Ο Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Γιώργος Μίλεσης, εξηγεί τα πάντα για τις
αλλεργίες και τις δυσανεξίες που σχετίζονται με τις τροφές και ταλαιπωρούν πολύ κόσμο.
Πρήστηκε η γλώσσα, το στόμα ή το πρόσωπο σου; Έχεις δυσκολία να αναπνεύσεις ή νιώθεις να ζαλίζεσαι (σ.σ. ίσως από πτώση της αιματικής πίεσης); Νιώθεις πως θέλεις να κάνεις εμετό ή έχεις διάρροια; Έβγαλες εξάνθημα με έντονη φαγούρα; Μήπως φταίει κάτι που έφαγες μερικά λεπτά (έως μερικές ώρες) πριν; Αν είναι αυτή η περίπτωση, το ανοσοποιητικό σου αναγνώρισε κάποιες πρωτεΐνες του τρόφιμου που κατανάλωσες ως βλαβερές. Για το λόγο αυτό, λαμβάνει μια σειρά από προστατευτικά μέτρα, μεταξύ των οποίων την απελευθέρωση ισταμίνης, που προκαλεί φλεγμονή. Το ενδιαφέρον είναι ότι ακόμα και μικρές ποσότητες μπορούν να προκαλέσουν αυτή την αντίδραση.
Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να προκληθεί αναφυλαξία, όπου απαντάται εξάνθημα, πρήξιμο της γλώσσας και του λαιμού, δυσκολία αναπνοής και υπόταση. Κάποιες φορές μπορεί να αποδειχθεί και μοιραία (1).
Κάποιες φορές η τροφική δυσανεξία συγχέεται με την αντίστοιχη αλλεργία. Ωστόσο, σε μια δυσανεξία δεν συμμετέχει ποτέ το ανοσοποιητικό σύστημα. Οι πραγματικές διατροφικές αλλεργίες μπορούν να διακριθούν σε δυο κατηγορίες: με και χωρίς αντισώματα ανοσοσφαρίνης IgE (2). Σε μια IgE τροφική αλλεργία, παράγονται IgE αντισώματα, ενώ στην δεύτερη περίπτωση την απειλή αντιμετωπίζουν τα Τ-λεμφοκύτταρα (2).
Πώς θα ξεχωρίσω την τροφική αλλεργία από μια δυσανεξία;
Κάποιες φορές είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις μια διατροφική δυσανεξία από μια αντίστοιχη αλλεργία. Αν υποπτεύεσαι πως έχεις κάτι από τα δυο, πρέπει να απευθυνθείς σε γιατρό για διαγνωστικά test (3). Αφού πρώτα κρατήσεις ένα αναλυτικό ημερολόγιο συμπτωμάτων και κατανάλωσης τροφίμων, ακολουθούν ταδερματικά test (skin prick test), όπου μικρή ποσότητα φαγητού χορηγείται εντός του δέρματος με πολύ μικρή βελόνα, αναμένοντας κάποια αντίδραση. Ενδέχεται επίσης να γίνει από στόματος πρόκληση (oral food challenges), όπου χορηγείται το υποψήφιο «προβληματικό» τρόφιμο σε αυξανόμενες ποσότητες, υπό ιατρική επίβλεψη. Συνήθως επίσης γίνεται και λήψη αίματος για τον προσδιορισμό αντισωμάτων IgE.
Αν πρόκειται όμως για διατροφική αλλεργία, πιθανόν να σε παραπέμψουν σε κλινικό διαιτολόγο, για κατευθυντήριες οδηγίες.
Οι τροφικές αλλεργίες, μάλιστα, είναι πολύ πιο συχνές απ’ ότι φαντάζεσαι. Στην πραγματικότητα, επηρεάζουν το 5% των ενηλίκων και 8% των παιδιών, ενώ τα ποσοστά αυτά ανέρχονται συνεχώς (4). Παρότι είναι πιθανό οποιοδήποτε τρόφιμο να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση, οι περισσότερες διατροφικές αλλεργίες προκαλούνται από 7 μόνο τρόφιμα (5). Παρακάτω θα εξετάσουμε αυτές τις επτά κύριες αντιδράσεις.
Γάλα αγελάδας
Απαντάται περισσότερο συχνά σε μωρά και μικρά παιδιά, ειδικά αν εκτίθενται στηνπρωτεΐνη αγελαδινού γάλακτος πριν τον 6ο μήνα ζωής (6). Επηρεάζει περίπου το 2-3% μωρών και νηπίων. Στο 90% των περιπτώσεων, τα παιδιά ξεπερνούν την αλλεργία αυτή μέχρι το τρίτο έτος ζωής. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, συνιστά IgE αλλεργία που δίνει συμπτώματα (σ.σ. πρήξιμο, εξανθήματα, εμετός και σπάνια αναφυλαξία) εντός 5-30 λεπτών από την κατανάλωση του γάλακτος.
