Οι ημέρες των πλαστικών προϊόντων ευρείας χρήσης μπορεί να είναι μετρημένες, καθώς η Ε.Ε. μελετά τρόπους απαγόρευσής τους.

Την περασμένη Τετάρτη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε με ευρύτατη πλειοψηφία και με 571 υπέρ έναντι 53 κατά, πρόταση οδηγίας για την απαγόρευση πλαστικών μίας χρήσης το 2021 και τη θέσπιση κανόνων για την ανακύκλωση του 90% των πλαστικών μπουκαλιών το 2025.

Η λίστα των προς απαγόρευση προϊόντων περιλαμβάνει τις μπατονέτες, τα πλαστικά πιάτα και τα πλαστικά μαχαιροπίρουνα. Περιλαμβάνονται επίσης προτάσεις για λήψη μέτρων που θα αποθαρρύνουν την ανεξέλεγκτη χρήση πλαστικών ποτηριών και συσκευασιών τροφίμων και θα προβλέπουν την οικονομική επιβάρυνση της καπνοβιομηχανίας για τα απομεινάρια των τσιγάρων τα οποία καταλήγουν ανεξέλεγκτα στο περιβάλλον.

Όσο ταπεινό και αν φαίνεται ένα πλαστικό πιάτο ή ένα καλαμάκι, από πίσω τους βρίσκεται μια βιομηχανία πολλών δισεκατομμυρίων.

Σύμφωνα με έρευνα της αμερικανικής εταιρείας Grand View η βιομηχανία πλαστικών εισέπραξε 39,2 δισ. δολάρια το 2017 μόνο από τις πλαστικές σακούλες, ενώ άλλα 66,7 δισ. δολάρια προήλθαν από τις πωλήσεις πλαστικών πολλαπλών χρήσεων. Χωρίς τη λήψη περιοριστικών μέτρων τα συνολικά έσοδα του κλάδου μπορεί να φτάσουν τα 270 δισ. δολάρια.

Η Zion Market Research έχει ακόμα πιο αισιόδοξη εκτίμηση για τον κλάδο και προβλέπει πως τα έσοδα από τον τομέα των πλαστικών συσκευασιών θα ανέλθουν σε 452 δισ. δολάρια το 2024 από 321 δισ. δολάρια το 2017. Όλα αυτά, βέβαια, με την προϋπόθεση πως δεν θα ληφθούν περιοριστικά μέτρα και αν λάβουμε υπόψιν την κινητικότητα σε νομοθετικό πεδίο αλλά και τις ενέργειες ενημέρωσης από περιβαλλοντικές οργανώσεις και άλλους φορείς, ο περιορισμός στη χρήση έχει μάλλον δρομολογηθεί.

Οπωσδήποτε το πρόβλημα της παρουσίας πλαστικών είναι υπαρκτό, αφορά στην προστασία του περιβάλλοντος και την υγεία ζώων και ανθρώπων (αφού τα μικροπλαστικά περνούν στην τροφική αλυσίδα) και έχει και οικονομικές επιπτώσεις. Το κόστος για τον καθαρισμό  των ευρωπαϊκών ακτών από τα πλαστικά απόβλητα υπολογίζεται σε 630 εκατ. ευρώ ετησίως, ενώ η οικονομική ζημιά από την παρουσία των πλαστικών στο οικοσύστημα υπολογίζεται σε τουλάχιστον 13 δισ. δολάρια. 

Μπορεί μεν η απαγόρευση είναι η προσέγγιση που προτείνει το Ευρωκοινοβούλιο, όμως πριν από αυτή έχουμε δει τα αποτελέσματα από την επιβολή μέτρων που αποθαρρύνουν -δια της οικονομικής μεθόδου- τη χρήση πλαστικών όπως οι σακούλες.

Στην Ελλάδα η χρέωση της πλαστικής σακούλας στα σουπερμάρκετ και στα άλλα καταστήματα εισήχθη την 1.1.2018 και ανέρχεται σε 0,04 ευρώ ανά τεμάχιο. Το ποσό προβλέπεται να αυξηθεί στο 0,07 ευρώ το 2019, ενώ κατά τους πρώτους μήνες εφαρμογής καταγράφηκε πτώση 75-80% και στροφή των καταναλωτών σε επαναχρησιμοποιούμενες σακούλες. Επιπροσθέτως, κατά το πρώτο εξάμηνο του 2018 τα έσοδα από το περιβαλλοντικό τέλος ανήλθαν σε 10,8 εκατ. ευρώ.

