Σε ανάρτησή μου στον ιστότοπο του Συλλόγου Σπηλαιωτών Θεσσαλονίκης αναφέρομαι σε δύο έθιμα της αποκριάς που επί πολλά έτη – άγνωστο πόσα- συνεχίζονται στην περιοχή του Σπηλαίου καθώς και σε άλλες περιοχές -τουλάχιστον το ένα από αυτά. Το πρώτο είναι η γνωστή σε πολλά μέρη της Ελλάδας “Χάσκα”. Το δέσιμο του αυγού δηλαδή σ’ ένα σπάγκο, ο οποίος σπάγκος είναι δεμένος με τη σειρά του στην άκρη ενός ξύλου, στην άκρη ενός μικρού πλάστη, παλιότερα στην άκρη του κλώστη ο οποίος υπήρχε σε κάθε σπίτι. Το αυγό κινείται πέρα-δώθε και τα μικρά παιδιά προσπαθούν να το αρπάξουν με το στόμα, δίχως να χρησιμοποιούν τα χέρια τους. Η “Χάσκα” γινόταν στα σπίτια το βράδυ της Κυριακής της αποκριάς και η προσπάθεια ή η αποτυχία των παιδιών -που συνήθως σχημάτιζαν κύκλο- να πιάσουν με το στόμα τους το αυγό προκαλούσε τα γέλια μικρών και μεγάλων.

Το δεύτερο έθιμο -λιγότερο διαδεδομένο- περιορισμένο ίσως μόνο στο Σπήλαιο ή και σε λίγα χωριά της ορεινής Δυτικής Μακεδονίας ήταν η συνήθεια να “σχωρνιούνται¨οι συγγενείς και οι φίλοι μεταξύ τους. Τη μέρα της αποκριάς οι νεότεροι επισκέπτονταν τους γηραιότερους συγγενείς και μέσα σε αγκαλιές και φιλιά και πολλές φορές με βαθιά συγκίνηση έλεγαν “σχωρεμένα”. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι έτσι ζητούσαν οι μεν και έδιναν οι δε τη συγχώρεση για τσακωμούς, μίση, αντιδικίες και αντιπάθειες που είχαν προηγηθεί καθ’ όλη την περασμένη χρονιά. Αυτό αποτελούσε ευκαιρία για όσους είχαν μαλώσει, είχαν φιλονικήσει και δεν επικοινωνούσαν, να τα ξαναβρούν και να αποκαταστήσουν τη μεταξύ τους επικοινωνία. Συνήθως, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία μετά τα “σχωρεμένα” έδιναν χρήματα στους νεότερους. Οι γονείς στα παιδιά, οι παππούδες στα εγγόνια και πάει λέγοντας. Βέβαια, “σχωρεμένα” έλεγαν και πολλοί οι οποίοι δεν είχαν μαλώσει ποτέ μεταξύ τους ή άτομα που δεν δημιουργούσαν ποτέ ίντριγκες ή αντιπάθειες. Ακόμη και αυτοί όμως τιμούσαν τη συνήθεια του “σχωρέματος”.

Γιατί όμως το συγκεκριμένο έθιμο γινόταν τις απόκριες; Γιατί αυτή τη συγκεκριμένη μέρα; Ίσως γιατί οι απόκριες αποτελούσαν κομβικό χρονικό σημείο. Μετά τις απόκριες ακολουθούσε η Σαρακοστή και στη συνέχεια το Πάσχα ,μία από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας, αν όχι η μεγαλύτερη. Μετά τη “συγχώρεση” της αποκριάς – “συγχώρεση” που έδιναν βέβαια οι ίδιοι μεταξύ τους κι όχι κάποιος ιερέας- οι άνθρωποι μπορούσαν όλοι ενωμένοι και “εξαγνισμένοι” να υποδεχτούν τη Σαρακοστή και στη συνέχεια τη μεγάλη εορτή του Πάσχα. Ήταν μια προετοιμασία για την άνοιξη που θ’ ακολουθούσε. Είναι γνωστό τοις πάσι ότι η άνοιξη σηματοδοτεί την αναγέννηση, τον οργασμό της φύσης. Με τα “σχωρεμένα αμαρτήματα” λόγων και έργων, οι άνθρωποι ήταν και οι ίδιοι έτοιμοι να βιώσουν την αναγέννηση και των ίδιων των εαυτών τους και των σχέσεων τους με τους άλλους.

Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι οι Σπηλιώτες τις αποκριές δεν συνήθιζαν να μασκαρεύονται, ούτε συνήθιζαν να ντύνονται καρναβάλια με περίτεχνες στολές και ψεύτικες περούκες. Ίσα-ίσα προχωρούσαν εκείνη τη μέρα σε μια πράξη πιο σημαντική μέσα στο συμβολισμό που την περιέβαλε. Το έθιμο του “σχωρέματος” αποτελεί ένα μάθημα, ένα δίδαγμα κι έναν οδηγό αρμονικής συμβίωσης και συνύπαρξης για τον σύγχρονο άνθρωπο της μεγαλούπολης και της πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Οι Σπηλιώτες του παρελθόντος προσπαθούσαν μέσα στην αγνότητα και την καλοψυχία που διακρίνει τους ανθρώπους των βουνών, “τους ωραίους των ορέων”, να πετύχουν την ομόνοια, την ομοψυχία, την αδελφοσύνη και την ουσιαστική φιλία, μέσω του “σχωρέματος”. Αν το κατάφερναν στην πράξη, δεν το ξέρουμε. Όπως επίσης δεν γνωρίζουμε για πόσο καιρό κρατούσαν οι καλές σχέσεις μέχρι να προκύψει ο επόμενος τσακωμός για ένα χωράφι, για ένα μαντρί, για ένα πότισμα. Ούτως ή άλλως όμως, δεν θ’ αργούσαν να έρθουν οι επόμενες απόκριες, και η χάσκα μαζί με τα “σχωρεμένα” θα είχαν πάλι την τιμητική τους!

Τέλος, να επισημάνουμε ότι στις μέρες μας συνεχίζονται και τα δυο έθιμα. Δεν έχουν ξεχαστεί. Απλώς, ως ένα βαθμό, έχουν ατονήσει.

Επιμέλεια κειμένου: Τσιαρτσιάνης Ζήσης