Το συγκεκριμένο άρθρο υποστηρίζει την επίδραση της πρόληψης στην ψυχική υγεία του ανθρώπου και στόχο έχει αφενός να προσδιορίσει τις δύο έννοιες και αφετέρου να εξηγήσει πώς η πρόληψη και η ψυχική υγεία είναι άμεσα συνδεδεμένες και πώς μπορούν να προαχθούν στο άτομο αλλά και στην ευρύτερη κοινωνία στο σύνολο της.
Πρόληψη, λοιπόν, αποτελεί μία φιλοσοφία και μία στάση ζωής απέναντι στην καθημερινότητα, καθώς επίσης και το σύνολο των μέτρων, που μπορούμε να πάρουμε για να εμποδίσουμε την εμφάνιση μιας παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς ή συνήθειας και να ενισχύσουμε συμπεριφορές ή στάσεις ζωής, που προάγουν την ενίσχυση της προσωπικότητας και την ψυχική ισορροπία του ατόμου. Ζωτικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία παίζουν η πληροφόρηση και η εκπαίδευση του συνόλου , που εμπλέκεται. Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί πώς η πρόληψη δεν απευθύνεται σε συγκεκριμένα συμπτώματα όπως π.χ. η χρήση ναρκωτικών, αλλά στο ίδιο το άτομο και την ιδιοσυγκρασία του. Τα συμπτώματα αντιμετωπίζονται σαν την αντίδραση του ατόμου στην δυστυχία του και στις δυσκολίες ,που αντιμετωπίζει στην ζωή του. Η πρόληψη σε κάθε περίπτωση και σε κάθε κοινωνία θα πρέπει να είναι υπόθεση όλων των μελών της. Έχοντας αποσαφηνίσει την έννοια της πρόληψης και πώς αυτή επηρεάζει κομμάτια της ψυχικής υγείας του ανθρώπου, θα συνεχίσουμε με την έννοια της ψυχικής υγείας.
Η έννοια της ψυχικής υγείας είναι αφαιρετική, ευρεία, πολυδιάστατη και υποκειμενική. Επομένως, είναι δύσκολο και να προσδιοριστεί εννοιολογικά. Δεν αναφέρεται μόνο στην απουσία κάποιας ψυχικής διαταραχής, αλλά βασικά χαρακτηριστικά της αφορούν : την θετική αυτό-εικόνα, την ικανότητα αυτό-προσδιορισμού, το αίσθημα αυτό-αποτελεσματικότητας και αυτό-ελέγχου, αισιοδοξίας, ικανότητα θετικής ανταπόκρισης σε προκλήσεις της ζωής, την ικανότητα να ζητάει κανείς βοήθεια ή υποστήριξη αλλά και να την προσφέρει. Επιπλέον σύμφωνα με το British Health Education Authority η ψυχική υγεία αποτελεί την συναισθηματική και νοητική εκείνη κατάσταση, που επιτρέπει στον άνθρωπο να χαίρεται την ζωή και να ανταπεξέρχεται στις απογοητεύσεις αλλά και στις δύσκολες συνθήκες. Είναι το θετικό συναίσθημα της ψυχολογικής ευεξίας και της πίστης μας στη δική μας αξία αλλά και των άλλων.
Προκειμένου, να έχει όσο το δυνατόν καλύτερα αποτελέσματα η πρόληψη στην ψυχική μας υγεία, θα πρέπει να ξεκινάει όσο το δυνατόν νωρίτερα στην ηλικιακή πυραμίδα. Φυσικά, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν η οικογένεια, το σχολείο , η κοινωνία και το ίδιο το άτομο, καθώς επίσης και η αλληλεπίδραση τους σε συνολικό χαρακτήρα. Η θετική ψυχική υγεία ενισχύει σημαντικά το προσωπικό δυναμικό του ατόμου και τις ικανότητες του να ανταποκρίνεται σε ρόλους και καταστάσεις. Αρκετές έρευνες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η προσωπικότητα του ατόμου και η ψυχική του υγεία διαμορφώνονται σε μεγάλο βαθμό στα πρώτα 5 χρόνια της ζωής του. Τονίζεται η ιδιαίτερη σημασία των πρώιμων εμπειριών και βιωμάτων του ατόμου, στο πρώτο του περιβάλλον. Όποτε στρεφόμαστε προς το πρώτο και βασικό περιβάλλον ανάπτυξης του ατόμου, την οικογένεια. Η οικογένεια αποτελεί τον πιο βασικό φορέα ανατροφής του παιδιού, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη το γεγονός πως τα πρώτα χρόνια της ζωής, που θεμελιώνεται η προσωπικότητα του ατόμου, οι γονείς είναι σχεδόν αποκλειστικοί παιδαγωγοί των παιδιών τους. Εδώ, λοιπόν, εμφανίζεται η ανάγκη πρόληψης της ψυχικής υγείας του αναπτυσσόμενου ατόμου, με κύριο στόχο να διαμορφωθεί μία προσωπικότητα ανθρώπου θετική, συγκροτημένη, δυνατή, που πιστεύει στον εαυτό του, στην αξία του, που αγαπά τη ζωή και αγωνίζεται για την κατάκτηση της , αντιμετωπίζοντας υπεύθυνα τα μικρότερα ή μεγαλύτερα προβλήματα, που παρουσιάζει. Το έργο πρόληψης της ψυχικής υγείας των παιδιών ανατίθεται κατά κύριο λόγο στους γονείς. Όμως, πώς και με τι γνώσεις θα ανταποκριθούν οι γονείς σ’αυτό το δύσκολο έργο; Ο γονικός ρόλος είναι το πιο σοβαρό και απαιτητικό επάγγελμα. Σ αυτό το σημείο γίνεται αντιληπτή η αναγκαιότητα αλληλοβοήθειας και αλληλοϋποστήριξης μεταξύ οικογένειας-σχολείου-κοινωνίας και την βοηθητική παρέμβαση όπου αυτή χρειάζεται των ειδικών ψυχικής υγείας.
