Αναμφίβολα διανύουμε μία δύσκολη ιστορικά περίοδο όπου κανείς από μας δεν γνωρίζει ποια θα είναι η πορεία της και πού αυτή θα μας οδηγήσει. Μία ασύμμετρη απειλή αγνώστου προέλευσης, ένα απρόβλεπτο γεγονός έρχεται να συγκλονίσει ολάκερη την υφήλιο και να αλλάξει δραματικά τη ροή της ιστορίας, αφήνοντας χιλιάδες κρούσματα και νεκρούς στο πέρασμά του. Οι οικονομικές συνέπειες του Covid -19 όπως προβλέπουν πολλοί αναλυτές, αναμένεται να είναι τεράστιες και ανυπολόγιστες, ενώ οι  ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις όπως προβλέπουν πολλοί ψυχολόγοι, βαρύτατες και ιδιαίτερα ανησυχητικές.

Πέραν,όμως, της επικινδυνότητας του, τί είναι αυτό που συνεχίζει να αφήνει στο διάβα του έως τώρα, ο έξυπνος αυτός και απρόβλεπτος, όπως τον χαρακτηρίζουν πολλοί επιστήμονες, κορωνοϊός?

Σχολεία, πανεπιστήμια,εμπορικά καταστήματα κλείνουν. Οι δρόμοι αδειάζουν, παιδότοποι  σιωπούν. Η κίνηση στις γειτονιές περιορίζεται ολοένα και περισσότερο. Οι πόλεις αρχίζουν να μοιάζουν με ερημωμένα τοπία. Τα χαμόγελα σβήνουν από την καθημερινότητα μας και αντικαθίστανται από θλίψη, φόβο, απόγνωση ακόμη και πανικό.   Ο κόσμος πανικόβλητος επιδίδεται σε έναν, δίχως τέλος  και άνευ λόγου και ουσίας, αγώνα δρόμου για την εξασφάλιση ειδών πρώτης ανάγκης  με πρόσχημα τη σωματική τους επιβίωση. Τα καταστήματα τροφίμων που μας εξασφαλίζουν τα  απαραίτητα για την επιβίωση μας αγαθά, παραμένουν το μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας ανοικτά. Τα φαρμακεία επίσης! Γιατί τόσος φόβος? Γιατί τόσος πανικός?

Ξαφνικά όλα αυτά που θεωρούσαμε ότι είναι σημαντικά, η κοινωνική αναγνώριση και καταξίωση,η οικονομική άνοδος,άρχισαν να  καταρρέουν σαν σαθρό οικοδόμημα μπροστά στα μάτια μας και να αντικαθίστανται  από άλλα που είναι πραγματικά ουσιαστικά, αληθινά, μοναδικά και τα είχαμε λησμονήσει. Το πολυτιμότερο μας αγαθό, η υγεία, άρχισε να παίρνει την αξία  που της αναλογεί.  Από αυτονόητη και δεδομένη άρχισε να φαντάζει στα μάτια μας ρευστή, μεταβλητή, μοναδική. Η οικογένεια μας, οι φίλοι μας, οι δικοί μας άνθρωποι, άρχισαν να παίρνουν τη θέση που τους αρμόζει. Ο  φόβος, όμως, εκεί διπλά ανυποχώρητος. Γιατί?

Δεν μας ενδιαφέρουν πια οι επαγγελματικοί, οι προσωπικοί και  οι κοινωνικοί μας στόχοι. Η προσοχή μας μετατίθεται σε άλλα πράγματα πολύ πιο πολύτιμα, σε άλλες αξίες πολύ πιο σημαντικές. Παρά ταύτα, κοιτάμε τα πρόσωπα μας στον καθρέπτη και δεν προλαβαίνουμε να τα αναγνωρίσουμε,γιατί ο χρόνος εξακολουθεί να τρέχει και μαζί με αυτόν και ο φόβος για τη ζωή μας.

Μήπως τελικά  η  πανδημία,  χωρίς να διαχωρίζει σύνορα,  φυλή, εθνικότητα, κοινωνική τάξη, ηλικία, ήρθε να μας επισημάνει τις αξίες της ζωής που έχουν αληθινή, ουσιαστική σημασία? Μήπως ήρθε να μας επισημάνει τη χρησιμότητα του ίδιου του φόβου?

Μήπως ήρθε να μας επισημάνει πως η υγεία μας είναι το σημαντικότερο, το πρώτιστο και ύψιστο  αγαθό του ανθρώπου?

