Της Άρτεμης Καραθάνου – Τσιρίκα, Προϊσταμένης της Γραμματείας της Εισαγγελίας Γρεβενών

Διαβάστε την εισήγηση από την Ημερίδα για τους νέους 

Παραβατική συμπεριφορά των νέων

Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του παιδιού, ορίζει ως παιδιά «όλα τα ανθρωπινά όντα με ηλικία μικρότερη των δεκαοκτώ ετών, εφόσον αυτά είναι ανήλικα κατά το εθνικό δίκαιο». Σύμφωνα με το Ελληνικό Ποινικό Κώδικα «ανήλικοι» νοούνται όσοι κατά την τέλεση της πράξης, έχουν ηλικία μεταξύ του 8ου και 18ου έτους συμπληρωμένω

Ως παραβατικές χαρακτηρίζονται όλες εκείνες οι συμπεριφορές που παραβαίνουν έναν κανόνα συμπεριφοράς που είναι βασικός για μια ορισμένη κοινωνική ομάδα και προκαλούν αντιδράσεις αποδοκιμασίας.

Στην παραβατικότητα ανηλίκων συμπεριλαμβάνονται όλες οι μη κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές αποδοκιμασίας κοινωνικά ή και ποινικά, που κυμαίνονται από απλές αντικοινωνικές συμπεριφορές μέχρι και ποινικά επιλήψιμες συμπεριφορές. Σε αυτές μπορούν να συμπεριληφθούν η επιθετική συμπεριφορά, μια σειρά από ευκαιριακά-περιστασιακά εγκλήματα, όπως κλοπές, διαρρήξεις, φθορές ξένης ιδιοκτησίας, βανδαλισμοί, χρήση ουσιών και κατάχρηση αλκοόλ και παραβάσεις ΚΟΚ, αλλά και σοβαρότερα εγκλήματα, όπως επίθεση, σεξουαλική επίθεση, αδικήματα που εμπίπτουν στους ειδικούς νόμους περί ναρκωτικών και λιγότερα συχνά εγκλήματα κατά της ζωής και της ανθρωποκτονίας.

Είναι ενδιαφέρον ότι η εγκληματικότητα των ανηλίκων στις ευρωπαϊκές χώρες (και την Ελλάδα) παρουσιάζει νέες μορφές που δεν έχουν συναντηθεί στο παρελθόν. Αυξάνονται, η απειθαρχία, η επιθετική συμπεριφορά, η σχολική και εξωσχολική βία.

Επίσης, αυξάνονται τα συμμοριακά φαινόμενα και η ανάπτυξη μιας «κουλτούρας του δρόμου» που αντιτίθεται στην «κουλτούρα της πειθαρχίας των θεσμών».

Στις μεγάλες πόλεις εμφανίζονται στέκια νέων με αυξανόμενα στοιχεία παραβατικότητας που φοβίζουν τους περαστικούς και τους περιοίκους. Η εκτεταμένη χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ – που αγγίζει και ηλικίες παιδιών του Δημοτικού – εντείνει την κατάσταση. Οι μορφές αυτές παίρνουν ένα συστηματικό και μόνιμο χαρακτήρα χάνοντας το συνηθισμένο παλαιότερα συγκυριακό και ευκαιριακό τους χαρακτήρα της «νεανικής ανεμελιάς».

Εξέλιξη κατά την τελευταία δεκαετία- Χαρακτηριστικά

Από τις αρχές τις δεκαετίας του 1990 στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρατηρείται η συνεχής αύξηση της λεγόμενης μικρομεσαίας εγκληματικότητας. Είναι ενδιαφέρον ότι η εγκληματικότητα των ανηλίκων έχει τα πρωτεία σ” αυτή την εξέλιξη σε όλες τις χώρες της Ε. Ε. Πιο συγκεκριμένα, σε χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Μεγάλη Βρετανία η εγκληματικότητα των ανηλίκων ξεπερνά το 20% της συνολικής εγκληματικότητας.