Πλειάδα κανονισμών αμφίβολης αποτελεσματικότητας

Όμως η χρέωση δεν είναι πανάκεια. Σε έκθεση του UNEP (United Nations Enviornment Programme) που εκδόθηκε φέτος για το θέμα των πλαστικών μίας χρήσης καταγράφεται το πρόβλημα και οι προκλήσεις.

Οι συντάκτες της έκθεσης σημειώνουν πως υπάρχουν σήμερα περισσότεροι από 140 κανονισμοί σε υπερ-εθνικό, εθνικό και τοπικό επίπεδο σχετικά  με τον περιορισμό ή την απαγόρευση της χρήσης πλαστικών, ωστόσο για περίπου το 50% των παρεμβάσεων δεν υπάρχει εικόνα της απόδοσης των μέτρων. Στο 30% των 60 χωρών που ανέλυσε σε μελέτη του ο ΟΗΕ, υπήρξε μείωση της χρήσης, ενώ στο 20% ο αντίκτυπος από την εισαγωγή των περιοριστικών μέτρων ήταν μικρός ή ανύπαρκτος.

Στην ίδια έκθεση διαπιστώνουμε πως το μοντέλο της χρέωσης δεν εγγυάται απολύτως τη μείωση της χρήσης της πλαστικής σακούλας σε βάθος χρόνου. Η Σουηδία είχε υιοθετήσει το συγκεκριμένο μοντέλο το 1970 επιβάλλοντας χρέωση 0,24 δολάριο ανά σακούλα. Τα πρώτα χρόνια η κατανάλωση υποχώρησε αλλά ανέκαμψε αργότερα. Στην Ελβετία η εισαγωγή της χρέωσης το 2016 μείωσε την χρήση της πλαστικής σακούλας κατά 80-85%, όμως ενδεχομένως τα αποτελέσματα και εκεί να αποδειχθούν βραχύβια.

Μέτρα και φοροαπαλλαγές

Οι συντάκτες της έκθεσης του ΟΗΕ προτείνουν μια προσέγγιση 10 βημάτων όπου περιλαμβάνονται, βέβαια, η καταγραφή του προβλήματος και η αναζήτηση εναλλακτικών προϊόντων έναντι των πλαστικών μίας χρήσης. Περαιτέρω, καταγράφεται η ανάγκη να τονιστεί η επίπτωση από τη συνεχιζόμενη χρήση των πλαστικών μίας χρήσης αλλά και να δοθεί ικανός χρόνος στη βιομηχανία να προσαρμοστεί σε νέα, πιο φιλικά προς το περιβάλλον δεδομένα.

Ειδικότερα για τη βιομηχανία των πλαστικών προτείνεται:

• Να δοθεί περισσότερος χρόνος για την πραγματοποίηση της μετάβασης σε εναλλακτικά προϊόντα. Κατά τη μικρή εμπειρία από τη χρήση προϊόντων που βασίζονται σε ταχύτερα βιοδιασπώμενες πρώτες ύλες (όπως π.χ. το χαρτί ή το άμυλο) γίνεται λόγος για αυξημένο κόστος παραγωγής των αντικειμένων όπως καλαμάκια και ποτήρια.
• Να δοθούν φορολογικά κίνητρα και, μεταξύ άλλων, να υπάρξει ρύθμιση με την οποία θα απαλλάσσονται από τις φορολογικές επιβαρύνσεις οι φιλικές προς το περιβάλλον πρώτες ύλες.

Απομένουν 50 μήνες μέχρι την Πρωτοχρονιά του 2021, τη χρονιά που το Ευρωκοινοβούλιο ορίζει ως ορόσημο για την απαγόρευση των πλαστικών μίας χρήσης. Η εμπειρία έχει δείξει πως οι μηχανισμοί της Ε.Ε. μπορεί να λειτουργήσουν με εξαιρετική καθυστέρηση όταν οι ομάδες πίεσης και εκπροσώπησης διαφόρων συμφερόντων προσπαθούν να επιβάλουν τη δική τους ατζέντα στους διαδρόμους των Βρυξελλών.

Ωστόσο, η ευρεία πλειοψηφία που απέσπασε η πρόταση οδηγίας στο Ευρωκοινοβούλιο μπορεί να επιτρέψει την έκφραση σισιοδοξίας πως τα επόμενα χρόνια οι άνθρωποι θα αφήνουν λιγότερα αναμνηστικά της παρουσίας τους στο περιβάλλον.

iefimerida