Προδημοσίευση από το βιβλίο “ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ”
Γενικά:
Ο οικισμός Αγαλαίοι είναι χτισμένος σε υψόμετρο 718 μ. στις δυτικές απολήξεις του όρους Μπούρινος. Μαζί με τα όμορα χωριά Κέντρο και Νησίον αποτέλεσαν μετά την απελευθέρωση την κοινότητα Βεντζίων αρχικά και κοινότητα Κέντρου μετά το 1927.
Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 33 χριστιανοί και 27 μουσουλμάνοι οι οποίοι αναχώρησαν από τους Αγαλαίους σύμφωνα με το άρθρο 3 της σύμβασης της Λοζάνης που υπογράφτηκε στις 30-1-1923 περί ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών στις 31-3 1924.
Κοινοτικά: Ο οικισμός στις 31-12- 1918 μαζί με τον οικισμό Νησίου, προσαρτώνται στην κοινότητα Βέντσιας, Βεντσίων. Ο Υπουργός Κρατικής Υγιεινής και Αντίληψης ενημερώνει στις 5-8-34 το Νομάρχη ότι έλαβε την αναφορά της κοινότητος Κέντρου η οποία ζητά 5000 δρχ. για ύδρευση του προσφυγικού συνοικισμού Αγαλαίων. Αναφέρει ότι θα ενεργήσει να πράξει ότι είναι δυνατό για την ικανοποίηση του αιτήματος. Ο πρόεδρος της κοινότητος Κέντρου με έγγραφο στις 27-9-55 προς το Νομομηχανικό Κοζάνης τονίζει ότι δια τρίτη φορά επανέρχεται και ζητά να κατατάξει έργα κατασκευής υδραγωγείων στους συνοικισμούς Αγαλαίων και Νησίου ως έργα επειγούσης προτεραιότητας. Με έτερον έγγραφο στο Νομάρχη αναφέρει ότι οι ως άνω οικισμοί υδρεύονται από ακατάλληλα και ανθυγιεινά υδραγωγεία.
Αρχαιότητες: Στον περίβολο του ιερού ναού του Αγίου Δημητρίου βρέθηκε μαρμάρινη αετωματική επιτύμβια στήλη με την επιγραφή “Κλεοπάτρα Αντιγόνου μνήμης χάριν” του 2ου μ.Χ αιώνα (Απόστολος Παπαδημητρίου. Σελίδες Ιστορίας των Γρεβενών Τόμος Α΄σ.84).
Εκπαίδευση: Στις 25-10-1926 ο επιθεωρητής Ανασελίτσας αποφασίζει τη συγκρότηση σχολικής εφορίας Βεντζίων στην οποία θα υπαχθούν οι συνοικισμοί Αγαλαίοι και Νησηνίκος. Ο επιθεωρητής της εκπαιδευτικής περιφέρειας Βοΐου αναφέρει ότι στο προσφυγικό σχολείο Κέντρου λειτουργεί μονοτάξιο Δημοτικό σχολείο στο οποίο φοιτούν και μαθητές του συνοικισμού Αγαλαίων. Ο συνολικός αριθμός των μαθητών ανέρχεται στους 71. Ο συνοικισμός Αγαλαίων αποτελείται από 131 κατοίκους εκ των οποίων 54 ομιλούν τη λαζική, 25 την τουρκική και 22 την ελληνική (15/7/1938 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 49).
Είναι ανάγκη να ιδρυθεί νηπιαγωγείο για τη γλωσσική προπαίδεια των υπερείκοσι νηπίων, υπάρχει διαθέσιμος αίθουσα στο μονοτάξιο δημοτικό σχολείο Κέντρου για τη στέγαση του ιδρυθησόμενου νηπιαγωγείου (30-6-39).
Με απόφαση Νομάρχη στις 16-1-57 ιδρύεται στο συνοικισμό 1/τάξιον Νυκτερινό Δημοτικό Σχολείο, καθότι οι υπόχρεοι προς φοίτηση ανέρχονται στους 16.
Ζημίες πολέμου: Το έτος 1945 το υπουργείο οικονομικών ζήτησε από τους προέδρους κοινοτήτων να δηλώσουν οι κάτοικοι τις ζημίες που υπέστησαν από τους Γερμανούς και Ιταλούς κατακτητές.
