εξάντληση, απώλεια όρεξης, ναυτία, εμετός, διάρροια, μυαλγίες, πόνοι στις αρθρώσεις καθώς και πυρετός.
Χρόνια ηπατίτιδα
Η χρόνια ηπατίτιδα εγκαθίσταται όταν ο οργανισμός δεν καταφέρνει να αποβάλει τον ιό κατά τη φάση της οξείας ηπατίτιδας και έτσι τα συμπτώματα επιμένουν για περισσότερο από 6 μήνες. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο όταν έχει εκδηλωθεί ηπατίτιδα Β, C ή D και ποτέ Α ή Ε. Συνήθως, οι χρόνιες ηπατίτιδες Β και C είναι σιωπηρές. Δε «δίνουν» συμπτώματα, όμως ο ιός προκαλεί συγκεκριμένα ίνωση (ουλές στο εσωτερικό του ήπατος).
Ηπατικές παθήσεις και διαιτητική αντιμετώπιση
Η ισορροπημένη διατροφή είναι απαραίτητη για την σωστή λειτουργία όλων των οργάνων του σώματος και για να διατηρούμαστε υγιείς. Αντιθέτως, μια ανθυγιεινή διατροφή έχει αντίκτυπο στις λειτουργίες των οργάνων του ανθρώπινου οργανισμού με σημαντικότερη αυτή του ήπατος. Η λοίμωξη ή αλλιώς φλεγμονή που μπορεί λοιπόν να υποστεί το ήπαρ ονομάζεται ηπατίτιδα και διαχωρίζεται σε οξεία και χρόνια και οφείλεται στους ιούς Α, Β, C, D και Ε προκαλώντας αντίστοιχα ηπατίτιδα Α, Β, C, D και Ε. Ηπατική φλεγμονή μπορούν να προκαλέσουν και άλλοι παράγοντες μη ιογενούς προέλευσης, όπως το αλκοόλ και τα τριγλυκερίδια ή ακόμα και κάποια φάρμακα.
Οξεία ιογενής ηπατίτιδα
Αποτελεί ομάδα νοσημάτων και οφείλονται στους ιούς Α, Β, C, D και Ε.
Οξεία ηπατίτιδα μη ιογενούς αιτιολογίας
Τα συχνότερα αίτια της μη ιογενούς οξείας ηπατοκυτταρικής βλάβης είναι η αλκοόλη και ορισμένα φάρμακα. Τα φάρμακα που προκαλούν ηπατίτιδα τοξικής (δοσοεξαρτώμενης) ή ιδιοσυγκρασικής (μη δοσοεξαρτώμενης) αιτιολογίας ανήκουν στις ακόλουθες ομάδες: αναλγητικά (παρακεταμόλη, ασπιρίνη), μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (νιμεσουλίδη), αντιβιοτικά (αμοξυκιλλίνη-κλαβουλανικό), αντικαταθλιπτικά (φαινοθειαζίνες), αντιδιαβητικά.
Διαιτητική αντιμετώπιση οξείας ηπατικής νόσου
Κατά την οξεία φάση της νόσου στόχος είναι η επαρκής διατροφική πρόσληψη ενέργειας και των μακρο- και μικροθρεπτικών συστατικών για την αναγέννηση των ηπατοκυττάρων. Επιπλέον, οι ανάγκες σε πρωτεΐνη αυξάνονται (1,2-1,5γρ./κιλό ΣΒ). Ακόμα και παρουσία ανορεξίας, ναυτίας ή εμέτου πρέπει να λαμβάνεται τροφή και υγρά για πρόληψη της αφυδάτωσης. Οι ασθενείς είναι προτιμότερο να καταναλώνουν μικρά και συχνά γεύματα καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.
Η πρόσληψη λίπους δεν πρέπει να περιορίζεται γιατί οι φτωχές σε λίπος δίαιτες είναι άγευστες και επιτείνουν την ανορεξία των ασθενών. Σε περίπτωση που η ανορεξία και οι έμετοι επιμένουν μπορεί να κριθεί απαραίτητη η έναρξη εντερικής σίτισης. Επίσης, οι ασθενείς με σοβαρή ηπατίτιδα μπορεί να παρουσιάσουν έντονη κατακράτηση υγρών και για αυτό επιβάλλεται προσεκτική παρακολούθηση του ισοζυγίου ύδατος. Τέλος, η αποχή από το αλκοόλ κατά την οξεία φάση και για έξι περίπου ακόμα μήνες κρίνεται απαραίτητη.
Κεραυνοβόλος ηπατίτιδα
Στην κεραυνοβόλο ηπατική ανεπάρκεια παρουσιάζονται επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπογλυκαιμίας, λόγω μείωσης των αποθεμάτων γλυκογόνου και της διαταραγμένης γλυκονεογένεσης. Επίσης, μπορεί να αναπτυχθεί και σοβαρή υποθρεψία λόγω της υπερβολικής απώλειας αζώτου που οφείλεται στη μαζική ηπατική νέκρωση. Επομένως, οι ασθενείς αυτοί χρειάζονται σταθερή χορήγηση γλυκόζης παρεντερικά και παράλληλα θρεπτική υποστήριξη για περιορισμό του πρωτεϊνικού καταβολισμού.
