Η ομιλία του Διευθυντή της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Γρεβενών Σίμου Ζαγκανίκα στην εκδήλωση “Ευρωπαϊκες ημέρες πολιτιστικής κληρονομιάς 2016”
που πραγματοποιήθηκε στον Άγιο Γεώργιο Γρεβενών:
Κύριες και κύριοι προσκεκλημένοι της σημερινής εσπερίδας, το θέμα που θα εισηγηθώ, ως Διευθυντής της Βιβλιοθήκης, είναι: «Διαβάζοντας τη βία και την ανεκτικότητα»
Χρειάζονται αρκετές αναγνώσεις, σε διαδοχικές κλεψύδρες, στις πολλαπλές και πολυποίκιλες κυψελίδες, που βρίσκονται στις πτυχώσεις πολλών χιλιάδων σελίδων, στις προθήκες της Βιβλιοθήκης, για τη βία και την ανεκτικότητα !…
Η Βιβλιοθήκη, ως θησαυροφυλάκιο της γνώσης, ως θεραπαινίδα της μνήμης και ως η εγγύτερη, από τα έργα των θνητών, στα ανεξίτηλα και διαχρονικά δώματα της αθανασίας, είναι ο τόπος- αφετηρία, είναι ο τόπος- καταφύγιο, είναι ο τόπος – προορισμός με πολλαπλές λειτουργίες και ταυτόχρονα ο τόπος -αναζητήσεων στο κεκτημένο παρελθόν, που συμβάλλει στη διαμόρφωση του ξανακερδισμένου χρόνου στη βάση του οποίου χτίζεται το αέναο μέλλον!…
Στην εποχή μας, μια εποχή, όπου η πληροφορία αποτελεί κυρίαρχο αγαθό και οι τεχνολογίες της πληροφόρησης επαναπροσδιορίζουν, καθημερινά, τα όρια και τις δυνατότητες μας, η άμεση και αποτελεσματική πρόσβαση, σ’ αυτήν, συνιστά στόχο και αξία.
Η Βιβλιοθήκη, ως φορέας συλλογικής μνήμης, προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό το πλαίσιο των προσδοκιών μας. Ξεχωρίζει τη γνώση που στοιχειώνει το συλλογικό υποσυνείδητο, το οποίο δημιουργεί μύθους και πρότυπα, που το άτομο τα ενσωματώνει στην προσωπική του πορεία, για τον ατομικό του αυτοπροσδιορισμό και η κοινωνία για το δικό της γίγνεσθαι.
Με την ανάληψη της ευθύνης να συλλέξω πετράδια με το πιο στιλπνό φως, από τις προθήκες της Βιβλιοθήκης και να τα εκθέσω, ως απλός αναγνώστης, βρέθηκα σε μια φωσφορίζουσα άμμο και αισθάνθηκα δέος και σεβασμό να ξεχωρίσω τα πιο ατλάζοντα!…
Πετράδια, μέσα από τους τόμους των ιστορικών βιβλίων, μέσα από τις πραγματείες και τις μελέτες των ειδικών, μέσα από μυθιστορήματα, μέσα από τον ευαίσθητο ψυχισμό των ποιητών!… Όπου ιστορούνται, η βία των κρατών, ή βία των κυρίαρχων εθνών, η βία των ισχυρών, η οικονομική βία, η ταξική βία, η βία των πλειοψηφιών, η βία εναντίον των μεταναστών, η βία και ο αποκλεισμός των προσφύγων, η ατομική βία, η βία εναντίον των γυναικών, των παιδιών, και των υπερηλίκων, η ψυχική βία,
η βία του όχλου, η βία του κέρδους, η βία των θρησκειών, η βία των ιδιοτελών συμφερόντων, η βία εναντίον των μαύρων, η βία εναντίον των αλλοδαπών.
Θα σας αναγνώσω ένα μικρό απόσπασμα από το ποίημα «Αλαμπάμα» του Κώστα Βάρναλη, όπου με αμεσότητα καταθέτει τη εγνωσμένη φυλετική βία που βίωσαν και βιώνουν οι σημερινές κοινωνίες!..
***
Ένα νεγράκι, ο Έμμερυ Τιλλ, κατράμι των αιώνων,
σφύριξε σε μια λευκή νεράιδα που περνούσε
κ’ ευθύς του έκοψαν τ’ απαυτά να μην ξανασφυρίξει
παράδειγμα και μάθημα για κάθε Τιλλ του κόσμου.
Με μαύρα γράμματα σε ήλιου και φεγγαριού το δίσκο
Εμμερυ Τιλλ εγράψανε να βλέπουν να φοβούνται
άσπροι, μαύροι και κίτρινοι να μην ποτέ σφυρίξουν
μα να φιλούν ευλαβικά την άγια άλυσό τους.
