Προδημοσίευση από το βιβλίο “ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ”
Γενικά:
Βρίσκεται στη συμβολή των ποταμών Βενέτικου και Αλιάκμονα. Χαρακτηριστικά οικισμού δάση, άγρια ζώα, κυνήγι. Ρυμοτομικό σχέδιο με δύο πλατείες με μεγάλο πλάτος δρόμων, οικοδομικά τετράγωνα.
Εγκαταστάθηκαν 22 οικογένειες προσφύγων με 73 μέλη το 1926.
Ο Puegueville αναφέρει “έφτασα κατόπιν ως το χωριό Φιλί. Μελετούσα εκεί τα ελληνικά ερείπια της πόλης Φίλα που είχε ιδρυθεί υπό του Δημητρίου που ήταν γιος του Αντιγόνου Γονατά 230 π.Χ” Από το βιβλίο Φραγκίσκου Πουκεβίλ Ταξίδι στη Δυτική Μακεδονία (Άνοιξις 1806).
Κοινοτικά: Ο οικισμός Φιλί χτισμένος σε υψόμετρο 637 μέτρων μαζί με τον οικισμό Ελευθεροχώρι αναγνωρίστηκαν ως κοινότητα στις 31-12- 1918 με έδρα το Φιλί. Μετονομάσθηκε σε Φελλί στις 19-12-49, προσαρτάται στο Δήμο Γρεβενών στις 1 4-12-1997. Τελικά μετονομάσθηκε σε Φελλίον, το. Επικράτησε να λέγεται ως Φλί. Είναι χτισμένος στη συμβολή των ποταμών Αλιάκμονα και Βενέτικου.
Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών που συντάχθηκε το 1914 συμπεριελήφθησαν 104 άρρενες ψηφοφόροι μεταξύ των οποίων Μπλαχάβας Κων/νος του Αθανασίου (1864) διδάσκαλος, Μαραμής Παπαγρηγόριος του Ιωάννη (1860) ιερεύς, Παπάς Παπαευθύμιος του Ιωάννη (1868) ιερεύς.
Στις κοινοτικές εκλογές του 1925 έλαβαν από 28 ψήφους, όσοι και οι ψηφίσαντες, έκαστος των 5 υποψηφίων μη προταθέντων άλλων. Χρίστος Ματέρης, Κων/νος Γκουντούλης, Αθανάσιος Μποζοβίτης, Αθανάσιος Σαντίκας, Χρήστος Κουταλής.
Το 1935 πρόεδρος της κοινότητας ήταν ο Κων/νος Γκουντούλας και αντιπρόεδρος ο Ιάκωβος Ασλανίδης. Το 1953 πρόεδρος ο Ι. Ντόκος και αντιπρόεδρος ο Αθ. Βαζούρας. Το 1926 εξυπηρετούνταν το Φιλί από το αγροτικό ιατρείο της Τόριστας (Ποντινή).
Το υπουργείο οικονομικών στις 7-9-39 δεν εγκρίνει την κατασκευή πλαισίων παραθύρων στον αστυνομικό σταθμό Φιλί (60/1893).
Αρχειακές πηγές: α) Νικόλαος Σχινάς Οδοιπορικαί Σημειώσεις Αθήναι 1886. «Εντεύθεν η οδός διέρχεται του χωρίου Φιλί τσιφλικίου ανήκοντος εις τον εκ Γρεβενών Αχμέτ-αγά, οικουμένου υπό 240 χριστιανών και έχοντος εκκλησίαν και σχολείον». β) Γ.Σακελλάρης Επιθεωρητής Γρεβενών 10-12-1941: «Το χωρίον τούτο κατοικείται υπό ελλήνων και προσφύγων, ομιλούντων τη λαζικήν και ελληνικήν. Τα ήθη και τα έθιμά των είναι ελληνικότατα. Από αμνημονεύτων ετών υπήρχε το χωρίον. Ουδέν όμως τεκμήριον θετικό υπάρχει μαρτυρούν την ακριβή χρονολογία της ιδρύσεώς του. Η σωζόμενη εκκλησία φέρει χρονολογία 1883. Διδακτήριον δεν ανηγέρθη…».
γ) Γούση Κυριακή: Η παιδεία στην περιφέρεια Γρεβενών κατά την ύστερη Τουρκοκρατία 1830-1912: «Κατά την απογραφή των σχολείων που έγινε το 1912-13, σημειώνεται η λειτουργία κοινού σχολείου στο χωριό δύο τάξεων και 1 προκαταρκτικής όπου φοιτούσαν συνολικά 10 μαθητές. Ειδικότερα φοιτούσαν στην προκαταρκτική 4, στην Α΄ 3 και Β΄ 3. Την ίδια χρονιά υπηρετούσε ως δάσκαλος στο χωριό ο Ευθύμιος Αθ. Μάρκου από το Δεσπότη, 17 ετών, απόφοιτος της Γ΄ τάξης του Σχολείου του Σνίχοβου, που είχε 4 ½ χρόνια προϋπηρεσία έναντι ετήσιου μισθού 10 λιρών. Τα έσοδα του σχολείου προέρχονταν από την εκκλησία και το δίσκο της εκκλησίας».