Βέβαια, σπάνια εκδηλώνεται χωρίς παραγωγή IgE αντισωμάτων, όποτε δίνει γαστρεντερικά συμπτώματα (σ.σ. εμετός, διάρροια ή δυσκοιλιότητα, φλεγμονή εντερικού βλεννογόνου). Κάτι που είναι δύσκολο να διακριθεί από μια τροφική δυσανεξία, καθώς δεν υπάρχει ανάλογο αιματολογικό test (7).
Οι θηλάζουσες μητέρες ή τα μωρά με αλλεργία μπορεί να χρειαστεί να σταματήσουν το αγελαδινό γάλα. Όσα μωρά δεν θηλάζουν θα πρέπει να προσλαμβάνουν μια κατάλληλη εναλλακτική φόρμουλα (σ.σ. σκόνη) γάλακτος (8).
Αυγά
Είναι η πιο κοινή αλλεργία σε παιδιά, αν και το 68% αυτών την ξεπερνούν μέχρι τα 16 (9). Προκαλεί στομαχόπονο, εξάνθημα, αναπνευστικό και σπάνια αναφυλαξία. Το ενδιαφέρον είναι ότι μπορεί να εκδηλωθεί αλλεργική αντίδραση στο ασπράδι του αυγού, αλλά όχι στον κρόκο και αντίστροφα. Ωστόσο, είναι πιο συχνή η αντίδραση στο ασπράδι (10).
Συστήνεται μεν η αποφυγή του αυγού (11), αν και μπορεί να ανέχεσαι κάποια τρόφιμα που περιέχουν αυγά στη συνταγή (σ.σ. η θερμότητα κατά το μαγείρεμα αλλάζει τη στερεοχημική δομή των αλλεργιογόνων πρωτεϊνών) (12). Μια μελέτη μάλιστα, υποστηρίζει ότι περίπου το 70% των παιδιών με αλλεργία στο αυγό μπορούσαν να ανεχθούν μπισκότα ή κέικ με αυγά (13). Στην κατεύθυνση αυτή, κάποιες μελέτες υποδεικνύουν ότι η εισαγωγή ψημένων τροφίμων που περιέχουν αυγό στη διατροφή των παιδιών με αλλεργία σ’ αυτό, βοηθά να την ξεπεράσουν νωρίτερα (14). Ωστόσο, η πρακτική αυτή πρέπει να ακολουθηθεί κατόπιν συνεννόησης με τον θεράποντα αλλεργιολόγο.
Ξηροί καρποί
Φουντούκια, φιστίκια, macadamia nuts, Brazil nuts, αμύγδαλα, cashews, αράπικο φιστίκια, καρύδια κ.α., μπορεί να προκαλέσουν από τις πιο σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις (15) σε σημείο που να συστήνεται οι ασθενείς να έχουν πάντοτε μαζί τους epi-pen (σ.σ. ένεση αδρεναλίνης). Η αδρεναλίνη μπορεί να αναστρέψει τις αναφυλακτικές αντιδράσεις και να σώσει ζωές. Συνήθως, η αλλεργία αυτού του είδους είναι ισόβια και προφανώς επιτάσσει την αποφυγή ξηρών καρπών, των προϊόντων και ελαίων τους.
Ωστόσο, υπάρχουν μελέτες που υποστηρίζουν ότι η εισαγωγή αράπικου φιστικιού νωρίς στη ζωή, μπορεί να είναι προστατευτικό (16). Η αλλεργία στο αράπικο φιστίκι επηρεάζει το 4-8% των παιδιών και 1-2% των ενηλίκων (17), αν και περίπου το 15-22% αυτών μπορεί να το ξεπεράσουν αργότερα. Παρ’ όλ’ αυτά, η μόνη αποτελεσματική θεραπεία μέχρι στιγμής είναι η αποφυγή των φιστικιών και των προϊόντων τους.
Θαλασσινά
Ο πιο κοινός παράγοντας πυροδότησης των IgE αλλεργικών αντιδράσεων σε θαλασσινά είναι η πρωτεΐνη τροπομυοσίνη, μαζί την κινάση αργινίνης και τη μυοσίνη ελαφράς αλύσου (18). Συνήθως αφορά τις γαρίδες, τις καραβίδες, τον αστακό, το καλαμάρι, τα χτένια κ.α. Η αντίδραση εκδηλώνεται εντός λίγων λεπτών και προκαλεί εμετό, διάρροια και στομαχόπονο. Για το λόγο αυτό, κάποιες φορές είναι δύσκολο να διακριθεί από μια αντίστοιχη δηλητηρίαση. Το εντυπωσιακό είναι ότι ακόμα και οι ατμοί από το μαγείρεμα των θαλασσινών μπορεί να προκαλέσουν αντίδραση (19). Συστήνεται η πλήρης αποφυγή τους.