Ελλάδα

Σταδιακή αύξηση παρουσιάζει και στην Ελλάδα η παραβατικότητα ανηλίκων, ενώ ολοένα και περισσότεροι νέοι που διαπράττουν σοβαρά εγκλήματα, οδηγούνται στα σωφρονιστικά ιδρύματα, για χρήση και διακίνηση ναρκωτικών ουσιών, απόπειρες ανθρωποκτονιών, κλοπές.

Ποσοστό 45% των ανηλίκων, που οδηγούνται στις αίθουσες των δικαστηρίων, αντιμετωπίζουν ποινές φυλάκισης από πέντε έως 15 χρόνια.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι σε διάστημα ενός μηνός (Οκτώβριος του 2009) διαπράχθηκαν 11 βιασμοί από παιδιά 15 και 16 χρόνων, ενώ τον Ιούνιο του περασμένου χρόνου δύο 15χρονες μαθήτριες σκότωσαν, για 10 ευρώ, 80χρονο στην Κερκίνη Σερρών.

Κάθε χρόνο εγκλείονται σε σωφρονιστικά καταστήματα της Ελλάδας κατά μέσον όρο 100 ενήλικοι κάτω των 18 ετών. Το ποσοστό των έγκλειστων νέων ανέρχεται σήμερα στο 4,4% του συνόλου των κρατουμένων. Στη Γαλλία το αντίστοιχο ποσοστό είναι 1,1%, στην Ιταλία 0,7%, ενώ η Ισπανία είναι η μόνη χώρα που δεν φυλακίζει ανηλίκους.

Στην Ελλάδα τα όρια ηλικίας για την απόδοση ποινικών ευθυνών σε ανήλικους παραμένουν από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη (τα 13 χρόνια, έναντι 14 και 15 που ισχύει στις περισσότερες χώρες).

Σε επίπεδο Ε.Ε. έχει ήδη ανοίξει κύκλος διαβουλεύσεων με στόχο την αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια. Με το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 21ης Ιουνίου 2007 σχετικά με την παραβατικότητα ανηλίκων (2007/2011(INI)), ανοίγει η συζήτηση για το φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας αλλά κυρίως τίθεται ένα σαφές πλαίσιο προτάσεων , οι οποίες εμπλέκουν το σύνολο των εμπλεκομένων φορέων στις χώρες μέλη. Κατεύθυνση του ψηφίσματος είναι η αντιμετώπιση αλλά κυρίως η πρόληψη και ο ειδικός χειρισμός που πρέπει να τυγχάνουν τα φαινόμενα της νεανικής παραβατικότητας, δημιουργώντας έναν σαφή οδηγό για το μέλλον.

Παράγοντες που σχετίζονται με το φαινόμενο

Το φαινόμενο της παραβατικότητας ανηλίκων είναι πολυσύνθετο και πολυδιάστατο και η αντιμετώπιση του, απαιτεί δράση σε διάφορα επίπεδα, επίπεδο οικογένειας, εκπαίδευσης (σχολείο), ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος, μέσων μαζικής ενημέρωσης, τεχνολογίας, ποινικής δικαιοσύνης, ψυχαγωγίας κ.ά. Μια σειρά παραγόντων που συμβάλλουν στο γενικό πλαίσιο της παραβατικής συμπεριφοράς των νέων, της θυματοποίησης τους και της τροφοδότησης της βίας εκ μέρους τους, που διαμορφώνει αλλά και καθορίζει την συμπεριφορά των νέων έχουν να κάνουν ενδεικτικά με:
Στο πλαίσιο της οικογένειας οι νέοι -δράστες και ταυτόχρονα θύματα- υπόκεινται ταυτόχρονα πολλαπλές και σε πολλά επίπεδα κακοποιήσεις τόσο από την οικογένεια, όσο και από το κοινωνικό περιβάλλον άμεσο ή ευρύτερο.