Μήπως πρέπει να επανεκτιμήσουμε την αξία της υγείας και τον καθοριστικό  ρόλο που διαδραματίζει  στο σώμα και στην ψυχή μας πριν να είναι αργά? Να θυμηθούμε την ηρεμία, τη γαλήνη και την ευτυχία που φέρνει στη ζωή μας καθώς και τη δυνατότητα που μας δίνει  να θέτουμε στόχους και να κάνουμε όνειρα.

Μήπως ήρθε να μας επισημάνει πως η οικογένεια, οι φίλοι μας, είναι  το πιο σημαντικό  και ουσιαστικό κεφάλαιο της ζωής μας?

Μήπως πρέπει να αναθεωρήσουμε τον ρόλο της οικογένειας και των φίλων στη ζωή μας? Να  θυμηθούμε και να κατανοήσουμε εκ νέου ότι όλοι αυτοί μπορεί να αδυνατούν να μας δώσουν απαντήσεις στα δύσκολα ερωτήματα που ταλανίζουν το μυαλό μας, στις ανασφάλειες, τους φόβους που μας κατατρύχουν ενίοτε, αδυνατούν να αναχαιτίσουν τους κινδύνους που ελλοχεύουν σε κάθε βήμα που αποτολμούμε, αδυνατούν να κατανοήσουν τις εξαντλητικές προσπάθειες που καταβάλλουμε, για να πετύχουμε τους στόχους μας, αλλά είναι εκεί δίπλα μας, κοντά μας, να  ακούσουν τα προβλήματα μας και να μοιραστούν τις λύπες και τις χαρές μας και να μας αγαπούν για αυτό  που είμαστε και όχι για αυτό που θα ήθελαν να είμαστε.

Μήπως ήρθε να μας επισημάνει πως η παραμονή στο σπίτι μας δεν  είναι η φυλακή μας, δεν είναι ο  εγκλεισμός μας  αλλά  το καταφύγιο μας, ο προσωπικός μας χώρος? Είναι ο χώρος που εμείς επιλέξαμε και δημιουργήσαμε, για να διαμείνουμε,  ο χώρος στον οποίο εμείς  καταθέσαμε την ψυχή μας ολάκερη. Το ίδιο αυτό σπίτι μάς προσκαλεί και μάς προσμένει κάθε στιγμή, κάθε λεπτό της ζωής μας, να ανοίξουμε την πόρτα και να αναζητήσουμε τη θαλπωρή του, τις μυρωδιές και τις αναμνήσεις που είναι ανεξίτηλα αποτυπωμένες σε κάθε γωνία, σε κάθε σημείο του. Το ίδιο αυτό σπίτι μάς περιμένει να το φωτίσουμε με την παρουσία μας, να γελάσουμε με την ψυχή μας, να ανασάνουμε με την πνοή μας.

Μήπως ήρθε η ώρα να αντιμετωπίσουμε την κάθε απειλή όχι με φόβο και πανικό,αλλά με παρακίνηση που θα αυξάνει την ετοιμότητα μας για δράση? Σύμφωνα με τον Weinstein (1988), για να υιοθετήσει κανείς νέες προφυλακτικές συμπεριφορές για θέματα υγείας, θα πρέπει να λάβει γνώση ότι ο κίνδυνος υφίσταται. Επιπρόσθετα μηνύματα για τον κίνδυνο που προέρχονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας δύνανται να πείσουν το άτομο ότι ο κίνδυνος είναι σημαντικός και ότι υπάρχει σημαντική  πιθανότητα να πληγεί και το ίδιο. Αυτή η επίγνωση της σημαντικότητας του κινδύνου παρακινεί το άτομο να πάρει κάποια μέτρα και να ενεργήσει δεόντως ούτως ώστε να τον μειώσει. Βέβαια,η κατάσταση αυτή, ενδέχεται να το φέρει αντιμέτωπο με τον ίδιο τον χρόνο και την προσπάθεια που θα απαιτηθεί, για να εφαρμόσει τα μέτρα (Παπαδάτου & Αναγνωστόπουλος, 1997). Βέβαια, οι τυχόν αμφιβολίες που θα το διακατέχουν, θα καθορίσουν και την πορεία εφαρμογής των μέτρων.Μήπως, τελικά, η πυροδότηση συναισθημάτων φόβου, άγχους και ανησυχίας, δύναται να οδηγήσει το άτομο στη σκέψη ότι ο κίνδυνος είναι απτός και πραγματικός, παρακινώντας  το, με αυτόν τον τρόπο, να δράσει και να υιοθετήσει  συγκεκριμένα μέτρα που θα το προστατεύσουν από αυτόν  και θα διαφυλάξουν την υγεία του?