Αρχαιότητες: Ονομαστά τα αρχαιολογικά ευρήματα του οικισμού όπως η μαρμάρινη τεφροδόχος που βρέθηκε στην τοποθεσία Τσιάκαινα, όστρακα, ελληνιστικά αγγεία, αγνύθες στη θέση Στραβέλα, τα Καστράκια, σε συνδυασμό με την ελληνική ονομασία του χωριού, τον υδάτινο πλούτο (Αλιάκμονας, Βενέτικος), τα δρυοδάση με παροχή επαρκούς τροφής στους κατοίκους φανερώνουν ότι ο τόπος έχει μία ιστορική συνέχεια από την αρχαιότητα. Σημαντική η προσφορά της Μαρίας Ντόκου με τη συλλογή αντικειμένων του παρελθόντος (αργαλειός, νομίσματα, υφαντά, εργαλεία…).
Εκκλησίες: Ενοριακός ναός ο Άγιος Νικόλαος. Εξωκλήσια των Αγίων Αναργύρων στην είσοδο του χωριού, του Αγ.Αθανασίου και της Αγ.Παρασκευής. Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή 21 (1534-1692) και στη Β΄ Γραφή 13 (από το 1692 και μετά).
Εκπαίδευση: Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: Το σχολείο στεγάζεται σε οίκημα του Γ.Σ.Α.Α.Κ Φιλής άνευ ετησίου μισθώματος. Είναι διώροφο. Ο κάθε όροφος αποτελείται από ένα δωμάτιο με 32 μαθητές το καθένα. Είναι κατάλληλο για μελλοντική στέγαση του σχολείου (60/619).
Μακεδονικός Αγώνας: Ο λοχαγός Οικονομίδης, με έδρα την Καλαμπάκα, οργάνωσε ένα άρτιο δίκτυο οδηγών από τα γύρω χωριά μεταξύ των οποίων ήταν και ο Νικόλαος (Κολούσης) Τασούλας από το Φελλίον.
Οικονομία: Γεωργία, μελισσοκομία. Λειτουργούσε νερόμυλος ιδιοκτησίας της μονής Σπηλαίου.
Η προβλεπόμενη παραγωγή για καλλιέργειες το 1933 σύμφωνα με τον πρόεδρο της κοινότητας ήταν σε οκάδες γλεύκος 1500, σταφυλαί φαγητού 300, ρόβη 1000, κρομμύων 2.000 με 10 στρέμματα, αραβόσιτος ξηρικός 35.000 με 400 στρέμματα.
Πεσόντες: Ασλανίδης Ισαάκ του Βασιλείου, έτος γεν. 1916, 27 ΣΠ, 1ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Λάρισας, 13-11-40 (Δεληγιάννης).
Πληθυσμός: Το 1910 στην απογραφή του Βιλαετίου Θεσσαλονίκης αναφέρεται ως Φυλή με πληθυσμό 237 κατοίκους. Τα έτη 1913=212, 1920=155, 1928=488, 1940=343, 1951=551, 1961=407, 1971=347, 1981=353, 1991=306, 2001=289, 2011=1035 (3ος κατά σειρά σε μέγεθος πληθυσμού από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011).
Φυλακές: Σε απόσταση 2,5 χιλιομέτρων από το Φελλί και 20 χιλιόμετρα από Γρεβενά σε μια έκταση 104 στρεμμάτων και δομημένης επιφάνειας 18000 τ.μ λειτουργεί σωφρονιστικό κατάστημα 600 θέσεων. Εγκαινιάστηκε την Παρασκευή 7 Ιουνίου 2008 επί δημαρχίας Δήμου Γρεβενών κ. Γιώργου Νούτσου. Πρόκειται για ένα πρότυπο σωφρονιστικό κατάστημα το μοναδικό στη Δυτική Μακεδονία με χώρους αθλοπαιδιών, βιβλιοθήκης, ιατρείου, σχολείο δεύτερης ευκαιρίας. Εντός των φυλακών ανηγέρθη ναός του Αγίου Ελευθερίου.
Σύλλογοι: Στον οικισμό δραστηριοποιείται πολιτιστικός σύλλογος.
Ποδοσφαιρικό σωματείο “Π.Α.Ο. Φελλίου
