Απόγευμα καλοκαιριού και περπατώντας έξω από την πόλη πρόσεξα κάποιο ζουζούνι στο δρόμο, κατάμαυρο, που έτρεμε να μην το πατήσω, κι άλλαζε πορεία. Που είχε, απ’ όσο μπόρεσα να παρατηρήσω, το διατροφικό του σύστημα, της αναπαραγωγής του, το αφοδευτικό του, της άμυνάς του στον εχθρό κι ένα μικρότατο ράμφος, για να ρουφάει το αίμα ή να νεκρώνει τα θύματά του ίσως. Αφέθηκα να το φιλοσοφώ. Πώς μπορούμε οι άνθρωποι να διαγράφουμε ένα σοφό Δημιουργό πίσω απ’ αυτό το μικρό ζωύφιο; Με τις περιγραφές που κάνει η Βιολογία, ακούσια αν όχι εκούσια, καταθέτει κι αυτή ότι υπάρχει μια τέλεια οργάνωση και σκοπιμότητα στη ζωή της φύσης. Σ’ όλη τη φυσική δημιουργία μια αρμονία. Μια νομοτέλεια. Στη ζωή των μυρμηγκιών θες; Στη μοναδική λειτουργία της κυψέλης των μελισσών; Του ανθρώπινου οργανισμού; Στην αέναη και αιώνια πορεία του ήλιου απ’ την ανατολή ως τη δύση, χωρίς να παρεκκλίνει ποτέ απ’ την τροχιά του, που και ελάχιστα να παρεκκλίνει έχει επιπτώσεις αυτό στη γη; Στις φάσεις της σελήνης; Στην ομορφιά του έναστρου ουρανού;Αυθόρμητα το πνεύμα μου άρχισε να λέει το “Πιστεύω εις ένα Θεόν, Πατέρα Παντοκράτορα, ποιητήν ουρανού και γης, ορατών τε πάντων και αοράτων”. Πώς υπάρχουν άθεοι; αναρωτήθηκα. Μα μήπως όλοι μας, λίγο πολύ στην αρχή της πνευματικής μας ζωής, δεν ξεκινήσαμε από το ερώτημα “πού είναι ο Θεός μέσα σ’ αυτή την τρελή κοινωνία” ή “πόσο αντικειμενική είναι η πίστη στο Θεό που μας διδάσκει η Εκκλησία”; Πολλοί κι απ’ τους αναγνώστες θα ήθελαν ίσως να ψηλαφήσουν την αλήθεια ότι υπάρχει πάνσοφος Δημιουργός. Ότι ο Ιησούς είναι όχι μόνο ιστορικό πρόσωπο, αλλά και σωτήρας Θεάνθρωπος και να βιώσουν την αλήθεια και για τον Παράκλητο, το Πνεύμα το Άγιο. Γιατί πολλές θεωρίες και φιλοσοφικά συστήματα στον κόσμο ταρακουνούν την πίστη μας.Και μια τέτοια θεωρία είναι η θεωρία του Κάρολου Δαρβίνου για την εξέλιξη των ειδών, η οποία οδήγησε πολλούς ανθρώπους στην αθεΐα.Η θεωρία αυτή ήταν το αποτέλεσμα μακρόχρονων παρατηρήσεών του και ενός πενταετούς ταξιδιού του σ’ όλο τον κόσμο. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του ο Δαρβίνος είχε την ευκαιρία να δει τη φύση σ’ όλη της την αγριότητα. Είδε μεγάλα ζώα να καταβροχθίζουν μικρότερα, λύκους να ξεσχίζουν πρόβατα και λιοντάρια να κατασπαράζουν βοοειδή. Έγινε μάρτυρας του ανελέητου πολέμου μεταξύ των ιθαγενών και των Ευρωπαίων κατακτητών στη Νότια Αμερική. Τέλος έγινε μάρτυρας και ενός ισχυρότατου σεισμού, που είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή ενός περίφημου καθεδρικού ναού. Μετά απ’ όλα αυτά δεν μπορούσε να πιστεύει στη σταθερότητα της φύσης και τη ρύθμισή της από το Θεό. Η τυφλή τύχη και η επικράτηση του ισχυροτέρου ήταν οι κύριες έννοιες που αναπτύχθηκαν μέσα του.Σύμφωνα με τη θεωρία του για την εξέλιξη των ειδών, όλα τα είδη ζωής κατάγονται από κοινό πρόγονο, κάποιο μονοκύτταρο οργανισμό. Η ζωή κληρονομείται, εξελίσσεται και συνεχίζεται από το είδος που επιβιώνει. Και επιβιώνει αυτό που είναι καλύτερα προσαρμοσμένο στις συνθήκες που ζει. Η φύση δηλαδή κάνει επιλογές στο ποια θα ζήσουν (φυσική επιλογή). Βασικό χαρακτηριστικό αυτής της εξέλιξης είναι η τύχη. Μεταλλάξεις συμβαίνουν τυχαία και με αποτέλεσμα να εμφανίζονται μεταβολές στα χαρακτηριστικά των οργανισμών. Με αυτό τον τρόπο ο Θεός εξαφανίζεται από την περιοχή της φύσης και δεν υπάρχει ανάγκη για ένα σχέδιο ή ένα σχεδιαστή. Ο Δαρβινισμός κάνει έτσι τον άνθρωπο τέκνο της τυφλής τύχης.