Τέλος, μήπως ήρθε, η στιγμή να αναθεωρήσουμε τη στάση μας απέναντι στη ζωή, στην υγεία, στην οικογένεια, στην οικία,σε κάθε τι ουσιαστικό, πράγμα που θα  μας υπενθυμίζει ότι πάνω από όλα είμαστε άνθρωποι που αισθανόμαστε, συναισθανόμαστε, πάσχουμε και συμπάσχουμε · άνθρωποι που μοιραζόμαστε τους ίδιους φόβους, τις ίδιες ανασφάλειες τις ίδιες λύπες και τις ίδιες χαρές· άνθρωποι που έχουμε τις ίδιες αξίες και ιδανικά. Ας εστιάσουμε, λοιπόν, σε αυτά με άλλη πλέον ματιά πιο συναισθηματική, πιο ανθρώπινη, πιο αισιόδοξη, λιγότερο μίζερη και πεσιμιστική και τότε το σπίτι μας θα το νιώθουμε όχι ως κάτι που μοιάζει με φυλακή, αλλά με καταφύγιο. Την υγεία μας θα τη θεωρούμε όχι ως κάτι το αυτονόητο και δεδομένο, αλλά ως κάτι το μοναδικό που μαθαίνουμε να το εκτιμούμε, όταν το έχουμε και όχι να το αναζητούμε, όταν το χάνουμε· τον φόβο μας θα τον εκλαμβάνουμε ως κάτι που μας παρακινεί να γίνουμε πιο δημιουργικοί, πιο παραγωγικοί και όχι ως κάτι που μας οδηγεί στην καταστολή, στην αδράνεια, στην απογοήτευση και στην απελπισία.

Μέσα, λοιπόν,  σε μία πύρινη λαίλαπα παραλείψεων, σφαλμάτων και αστοχιών, μήπως ήρθε η ώρα να αρχίσουμε να αναθεωρούμε, να προβληματιζόμαστε, να σκεφτόμαστε πως όλοι μας ανεξαιρέτως είμαστε φτιαγμένοι από την ίδια στόφα, το ίδιο υλικό, μοιραζόμαστε τις ίδιες αξίες, σκέψεις,και τα ίδια συναισθήματα?

Για να μην γίνουμε, λοιπόν, ένα άβουλο άθυρμα στις μεγάλες συμπαντικές δυνάμεις που διέπουν τα πάντα, ένα μηδέν μέσα στο απόλυτο ·για να μην γίνουμε λοιπόν, σαρδόνιοι, δύσθυμοι,προληπτικοί, βίαιοι, σκοτεινές αρνητές των πάντων (Σοπενχάουερ), ας  μάθουμε από τα λάθη μας, ας εστιάσουμε στις πραγματικές αξίες της ζωής. Η επίγνωση των αξιών και των υψηλών ιδανικών της αλληλεξάρτησης και της ενότητας, η επίγνωση της ματαιότητας των πραγμάτων, η αναγνώριση και η αποδοχή του φόβου, κάνει τον άνθρωπο να συμμερίζεται τον πόνο που αισθάνεται σε όλη του την έκταση και ένταση, να τον διαχειρίζεται ορθά και να ενεργεί αποτελεσματικά.Μόνο έτσι θα δούμε ένα ανώτερο ιδεώδες να αναδύεται μέσα από την εικόνα μιας εκφυλισμένης πνευματικά και σωματικά ανθρωπότητας.

Μήπως, τελικά, ο κορωνοϊός ήρθε όχι ως μεγάλη απειλή, αλλά ως μεγάλος χειρουργός με το κοφτερό του νυστέρι να ανατέμνει την ψυχή μας και το μυαλό μας για μία καλύτερη μέρα, για ένα καλύτερο αύριο?

Και ας μην ξεχνάμε ότι:

«Θα πρέπει να δημιουργούμε αντισώματα και για την Ευθύνη»

Οδυσσέας Ελύτης

Κωνσταντίνα Μπαλιάμη 
Ψυχολόγος
με BScN, MA&MSc
της Δ/νσης Δημόσιας Υγείας, ΠΔΜ
 

Βιβλιογραφία
Παπαδάτου,  Δ & Αναγνωστόπουλος, Φ. (1997). Η ψυχολογία στο χώρο της υγείας.

Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

Σοπενχάουερ, Α. (xx). Σκέψεις και αποσπάσματα. Aθήνα: Εκδόσεις Μαρή.

Wenstein, N.D. (1988). The precaution adoption process.Health Psychology,7:355-386.