***
«Για ιδέστε τον αμάραντο σε τι γκρεμό κρατιέται
τον τρων τα λάφια και ψοφούν, τ’ αρκούδια και μερώνουν
να χε τον φάει κ’ η μάνα μας να μη μας ξεγεννούσε».
Γράμματα λοιπόν πετράδια, που φτιάχνουν λέξεις στο περιδέραιο της ιστορίας και στολίζουν την πορεία μας ως κοινωνία επέλεξα να σας παρουσιάσω ενδεικτικά με την αναζήτηση στις καταγεγραμμένες αναφορές που φυλάσσονται στη Βιβλιοθήκη!.. Ένα περιδέραιο που είναι αιμάτινο και ένας αιώνας, ο εικοστός, που είναι ο αιώνας της βίας και των γενοκτονιών των Ελλήνων της Ανατολής:
- Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού του Χρήστου Σαμουηλίδη. Ένα βιβλίο όπου ιστορείται η ιστορική πατρίδα του Ποντιακού Ελληνισμού, η πολιτιστική του δημιουργία, η γενοκτονία, ο ξεριζωμός του και η προσφυγιά του .
2 Η γενοκτονία και η προσφυγιά του Ελληνισμού των Κ. Μουτσόπουλου, Κ. Βακαλόπουλου, Αρ. Κεσόπουλου Μελετώντας κανείς την ελληνική ιστορία διαπιστώνει ότι ανέκαθεν η Ελλάδα – λόγω της γεωγραφικής της θέσης και της ευμάρειας που πετύχαινε με την εργατικότητα του λαού της – ήταν ένας συνεχής στόχος με επιδρομές, λεηλασίες εκ μέρους των γειτονικών λαών που ορέγονταν να γευτούν χωρίς κόπο τα επιτεύγματά της. Η βυζαντινή ιστορία είναι γεμάτη από τέτοιες επιδρομές (Βάνδαλοι, Βησιγότθοι, Οστρογότθοι, Βούλγαροι, Ιλλυριοί, Σλάβοι, Ρώσοι, Πέρσες, Άραβες, Άβαροι, Φράγκοι, Σελτζούκοι, Οθωμανοί, κ.ά.) πέρασαν από τα εδάφη μας και άφησαν βαθιά τα ίχνη της βαρβαρότητάς τους.
- «Στο όνομα της προσφυγιάς» του Βασίλη Τζανακάρη
Πάσχα του 1923. Επί ξύλου κρέμεται το γήινο σώμα του πρόσφυγα Χριστού. Ματωμένο, βασανισμένο, σταυρωμένο. Όλη η μικρασιάτισσα γη, από τον Πόντο, τη Θράκη, την Ιωνία, μέχρι κάτω τα παράλιά της, λάμπει τώρα καρφωμένη στον σταυρό του δικού της μαρτυρίου. Γόοι, πικρά δάκρυα, αβάσταχτος πόνος. Με όξος και χολή έχουν ποτιστεί μέχρι τα τρίσβαθα της ψυχής τους οι ξεριζωμένοι που έρχονται στην Ελλάδα…Η συγκλονιστική συνέχεια του βιβλίου Δακρυσμένη Μικρασία.
Ένα βιβλίο που ρίχνει άπλετο φως στην πλέον άγνωστη και σκοτεινή εποχή της νεοελληνικής ιστορίας
- «Οι πρόσφυγες στη Μακεδονία» της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών[…] Η έκδοση καταθέτει στη νεότερη ιστορία ένα κεφάλαιο που αδικαιολόγητα παρέμενε άγνωστο, έως σήμερα, στις πραγματικές διαστάσεις του. Εξοφλεί χρέος τιμής, αποκαλύπτει την ιστορική αλήθεια, τεκμηριώνει τα αλληλοδιάδοχα γεγονότα στις μεγάλες καμπές της Οδού των Ελλήνων, οδηγεί στην εθνική αυτογνωσία και εμπνέει δικαιολογημένη αυτοπεποίθηση.