1) Αλεξιάδης Δημήτριος του Νικολάου. Σπίτι δίπατο, αχυρώνα, κάρο, σιδηράλετρο.
2) Ανθημίδης Νικόλαος του Ιωάννου. Σπίτι δίπατο, αχυρώνα, γουρούνι, βουβάλι, βόδι.
3) Γκουτζιμπασόπουλος Αντώνιος. Σπίτι δίπατο, αχυρώνα, 5 πρόβατα.
4) Παπαδοπούλου Ελένη του Κων\νου. Σπίτι δίπατο, μία αγελάδα, 5 πρόβατα.
5) Σαράφας Δημήτριος του Χρίστου. Σπίτι δίπατο, αχυρώνα.
6) Τσενεκλίδης Αναστάσιος του Γεωργίου. Σπίτι δίπατο, αχυρώνα.
7) Τσενεκλίδης Ελευθέριος του Κων\νου. Ένα βουβάλι, ένα βόδι, 5 πρόβατα.
8) Χατζηπαρασίδης Ανανίας του Ευδόκιμου. Σπίτι δίπατο με 8 δωμάτια, δύο αγελάδες, ένα βόδι, οκτώ πρόβατα, ένα κάρο.
9) Χατζηπαρασίδης Γρηγόριος του Γεωργίου. Σπίτι τρίπατο με εννέα δωμάτια, αχυρώνα με κεραμίδια,15 πρόβατα, δύο αγελάδες, μία φοράδα, κάρο.
10) Χατζηπαρασίδης Ηρακλής του Ιωάννου. Σπίτι δίπατο, αχυρώνα.
Ιερά: Ενοριακός ναός Αγίου Δημητρίου, Μεταμόρφωση του Σωτήρος, ξωκλήσι Αγίας Σωτήρας. Συναίνεση το έτος 4-2-1876 Αγίου Γρεβενών για χειροτονία του Νικόλαου Θύμιου ως πρεσβυτέρου (ΓΑΚ Κοζάνης ΑΒΕ 77/ΣΑΕ 11).
Αφιερωτές στη μονή Αγίου Νικάνορος 28 για την Α΄ Γραφή (1534-1692) και 70 για τη Β΄ Γραφή από 1692 και εντεύθεν, μεταξύ των οποίων Παναγιώτου ιερέως, Βασίλους πρεσβυτέρας.
Οικονομία: Το έτος 1952 αναφέρεται ότι στη δασική θέση «Μαυρίκη –Αγαλαίων» εμβαδού 80 εκταρίων[1] σύγκειται εκ δασοσυστάδων δρυός. Η απόληψη δέντρων πρέπει να γίνει αραιωτικώς ως 20 κ.μ και δύναται να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της κοινότητος Κνίδης και των χωριών Εξάρχου, Πυλωρών, Παλαιοκάστρου οι οποίοι στερούνται ιδίων δασών.
Ο Τζάλλας Αχιλλέας του Νικολάου κάτοικος Προσβόρου ασκών το επάγγελμα του σιδηρουργού ζητά από το δασοφύλακα Κνίδης στις 14-5-53 άδεια, προκειμένου να προβεί στην παρασκευή ξυλανθράκων από κέδρα των περιοχών Κολοκυθακίου και Αγαλαίων.
Λειτουργούσε ένας νερόμυλος.
Στους Αγαλαίους δραστηριοποιείται ιδιόκτητο εργοστάσιο της εταιρείας ΕΛ.Τ.ΕΚ ΕΠΕ παραγωγής, εμπορίας χημικών και εκρηκτικών προϊόντων σε έκταση 100 στρεμμάτων (www.eltek.com.gr)
Πολιτισμός: Μετά τον εκκλησιασμό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος ακολουθεί αυνεστίαση των εκκλησιαζομένων στον αύλειο χώρο της εκκλησίας.
Πληθυσμός: 1900=181. 1913=116. 1920=84. 1928=75. 1940=125. 1951=125. 1961=140. 1971=100. 1981=123. 1991=93. 2001=72. 2011=47 (87ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011).
[1] 1 εκτάριο ισούται με δέκα (αρ.10) στρέμματα.