Όσον αφορά τη βία που εκδηλώνεται στο πλαίσιο των άμεσων δια-προσωπικών σχέσεων χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εκδήλωση της βίας στο χώρο του σχολείου είτε ως ομαδικό φαινόμενο είτε ως ατομικό. Εδώ παρατηρούνται συμπεριφορές, που θυματοποιούν μερίδα μαθητών, ενώ παράλληλα οι ίδιοι οι δράστες φαίνεται να αποτελούν το προϊόν μιας θυματοποίησης που έχει προηγηθεί (κυρίως στην οικογένεια).

Ο τρόπος αντιμετώπισης των νέων από τους μεγαλύτερους είναι ένα στοιχείο που επηρεάζει τη συμπεριφορά τους. Ο νέος αποζητά την αποδοχή, την αναγνώριση και την υποστήριξη από τον μεγαλύτερο και θα αναζητήσει τρόπους για να το πετύχει αυτό. Οι νέοι που έχουν κοινωνικοποιηθεί με σωστά πρότυπα και αξίες είναι πολύ πιθανόν να επιτύχουν αυτή την αναγνώριση με σύννομα μέσα. Ο νέος όμως που δεν έχει αυτή την κοινωνικοποίηση, αλλά έζησε σε δύσκολο κοινωνικό (οικογενειακό σχολικό) περιβάλλον, θα αναζητήσει άλλους τρόπους για να επιτύχει την αναγνώριση, πολύ πιθανό με παράνομα μέσα. Άλλωστε η νεανική ηλικία είναι ασθενέστερη από τις άλλες αφού διαθέτει μικρότερη δύναμη αντίστασης και περισσότερο αναπτυγμένη τάση μίμησης.

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης συμμετέχουν στη δημιουργία των ανομικών συναισθημάτων των νέων που δημιουργούνται από τη δυσαναλογία μεταξύ της εικόνας ενός «εξωπραγματικού» κόσμου που παρουσιάζουν και της αδυναμίας εξεύρεσης των μέσων για την απόκτηση τους. Επίσης η μίμηση και η ταύτιση με τους ήρωες των τηλεοπτικών προγραμμάτων, που ζουν μέσα στη χλιδή και που ελάχιστοι εργάζονται σε κανονική εργασία, ο εθισμός στη βία, αλλά και η δραματοποίηση των παραβάσεων των ανηλίκων από τον τύπο, με φυσικό επακόλουθο την αύξηση του εγκλήματος στο γενικό πληθυσμό, είναι μερικά από τα αρνητικά στοιχεία των μέσων, τα οποία έχουν σημαντικό αντίκτυπο στους ανήλικους.

Στις μέρες μας παρατηρείται ένα μεγάλο χάσμα γενεών αφού οι νέοι εμφανίζουν νέους τρόπους συμπεριφοράς οι οποίοι τις περισσότερες φορές δεν είναι αποδεκτοί από τους ενήλικες. Οι ενήλικοι στιγματίζουν αυτές τις συμπεριφορές ως αντικοινωνικές με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ των δύο ηλικιακών ομάδων. Ο νέος εμφανίζεται ως επαναστάτης, αφού αμφισβητεί κάθε αυθεντία και κατακρίνει τη γενεά των γονιών του. Στην εφηβεία θα αρνηθεί τους γονείς του, τα ιδανικά και τις αρχές του και θα αναζητήσει άλλα πρόσωπα για να ταυτιστεί μαζί τους. Εάν ο έφηβος τη στιγμή που αναζητεί αυτά τα πρόσωπα, δεν έχει λάβει επαρκείς κανόνες και αρχές από την οικογένεια του και δεν υπάρχει καλή επικοινωνία μεταξύ των μελών της, είναι πολύ εύκολο να μυηθεί σε παραβατικές συμπεριφορές.