Η θεωρία αυτή, που διατυπώθηκε το 19ο μ.Χ. αιώνα, προκάλεσε σάλο στην ανθρωπότητα. Έφερε τα άνω κάτω. Μέχρι τότε όλες οι μορφές των ζώντων οργανισμών θεωρούνταν σταθερές και αναλλοίωτες. Η φυσική τάξη κατά βάση στατική και αμετάβλητη. Με την εξελικτική ιδέα, η φύση είναι δυναμική και με μεταβαλλόμενο χαρακτήρα, αφού σύνθετες μορφές ζωής προκύπτουν από απλούστερες.Προέκυψαν αντιδράσεις, σοβαρές και μη, που προέρχονταν από το χριστιανικό ή μουσουλμανικό χώρο. Η θεωρία αμφισβητήθηκε και από πάρα πολλούς καταξιωμένους επιστήμονες. Κλονίστηκαν συνειδήσεις. Και κλονίζονται. Ας γνωρίζουμε όμως κατ’ αρχήν ότι οι αθεϊστικές αντιλήψεις μάς κλονίζουν, όταν κατασκευάζουμε εμείς οι άνθρωποι ή και συνειδητοί χριστιανοί ένα δικό μας μυωπικό Θεό με πολλά στοιχεία της φαντασίας ή των σκέψεών μας. Κι επειδή όλοι μας πιθανόν να περνούμε από ένα τέτοιο στάδιο στην πίστη μας, σ’ αυτό μας το κείμενο καταγράφουμε ορισμένες σκέψεις – απορίες που ίσως να βοηθήσουν ορισμένους με αστήρικτη ακόμα πίστη στο Θεό. Κι είναι απλά υποβοηθητικές αυτές οι σκέψεις, γιατί τις αμφιβολίες μας για το Θεό τις διαλύει ουσιαστικά η προσωπική γνωριμία μας μαζί Του μέσω του συνδέσμου μας με το πρόσωπο του Χριστού Ιησού. Για να βιώσουμε αυτή τη σχέση και να έχουμε μια κατάδυση στα του Θεού μυστήρια, χρειαζόμαστε την καθοδήγηση του Αγίου Πνεύματος, που τη βρίσκουμε στα μυστήρια της Εκκλησίας μας. Στην εξομολόγηση και τη Θεία Κοινωνία. Αλλά και στην προσευχή και στη μελέτη του Λόγου του Θεού. Αυτά μας αποκαλύπτουν τον πραγματικό Θεό σίγουρα.Ο Δαρβίνος, παρόλο που είχε και την προώθηση της οικογένειάς του να φτάσει μέχρι και κληρικός να γίνει, είχε την ατυχία να μεγαλώσει σε περιβάλλον με Θεό, αλλ’ όχι σε σωστό χριστιανικό δόγμα. Προς το τέλος της ζωής του, όταν ρωτήθηκε για τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, έγραψε ότι ποτέ δεν ήταν αθεϊστής, με την έννοια ότι αρνιέται την ύπαρξη του Θεού, σημειώνοντας ότι “ο Αγνωστικισμός θα ήταν μια καλύτερη περιγραφή των σκέψεών μου” (Αγνωστικισμός = κάτι υπάρχει εκεί έξω, αλλά δεν μπορούμε να το ξέρουμε ή δε μας ενδιαφέρει).Να πούμε στη συνέχεια πρώτα ότι ανάμεσα στη διήγηση της Αγίας Γραφής για τη δημιουργία του κόσμου και τη Δαρβινική θεωρία υπάρχουν ομοιότητες και διαφορές. Μία ομοιότητα είναι ότι και στη θεωρία του Δαρβίνου και στην Αγία Γραφή η ζωή άρχισε από τα ατελέστερα προς τα τελειότερα, με κορωνίδα τον άνθρωπο. Η διαφορά είναι ότι η Βίβλος περιορίζει τη δημιουργία σε έξι μέρες, ενώ η θεωρία του Δαρβίνου υποστηρίζει ότι η εξέλιξη είναι πολύ αργή διαδικασία που δεν μπορεί με κανένα τρόπο να συμφιλιωθεί με την εξαήμερη δημιουργία της Βίβλου. Οι μαρτυρίες από τα απολιθώματα επίσης για είδη που έχουν εξαφανιστεί υποδεικνύουν μια μακρά ιστορία της ζωής πάνω στη γη, που ούτε να συγκριθεί μπορεί με τα έξι χιλιάδες χρόνια που ορισμένοι θεολόγοι υποστηρίζουν. Πάνω σ’ αυτό ερμηνευτές της Αγίας Γραφής υποστηρίζουν ότι “μέρα” στη Γραφή θεωρείται μεγάλο χρονικό διάστημα. Κι εδώ να πούμε ότι η Εκκλησία, η θεολογία και οι θρησκευόμενοι άνθρωποι δεν έχουμε κανένα πρόβλημα να δεχτούμε ότι ο Θεός θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την εξελικτική διαδικασία ως τη μέθοδο με την οποία δημιούργησε τον κόσμο. Ο Θεός είναι ο Δημιουργός, η εξέλιξη θα μπορούσε να είναι η μέθοδος που χρησιμοποίησε.