Όσο αφορά τον ρόλο και το έργο της κοινότητας και της κοινωνίας στην πρόληψη για την ψυχική υγεία του ατόμου, θα ήταν αρκετά σημαντικό η εστίαση σε παρεμβάσεις, που αφορούν την καλλιέργεια και την ανάπτυξη δικτύων κοινωνικής υποστήριξης και αλληλεγγύης, που αποβλέπουν στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, στην ενεργοποίηση των πολιτών και την προώθηση της συλλογικής δράσης για την καλύτερη προάσπιση και διεκδίκηση κοινωνικών αιτημάτων, όπως την οργάνωση δράσεων με την συμμετοχή των πολιτών αλλά και των δομών πρόληψης της ψυχικής υγείας. Σε γενικές γραμμές, η κοινωνική συνοχή προωθεί την υγεία και την ψυχική υγεία των μελών μιας κοινότητας ενδυναμωμένης.
Τέλος, σε εκπαιδευτικό πλαίσιο, το σχολείο είναι ένας χώρος όπου οι μαθητές περνούν αρκετές ώρες της ημέρας. Για το λόγο αυτό κάθε εκπαιδευτικός πέραν του μαθησιακού έργου απέναντι στα παιδιά , θα ήταν σημαντικό να προάγει δραστηριότητες και συζητήσεις, που αφορούν την ψυχοκοινωνική κατάσταση των μαθητών, να αφουγκραστεί τις ανάγκες τους και να έχει άμεση συνεργασία με τους γονείς και τους ειδικούς ψυχικής υγείας για την προαγωγή της μέσα στην τάξη.
Κλείνοντας, οφείλουμε να κατανοήσουμε πώς η πρόληψη της ψυχικής μας υγείας πρέπει να γίνει υπόθεση όλων, μέσω της μόνιμης και διαρκούς επικοινωνίας και συνεργασίας όλων των δικτύων, όπου ανήκει το άτομο, δηλαδή την οικογένεια, το σχολείο, την κοινωνία και μέσω του δικτύου των ανθρώπων παρέμβασης, που είναι ικανοί να εκπαιδεύσουν και να καθοδηγήσουν, αλλά και με την συμμετοχή του ίδιου του ατόμου και την καλλιέργεια μιας ισορροπημένης προσωπικότητας, ικανή να αντιμετωπίσει δυσκολίες και προκλήσεις της ζωής και χωρίς την ανάγκη εξαρτήσεων.
* Φρόσω Πετρέντζιου,
Ψυχολόγος , στέλεχος του Κέντρου Πρόληψης Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Γρεβενών.
Βιβλιογραφία
- Εγχειρίδιο «Πρόληψη: Συνολική Παρέμβαση», Αρχείο Κέντρου Πρόληψης των εξαρτήσεων και προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Γρεβενών.
- Zήση Α. & Στυλιανίδης Σ., «Αγωγή και προαγωγή ψυχικής υγείας: Αποσαφηνίσεις και προοπτικές»,
- Κυπραίου Παναγιώτα, www.psychotherapeia.net.gr
- British Health Education Authority. Positive Steps 2000: Surviving the New Millenium, 1999.
- Jaap van der Ster & Deborah Voordewind,“Εγχειρίδιο Πρόληψη: οινοπνευματώδη, ναρκωτικά, καπνός”, 1998.