Χρόνια ηπατίτιδα
Είναι η φλεγμονή του ήπατος διάρκειας μεγαλύτερης των έξι μηνών και η αιτία της είναι ιογενούς προέλευσης, αυτοάνοση, μεταβολική ή τοξική. Οι ασθενείς με χρόνια ηπατίτιδα πρέπει να ακολουθούν μια ισορροπημένη διατροφή και να επιδιώκουν ένα υγιές σωματικό βάρος με μέτρια σωματική δραστηριότητα.
Λιπώδες ήπαρ και στεατοηπατίτιδα
Η λιπώδης διήθηση του ήπατος και η στεάτωση είναι η υπερβολική συσσώρευση λίπους (με την μορφή κυρίως τριγλυκεριδίων) στο κυτταρόπλασμα των ηπατοκυττάρων και οι κυριότερες αιτίες είναι η κατάχρηση αλκοόλ και η παχυσαρκία.
Διαιτητική αντιμετώπιση
Οι ασθενείς συνίσταται να διατηρούν ένα υγιές σωματικό βάρος και να αποφεύγεται η εμφάνιση της παχυσαρκίας και των συνοδών καταστάσεων, όπως σακχαρώδης διαβήτης, υπερχοληστερολαιμία, υπερτριγλυκεριδαιμία. Παράλληλα συνίσταται και αύξηση της σωματικής δραστηριότητας.
Αλκοολική ηπατοπάθεια
Είναι η κατάχρηση οινοπνευματωδών ποτών προκαλώντας έτσι σοβαρή ηπατική βλάβη. Η διατροφική αντιμετώπιση των ασθενών αυτών περιλαμβάνει επαρκής και ισορροπημένη πρόσληψη τροφής για προστασία της θρεπτικής κατάστασης και βελτίωση της ηπατικής λειτουργίας. Έτσι, πρέπει να χορηγούνται 1,2-1,5γρ. πρωτεΐνης/κιλό ΣΒ.
Πώς γίνεται η διάγνωση της νόσου;
Μια πρώτη βασική εξέταση για τη διάγνωση της νόσου είναι η μέτρηση των ηπατικών ενζύμων και της χολερυθρίνης. Σε περίπτωση που τα αποτελέσματα δείξουν ανεβασμένες αυτές τις τιμές θα πρέπει να γίνει λεπτομερής εργαστηριακός έλεγχος ο οποίος θα προσδιορίσει τον τύπο της ηπατίτιδας, αν πρόκειται για οξεία ή για χρόνια, αν ο ασθενής είναι απλός φορέας και αν η λοίμωξη είναι μεταδοτική. Τόσο οι τρόποι μετάδοσης των ιογενών ηπατιτίδων όσο και η θεραπεία τους εξαρτώνται κάθε φορά από τον τύπο της ηπατίτιδας.
Ο ρόλος της διατροφής και της άσκησης
Η ισορροπημένη διατροφή σε συνδυασμό με την άσκηση αποτελεί ¨φάρμακο¨ για την καλή λειτουργία του ήπατος. Μετά την άσκηση, και για περίπου 12-24 ώρες, τα επίπεδα των τριγλυκεριδίων μειώνονται σημαντικά. Στη συνέχεια αυξάνονται αλλά παραμένουν χαμηλά σε σχέση με πριν την άσκηση για 2-3 ημέρες. Η άσκηση δεν χρειάζεται να είναι συνεχόμενη, αλλά μπορεί να είναι και διαλειμματική καθώς αυτό που έχει περισσότερη σημασία είναι η ενεργειακή δαπάνη και όχι η ένταση της άσκησης. Επιπλέον, η σωματική δραστηριότητα έχει ως αποτέλεσμα και την μείωση του σωματικού βάρους, η οποία κρίνεται απαραίτητη.
Σε συνδυασμό βέβαια με μια διατροφή, η οποία θα περιλαμβάνει ω3 λιπαρά οξέα (λιπαρά ψάρια, ξηροί καρποί), αντικατάσταση των κορεσμένων λιπών (βούτυρο, γλυκά, κόκκινο κρέας, μαγιονέζα) με μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (ελαιόλαδο, αβοκάντο, ξηροί καρποί), μείωση απλών υδατανθράκων και αντικατάστασή τους από σύνθετους (ζυμαρικά, ρύζι, δημητριακά ολικής αλέσεως, όσπρια, πολύσπορο ψωμί) και αύξηση φυτικών ινών (φρούτα, λαχανικά, όσπρια, προϊόντα ολικής άλεσης) η ηπατική λειτουργία μπορεί να βελτιωθεί πλήρως.