Στη διήγηση της Παλαιάς Διαθήκης για τη δημιουργία χρησιμοποιούνται πολλές ανθρωπομορφικές εκφράσεις. Οι αναγνώστες της, όταν τα έγραφε ο Μωυσής, δεν μπορούσαν διαφορετικά να καταλάβουν έννοιες θείες. Απέδιδε δηλαδή ο Μωυσής στο Θεό ανθρώπινες ενέργειες. Πράγματι ο Θεός δεν έχει ούτε χέρια να πιάσει το χώμα ούτε στόμα για να φυσήξει πνεύμα στον άνθρωπο. Ούτε πόδια είχε να περπατάει στον κήπο της Εδέμ και ν’ ακούν οι πρωτόπλαστοι τα βήματά Του. Έτσι κάτω από την απλότητα έκφρασης της Αγίας Γραφής ”είπε και εγενήθησαν” νομίζουμε ότι κρύβεται ένας τρόπος δημιουργίας, που είναι ασύλληπτος στην ανθρώπινη διάνοια. Ύστερα υπάρχουν τόσα άλλα χωρία στην Κ.Διαθήκη ή και στην Π.Δ που μας αφήνουν να καταλάβουμε ότι η δημιουργία δεν ήταν αποκύημα του δυναμικού λόγου του Θεού, όπως τον αντιλαμβανόμαστε εμείς, γιατί να τι προσθέτει ο Ιωάννης: “απ’ όλα πριν υπήρχε ο Λόγος… κι ήταν Θεός ο Λόγος… Τα πάντα δι’ Αυτού δημιουργήθηκαν κι απ’ όσα έγιναν τίποτε χωρίς Αυτόν δεν έγινε”. Στην Παλαιά Διαθήκη και στην Καινή λέει επίσης ότι “την έβδομη μέρα αναπαύτηκε ο Θεός από των έργων Αυτού”. Το “αναπαύτηκε” δε δείχνει κάτι περισσότερο πίσω από το απλό “είπε και εγενήθησαν”; Όλοι οι παραπάνω στίχοι νομίζω δείχνουν ότι ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο μ’ έναν μοναδικό τρόπο. Και μέσω των φυσικών νόμων, για τους οποίους δε γίνεται καν λόγος εδώ.Το πρόβλημα επομένως είναι στην καχυποψία και την έλλειψη εμπιστοσύνης που έχουν η Επιστήμη και η Εκκλησία – θεολογία, η μία με την άλλη. Η Εκκλησία για το σωτηριολογικό της έργο δεν έχει ανάγκη τα πορίσματα της επιστήμης, κι η επιστήμη ας μη βιάζεται να διαγράφει το Θεό, γιατί τα πορίσματά της στηρίζονται στα πειράματα και τις παρατηρήσεις μόνο που κάνει ο ανθρώπινος νους, ο οποίος είναι πεπερασμένος, περιορισμένης αντιληπτικότητας. Σ’ αυτό συνηγορεί σίγουρα κι αυτό που είπε ο Mascall: “η θεολογία που παντρεύεται την επιστήμη του σήμερα, οπωσδήποτε θα καταντήσει χήρα αύριο”, γιατί η επιστήμη μπορεί να αντικαταστήσει αργότερα μια θεωρία της με μια άλλη, που να ανταποκρίνεται καλύτερα σε νέα δεδομένα της.Και κλείνουμε με την εξής απορία: γιατί και σήμερα δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί από έναν πίθηκο εξελικτικά να βγει ένας άνθρωπος; Ή γιατί δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο άνθρωπος θα εξελιχθεί σ’ ένα άλλο ον, ανώτερο, και σταμάτησε η εξέλιξη εκεί που σταμάτησε και ο Θεός τη δημιουργία;. Ο οποίος Θεός υπάρχει κι είναι παντού μέσα μας και γύρω μας. Το μαρτυρεί και το αδιάψευστο στόμα του Κυρίου μας, που με τη γέννησή Του χώρισε την ιστορία του κόσμου σε π.Χ. και μ.Χ. εποχή. Το μαρτυρούν και εκατομμύρια άνθρωποι στη γη, που Τον συνάντησαν στη ζωή και τα μύχια της ψυχής τους. Γι’ αυτό και Του εκφράζουν αιώνια ευγνωμοσύνη. Το ίδιο ευχόμαστε και για κάθε καλόπιστο άθεο.Και του χρόνου.Βοήθημα για το κείμενο και η ομιλία του χωρεπισκόπου Αρσινόης Γεωργίου “Θεωρία της εξέλιξης: Πρόκληση ή πράγμα αδιάφορο για τον πιστό;”

Ζιώγα Κατερίνα
Εκπαιδευτικός