Ένα σημαντικό ρόλο για την ανάπτυξη και διάδοση προβληματικών καταστάσεων που εμπλέκουν νέους διαδραματίζει το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και ειδικότερα η «βιομηχανία ελεύθερου χρόνου » που έχει αναπτυχθεί στις προηγμένες κοινωνίες. Η κατάσταση αυτή, έχει ως αποτέλεσμα την εμπορευματοποίηση του ελεύθερου χρόνου των νέων και τη μετατροπή του σε ανταλλάξιμη σε χρήμα «υπηρεσία».

Η προσωπικότητα και η συμπεριφορά κάθε ατόμου διαμορφώνεται στην παιδική ηλικία. Οι νέοι σήμερα έρχονται σε επαφή με φορείς που έχουν διαφοροποιηθεί από την παραδοσιακή τους μορφή. Ο θεσμός της οικογένειας διέπεται κρίση , το σχολείο έχει διαφοροποιηθεί σε μεγάλο βαθμό και οι δάσκαλοι αδυνατούν να αντιμετωπίσουν.

Θα ήθελα σ αυτό το σημείο να σας αναφέρω δύο παραδείγματα κρατουμένων στο Κ.Κράτησης Γρεβενών και ενός εφήβου στο Κ.Κράτησης Αυλώνα.

Α. ‘Ελληνας που γεννήθηκε στη Γεωργία ήρθε στην Ελλάδα σε ηλικία 2 ετών.

11 ετών τρόφιμος του Ορφανοτροφείου Δράμας καθώς αφαιρέθηκε η κηδεμονία από τους γονείς γιατί έκανε κλοπές από μικρή ηλικία.

12 ετών εισήχθη στο ίδρυμα Αρρένων Βόλου έως και 14 ετών όπου και εξήλθε για εξι(6) μήνες .

15 ετών καταδικάστηκε για κλοπές σε φυλάκιση ενός (1) έτους και κρατήθηκε στο Κ.Κράτησης Κασσαβέτειας.

17 ετών Κ.Κράτησης Ανηλίκων Αυλώνα και στη συνέχεια Κ.Κράτησης Γρεβενών για κλοπές και σύσταση εγκληματικής οργάνωσης.

Β. Μαροκινός ήρθε στην Ελλάδα σε ηλικία 20 ετών μόνος του.

Ο πατέρας έχει πεθάνει βρίσκονται στη ζωή μόνο η μητέρα και τα έξι (6) αδέλφια του. Είναι όλοι άνεργοι . Έχει καταδικαστεί για κλοπές σε ποινή οκτώ (8) ετών.

ΑΝΕΣΤΗΣ ετών 16: Ναρκωτικά, ληστείες, απόπειρα βιασμού, αντίσταση κατά των αρχών, παράνομη οπλοκατοχή και οπλοχρησία.

«Εγώ είμαι παιδί από το δεύτερο γάμο του πατέρα μου. Είμαστε από τον Πειραιά και ο μπαμπάς μου είχε μαγαζιά. Είμαστε ευκατάστατοι. Έχουμε πολλά λεφτά, σπίτια, κότερα, αυτοκίνητα, απλά τα πράγματα στράβωσαν όταν πέθανε ο πατέρας μου. Ήταν βαριά άρρωστος και τον έχασα στα 56. Δεν το άντεξα. Βαράω μια υπερβολική δόση ηρωίνης με χάπια μαζί, πέφτω σε κώμα, τίποτα. Ο πατέρας μου ήταν μεγάλος μάγκας. Είχε κάνει φυλακή συνολικά δεκαέξι χρόνια. Είχε μεγαλώσει σε ιδρύματα και έτσι, από τα 12 μπήκε στην παρανομία και έφτασε να γίνει από τους πιο τρανούς μες τη νύχτα.