- Οι Έλληνες του Ευξείνου Πόντου, Ιστορία και Γενοκτονία του Θεοφάνη Μαλκίδη Ο Πόντος ήταν χωρισμένος σε 6 μητροπόλεις:
- τη μητρόπολη Τραπεζούντας με 84 σχολεία, 165 καθηγητές και δασκάλους και 6.800 μαθητές και μαθήτριες,
- τη μητρόπολη Ροδοπόλεως με 55 σχολεία, 87 καθηγητές και δασκάλους και 3.053 μαθητές και μαθήτριες,
- τη μητρόπολη Κολωνίας με 88 σχολεία, 94 καθηγητές και δασκάλους και 4.900 μαθητές και μαθήτριες,
- τη μητρόπολη Χαλδίας – Κερασούντας με 252 σχολεία, 322 καθηγητές και δασκάλους και 24.800 μαθητές και μαθήτριες,
- τη μητρόπολη Νεοκαισαρείας με 182 σχολεία, 193 καθηγητές και δασκάλους και 12.800 μαθητές και μαθήτριες και
- τη μητρόπολη Αμασείας με 376 σχολεία, 386 καθηγητές και δασκάλους και 23.600 μαθητές και μαθήτριες.
- Τα Βαλαάδικα χωριά των Γρεβενών του Γιάννη Τριβένη Με γλώσσα αψιμυθίωτη και διαυγή είναι ένα βιβλίο που ρίχνει φως άπλετο για τις υποφωτιζόμενες γωνίες της καταγωγής των Βαλαάδων, που έλκουν την καταγωγή τους από τον Τόπο μας. Ελληνικής καταγωγής και πολιτισμικής παιδείας που οι λογικές των κρατών τους ξερίζωσαν και τους έστειλαν πρόσφυγες στην Ανατολία.
- Κουπατσαροχώρια Γρεβενών( Κουπατσαραίοι _ Βαλαάδες _ Πόντιοι και Βλάχοι) του Καραγιάννη Γεωργίου ένα βιβλίο όπου εγγίζεται η συνύπαρξη όλων των αυτών των ξεχωριστών πολιτιστικών αναφορών.
Οι Έλληνες λοιπόν στις αρχές του 20ου αιώνα βίωσαν τρείς γενοκτονίες ήτοι των Ποντίων, των Μικρασιατών και των Θρακών της Ανατολικής Θράκης, έζησαν τον Ξεριζωμό και την Προσφυγιά. Έζησαν στα μέσα του αιώνα την Κατοχική βία και την βία του Εμφυλίου Πολέμου. Έζησαν και τη χειρότερη μορφή βίας που είναι φτώχια κατά τον Μαχατμα Γκάντι και μετατράπηκαν σε μετανάστες σ’ όλες της εσχατιές του κόσμου!Έζησαν τη βία του συστήματος εξουσίας, που ήθελε την αδιάσπαστη αναπαραγωγή του, με διδακτορίες, η με τον εμμεσοδημοκρατικό συγκεντρωτικό τρόπο του νεποτισμού και των πελατειακών λογικών!…Πολλές οι δοκιμασίες της κοινωνίας των Ελλήνων, της Κοινωνίας της ανέσπερης φιλοξενίας. Μια ιδιότητα που κληρονομήθηκε από τον ύπατο των θεών, τον Ξένιο Δία και αποτελεί συστατικό πολιτιστικό γνώρισμα των Ελλήνων… που η ανεκτικότητα του διαφορετικού, του ξένου ξενίζει ως προϋπόθεση για την αντιμετώπιση του ζητήματος των εμπόλεμων προσφύγων αλλά η αποδοχή, η στήριξη, η ισότιμη αντιμετώπιση είναι τα αισθήματα που πρέπει να εμπνέουν την καθημερινή μας πρακτική!…Τα πετράδια που αναζητήσαμε και καταθέσαμε είναι αυτά που φτιάχνουν το ψηφιδωτό της πολιτισμικής μας ταυτότητας, το ψηφιδωτό της ταυτότητας των Ελλήνων που είναι ενάντια στην όποια βία και που χτίζουν γέφυρες επικοινωνίας για έναν ανθρωποκεντρικό πολιτισμό!…Η Βιβλιοθήκη λοιπόν είναι ο τόπος της δια βίου μάθησης, της πνευματικής καλλιέργειας, της χειραφέτησης και απελευθέρωσης, της ατομικής επίγνωσης και του αυτοπροσδιορισμού, της αυτογνωσίας και της αποδοχής του διαφορετικού, της κοινωνικοποίησης και της συλλογικής δημιουργικής αυτενέργειας, της Δημοκρατίας,. Είναι ο μαστός της πολιτισμικής και πολιτιστικής ανέλιξης των κοινωνιών!… ο Ελίας Κανέττι έλεγε « Ο καλύτερος ορισμός της πατρίδας είναι η Βιβλιοθήκη»Αγαπητοί μου φίλοι, θα πρέπει να δούμε την εμπόλεμη προσφυγιά με τα μάτια του πατροπαράδοτου πολιτισμού μας και με την προσπάθεια όλων μας να ξεφύγουμε από το τελευταίο σκαλί των στατιστικών της φιλαναγνωσίας, σε επίπεδο Ευρώπης!…Σας ευχαριστώ.