Ψάρι
Η αλλεργία στο ψάρι είναι κοινή και αφορά το 2% των ενηλίκων (20). Σε αντίθεση με τις άλλες αλλεργίες, μπορεί να εκδηλωθεί αργότερα στη ζωή, με το 40% των περιπτώσεων να εμφανίζεται στην ενήλικη ζωή (21). Τα κύρια συμπτώματα είναι εμετός και διάρροια, σπάνια δε αναφυλαξία. Οι αλλεργικοί στα ψάρια θα πρέπει επίσης να έχουν μαζί τους epi-pen, παρότι τα συμπτώματα μοιάζουν με την αντίστοιχη δηλητηρίαση (22). Να σημειωθεί ότι όσοι είναι αλλεργικοί στα ψάρια δεν σημαίνει ότι αντιδρούν παρόμοια στα θαλασσινά, από τη στιγμή που τα διαφορετικά αυτά τρόφιμα έχουν διαφορετικές πρωτεΐνες.
Σιτάρι
Αφορά αντίδραση σε πρωτεΐνες του σιταριού και επηρεάζει κυρίως παιδιά. Συνήθως όμως ξεπερνούν την αλλεργία αυτή μέχρι την ηλικία των 10 ετών (23). Προκαλεί πόνο στο γαστρεντερικό σύστημα, εξάνθημα, εμετό, πρήξιμο και σε σοβαρές περιπτώσεις αναφυλαξία. Συχνά συγχέεται με την κοιλιοκάκη ή την ευαισθησία στη γλουτένη, που έχουν παρόμοια συμπτώματα. Ωστόσο, η αλλεργία προκαλεί αντίδραση σε μια από τις εκατοντάδες πρωτεΐνες του σιταριού, ενώ μπορεί να είναι πολύ έντονη έως μοιραία (24).
Αφετέρου, η κοιλιοκάκη και η ευαισθησία στη γλουτένη δεν είναι απειλητικές για τη ζωή, αφορούν υπεραντίδραση σε μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη, τη γλουτένη, που βρίσκεται και στο σιτάρι (25). Ενώ όσοι έχουν κοιλιοκάκη πρέπει να αποφύγουν όσα περιέχουν γλουτένη, οι αλλεργικοί αρκούνται μόνο σε τρόφιμα περιέχουν σιτάρι (αλλά και όσα καλλυντικά το περιέχουν).
Σόγια
Είναι πιο κοινή σε βρέφη και παιδιά κάτω των 3 ετών (26), αν και το 70% αυτών την ξεπερνούν. Προκαλεί φαγούρα στο στόμα, ρινική καταρροή, εξάνθημα, δυσκολία αναπνοής και άσθμα, σπάνια αναφυλαξία (27). Είναι ενδιαφέρον ότι όσα μωρά εκδηλώνουν αλλεργία στο αγελαδινό γάλα, είναι επίσης αλλεργικά στη σόγια (28). Πρόσεξε τη διατροφική ετικέτα των συσκευασμένων τροφίμων για να σιγουρευτείς ότι δεν περιέχει ίχνη ή προϊόντα σόγιας.
Άλλα τρόφιμα
Πιο σπάνια, μπορεί να εκδηλωθούν ανάλογες αντιδράσεις σε λιναρόσπορο, σουσάμι, ροδάκινο, μπανάνα, αβοκάντο, ακτινίδιο, φρούτα του πάθους, celery, σκόρδο, σιναπόσπορο, γλυκάνισο, χαμομήλι κ.ά.
Τι θα γίνει αν φάω ψάρι με αυγό ή αν αντικαταστήσω το αγελαδινό γάλα με κατσικίσιο;
Η διασταυρούμενη αντίδραση (cross-reactivity) συμβαίνει όταν οι πρωτεΐνες ενός τρόφιμου (ή μη) μοιάζουν με τις αντίστοιχες ενός άλλου, ώστε το ανοσοποιητικό να τις «βλέπει» παρόμοιες (29,30).
Κάποιοι αλλεργικοί στη γύρη μπορούν να εκδηλώσουν συμπτώματα στο στόμα ή το λαιμό όταν καταναλώνουν ωμά φρέσκα φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς ή σπόρους (σ.σ. Oral allergy syndrome ή pollen-food syndrome) (30). Επίσης, 30-50% όσων έχουν αλλεργία στο latex μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα από την κατανάλωση μπανάνας, αβοκάντο, ακτινίδιου ή κάστανου (29).
Αντίστοιχα, όσοι αντιδρούν στο αγελαδινό γάλα έχουν 90% πιθανότητες να μην ανέχονται το κατσικίσιο γάλα ή το πρόβειο γάλα, αλλά μόνο 5% για το γάλα γαϊδούρας (29). Παρόμοια, περίπου το 50% των αλλεργικών στο αράπικο φιστίκι μπορεί να έχουν θετικό δερματικό test αλλεργίας σε όσπρια, αν και το 95% αυτών τα ανέχονται ικανοποιητικά (29).
Ωστόσο, σε τόσο ετερόκλητα τρόφιμα, όπως το ψάρι με το αυγό, δεν φαίνεται να υπάρχει ανάλογη διασταυρούμενη αντίδραση (30).
clickatlife