Έτσι και εγώ, από τα 12 μέσα στην αλητεία, στα χασίσια, στις γκόμενες, στα μηχανάκια, να κλέψουμε μηχανάκια, κανένα αυτοκίνητο για να το πάμε βόλτα, να πουλήσουμε κλεμμένα παπάκια και να κάνουμε κόντρες με μηχανάκια. Άρχισα τα ναρκωτικά από μαγκιά και γιατί ζαλίζεσαι, φεύγεις σε έναν κόσμο τόσο χαλαρό που δεν κάνεις τίποτα. Ο μπαμπάς με έβλεπε αλλά δε μου έλεγε τίποτα. Έβγαινα, έπινα, είχα γκομενίτσες, μηχανάκια, λεφτά μου έδινα τα πάντα οι δικοί μου και ότι γούσταρα. Το τσιγάρο για μένα ήταν πολύ απλό αφού στην Πέμπτη δημοτικού, κάπνιζα κανονικά. Ένα πακέτο τσιγάρο κάθε 3-4 μέρες. Μετά άρχισαν οι αλητείες, τα οργανωμένα πράγματα και οι σκληρές ομάδες. Εδώ μέσα είναι κάπως, εντάξει κλεισμένος έχεις όλο το χρόνο να σκεφτείς. Η φυλακή σε ωριμάζει. »

Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να επισημάνω την ιδιαίτερη σοβαρότητα του φαινομένου της παραβατικότητας των ανηλίκων. Όλοι είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι τα αβασάνιστα ευχολόγια δεν βοηθούν σε τίποτα, για το λόγο αυτό πρέπει να συντονίσουμε τις προσπάθειές μας προς την ανάπτυξη συντονισμένης δράσης σε όλα τα επίπεδα. Η δράση όμως, μόνο των αρμοδίων οργάνων που είναι επιφορτισμένα με την αντιμετώπιση του φαινομένου σε κάθε χώρα, συχνά δεν αρκεί για να επιφέρει την ουσιαστική επίλυση του προβλήματος. Απαιτείται η συνδρομή όλων. Είναι ζήτημα ευθύνης, τόσο απέναντι στον εαυτό μας και τις αξίες που ο καθένας μας πρεσβεύει, όσο και απέναντι στο συνάνθρωπό μας, με τον οποίο καλούμαστε να συμβιώσουμε αρμονικά. Επίσης, είναι και ζήτημα ευθύνης προς τις επερχόμενες γενιές και αφορά την ποιότητα ζωής που εν τέλει θα τους κληροδοτήσουμε. Ευθύνη, ευαισθητοποίηση και ανάληψη δράσης είναι ίσως το τρίπτυχο προς την κατεύθυνση της επιτυχούς προσπάθειας για την αντιμετώπιση της παραβατικότητας των ανηλίκων ως κοινωνικού φαινομένου, το οποίο χρήζει ουσιαστικής και άμεσης διευθέτησης στο πλαίσιο κάθε ευνομούμενης κοινωνίας, που σέβεται τον εαυτό της και προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων των πολιτών της. Η επιτυχία αυτού του εγχειρήματος είναι αδιαμφισβήτητα υπόθεση όλων μας. ]

Άρτεμη Καραθάνου – Τσιρίκα

Η εισήγηση εκφωνήθηκε σε σχετική εκδήλωση στις 13-5-15

————————————————————————-

Πολύ ανάγλυφα — όσο επέτρεπε ο χώρος και ο χρόνος άλλωστε — η κειμενογράφος μάς απεικόνισε το φαινόμενο της παραβατικότητας των ανηλίκων, οι οποίοι υπερπηδούν τους φράχτες των ηθικών ορίων, της φυσιολογικής συμπεριφοράς και των δικαιωμάτων του διπλανού τους.

Ας σταθούμε και μ’αυτή την εισήγηση προβληματισμένοι όλοι πάνω στο ποιοι φταίμε, πόσο φταίμε, τι μπορούμε να κάνουμε ή να διορθώσουμε.

Κι ο προβληματισμός, όταν ωριμάσει μέσα μας, ίσως μας οδηγήσει και σε τελέσφορες λύσεις για το πρόβλημα.

Ζιώγα Κατερίνα
εκπαιδευτικός