Γενικά:
Η Αετιά ημιορεινός οικισμός, πρώην Τσούργιακας βρίσκεται σε ύψος 1095 μέτρων πάνω από τη θάλασσα, είναι ένα από τα Κουπατσιαροχώρια της Π.Ε Γρεβενών. Τα κουπατσιαροχώρια και οι κουπατσιαραίοι ημινομαδικός πληθυσμός, βρίσκονται γύρω στο Βενέτικο ποταμό και ανατολικά του ορεινού συγκροτήματος της Βασιλίτσας. Έχουν πάρει την ονομασία τους από το δέντρο της βελανιδιάς και τα κοντοκλάδια τα ονομαζόμενα “κουπάτσια”. Γειτονικοί οικισμοί Πρόσβορο, Φιλιππαίοι, Μεσολούρι, Πολυνέρι. Αξιοθέατο του οικισμού η θέα του καταρράκτη ύψους 40 μέτρων. Το αναρριχητικό πεδίο της Τσούργιακα (Στομίου) από τα παλαιότερα στην Ελλάδα προσελκύει κατ’ έτος πλήθος φίλων της αναρρίχησης.
Εδώ γεννήθηκε το 1790 ο φιλικός κι αγωνιστής της εθνεγερσίας Απόστολος Κυρίμης. Το Μάιο του 1821 πήρε μέρος στην επανάσταση της Χαλκιδικής. Αγωνίστηκε στο πλευρό του Κασομούλη, στην πολιορκημένη πόλη του Μεσολογγίου από το 1823 ως την έξοδο. Απόγονοί του ζουν σήμερα στη Λαμία και ένας απ’ αυτούς ο Γεώργιος Κυρίμης, υποστράτηγος, ο οποίος διετέλεσε υπουργός Ηπείρου και Μακεδονίας (1936-1941) (https://el.wikipedia.org).
Κοινοτικά: Ο οικισμός Τσουργιακάτ προσαρτάται στις 31/12/1918 στην κοινότητα Φιλιππαίων. Στις 17/10/1919 το όνομα του οικισμού Τσουργιακάτ της κοινότητας διορθώνεται σε Τσιούργιακας. Ο οικισμός Τσιούργιακας στις 1-2-1927 της κοινότητας μετονομάζεται σε Αετιά από το πλήθος των αετών που φωλιάζουν στα απόκρημνα βράχια του Τσιούργιακα.
Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 24 χριστιανοί.
Για κτηματική διαφορά μεταξύ Τσιούργιακα και Δέλνου επειδή δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί συμβιβασμός, αποφασίσθηκε να μεταβεί επιτοπίως το Σωματείο της Δημογεροντίας μετά του Αγίου Πρωτοσυγγέλλου για επίλυση της διαφοράς με την προϋπόθεση ότι δύο από κάθε χωριό να παρουσιάσουν έγγραφο δηλωτικό των κατοίκων ότι η απόφαση της δημογεροντίας και της Ιεράς Μητροπόλεως θα είναι σεβαστή (26-9-1908)[1].
Εκπαίδευση: Ο επιθεωρητής ζητά την ίδρυση δημοτικού σχολείου καθ’ ότι οι μαθητές υπόχρεοι προς φοίτηση ήταν 21 (15/7/1938 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 49).
Ο επιθεωρητής Δημοτικών σχολείων Γρεβενών προτείνει στο εποπτικό συμβούλιο την ίδρυση δημοτικών σχολείων στα χωριά Αετιά (21 μαθητές), Παλαιοκόπρια (20), Ελευθεροχώρι (18), Αγάπη (19), Πιστικό (18), Λαγκαδάκια (17). Αναφέρει ότι ο δρόμος για τα πλησιέστερα χωριά είναι δύσβατος, ρεύματα επικίνδυνα παρεμβάλλονται. Το εποπτικό συμβούλιο εγκρίνει την πρόταση (30-3-1940).
Από ενθυμίσεις σε βιβλία της εκκλησίας, πληροφορούμαστε ότι λειτουργούσε σχολείο στις 22 Ιουλίου 1892 με δάσκαλο ιερομόναχο από το Άγιο Όρος, αμειβόμενο από τους κατοίκους της. Στις 17 Μαΐου 1906 λειτουργούσε με δάσκαλο τον παπά Ανδρέα Χρήστου από το Πρόσβορο με 12 μαθητές (http://aetia.gr).
Ο επιθεωρητής αποσπά το νεοδιορισθέντα διδάσκαλο Δημήτριο Κώτσιρα εκ του δημοτικού σχολείου Ελαφίου στην κενή θέση του νεοϊδρυθέντος δημοτικού σχολείου Αετιάς από 1-9-41 (20-9-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).
Ιερά: Άγιος Νικόλαος, Κοίμησις της Θεοτόκου (1809) όπου και πανηγυρίζει.
Οικονομία: Με αριθμό αδείας 31-5-2005 δόθηκε άδεια για κατασκευή υδροηλεκτρικού σταθμού ισχύος 4,95 ΜW στο Σμιξιώτικο ρέμα. Λειτουργεί παραδοσιακή ψησταριά “η τσούργιακα” και ενοικιαζόμενα δωμάτια.
Πληθυσμός:1859=4 στεφάνια. 1913=86. 1920=19. 1928=40. 1940=109.1951=3. 1961=- 1971=-. 1981=32. 1991= 49. 2001=48. 2011=34. (86ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ο οικισμός είχε 55 κατοικίες και το ποσό φόρου που πλήρωνε ήταν 800 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 69 κατοικίες και ο φόρος ήταν 2.000 άσπρα.
Σύλλογοι: Πολιτιστικός Επιμορφωτικός Σύλλογος Αετιάς “Ο ΤΣΟΥΡΓΙΑΚΑΣ”.
[1] Σεργίου Σιγάλα:Πρακτικά του Πνευματικού δικαστηρίου …(1898-1914).Σελ. 275.
