Η υπόθεση του Νίκου Ρωμανού έχει πυροδοτήσει εκτός των άλλων μια συζήτηση για το πώς αντιμετωπίζονται αντίστοιχες περιπτώσεις κρατουμένων σε άλλες χώρες.
Το κύριο ερώτημα που έχει προκύψει είναι με
ποιους όρους οι κρατούμενοι σε άλλα κράτη έχουν πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση και τι ακριβώς προβλέπεται.
Μπορεί οι χώρες της Ευρώπης να έχουν συμφωνήσει σε κάποιες γενικές κατευθυντήριες γραμμές για τους κανονισμούς που διέπουν την κράτηση-φυλάκιση προσώπων και για τους τρόπους που διασφαλίζονται τα δικαιώματά τους (συμπεριλαμβανομένου και αυτού της εκπαίδευσης), όμως η κάθε ευρωπαϊκή χώρα ακολουθεί το δικό της μοντέλο.
Οι παραπάνω γενικές κατευθύνσεις διατυπώνονται στο μη δεσμευτικό κείμενο που έχουν υπογράψει οι χώρες-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης με τίτλο Ευρωπαϊκοί Κανόνες για τις Φυλακές (EPR), το οποίο με τη σειρά του βασίζεται στην απόφαση του ΟΗΕ για τους Στοιχειώδεις Κανόνες Μεταχείρισης των Κρατουμένων.
Οσον αφορά το κομμάτι της εκπαίδευσης των κρατουμένων, τα δύο αυτά κείμενα αναφέρουν ότι οι κρατούμενοι πρέπει να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση εντός της φυλακής, ενώ όποτε είναι δυνατόν να συμμετέχουν και σε εκπαιδευτικά προγράμματα εκτός φυλακής. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει το κείμενο του EPR «Κάθε φυλακή θα πρέπει να φροντίσει να παρέχει σε όλους τους κρατούμενους πρόσβαση σε εκπαιδευτικά προγράμματα τα οποία να είναι όσο το δυνατόν πιο “ενιαία” και τα οποία να ανταποκρίνονται στις προσωπικές τους ανάγκες λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις φιλοδοξίες τους. Οπου αυτό είναι δυνατόν η εκπαίδευση των κρατουμένων πρέπει: 1) Να ενσωματώνεται στο εκπαιδευτικό σύστημα της κάθε χώρας και 2) να πραγματοποιείται υπό την επίβλεψη εξωτερικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων». Κάπου εδώ όμως σταματάει αυτό που προβλέπεται και ξεκινάει αυτό που ισχύει σε κάθε κράτος.
Διαφορές παρατηρούνται σε μια σειρά από θέματα που σχετίζονται με τις συνθήκες της φυλάκισης και στο πόσο εύκολα ή δύσκολα κάποιος συμμετέχει σε προγράμματα εκπαίδευσης και παίρνει άδειες. Επί παραδείγματι στις σκανδιναβικές χώρες υπάρχουν σωφρονιστικά καταστήματα «ανοιχτά» και «κλειστά», ενώ στη Βρετανία οι κρατούμενοι χωρίζονται σε βαθμούς επικινδυνότητας, σύμφωνα με τους οποίους έχουν περισσότερες ή λιγότερες ελευθερίες. Στις περισσότερες χώρες υπάρχει πρόβλεψη για εκπαιδευτικές άδειες υπό συγκεκριμένες συνθήκες και όρους, ενώ σχεδόν σε όλες υπάρχει πρόβλεψη και για μαθήματα εξ αποστάσεως (μέσω Διαδικτύου ή αλληλογραφίας) σε συνεργασία πάντα με Ανοιχτά Πανεπιστήμια, άλλα ακαδημαϊκά ιδρύματα ή ακόμη και από ΜΚΟ.
Από επίσημα στοιχεία και έρευνες προκύπτει ότι σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες η χρηματοδότηση για τα προγράμματα εκπαίδευσης δεν είναι αρκετή ώστε να έχουν οι κρατούμενοι επαρκή εκπαίδευση είτε εντός είτε εκτός φυλακής. Ετσι, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Φυλακών, που αποτελεί πρόγραμμα της ΜΚΟ Antigone με τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης και στο οποίο συμμετέχει και το Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, το κόστος της εκπαίδευσης και δη της ανώτατης μετακυλίεται στους ίδιους τους κρατούμενους, με τα προγράμματα να κοστίζουν ακριβά ακόμη και για ανθρώπους που δεν είναι κρατούμενοι. Τα στοιχεία που συγκεντρώνει το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο αποδίδουν μια ολοκληρωμένη εικόνα για τα σωφρονιστικά συστήματα των χωρών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα.
Γερμανία
Μαθήματα για όλες τις βαθμίδες
Το κάθε κρατίδιο μαζί με τις Αρχές των φυλακών αποφασίζουν για τα ζητήματα και τα αιτήματα των κρατουμένων. Στη χώρα προβλέπονται μαθήματα εντός των φυλακών για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, ενώ προσφάτως όσον αφορά την ακαδημαϊκού επιπέδου εκπαίδευση προωθείται η εξ αποστάσεως μάθηση. Συνολικά απ’ όλες τις φυλακές της Γερμανίας στο πανεπιστήμιο έχουν περάσει 200 κρατούμενοι, εκ των οποίων μόλις οι επτά έχουν πάρει πτυχίο. Ο μικρός αυτός αριθμός πτυχιούχων οφείλεται στο ότι οι Αρχές των φυλακών δεν δίνουν εύκολα πρόσβαση στο Διαδίκτυο, ούτως ώστε να μπορέσουν οι ενδιαφερόμενοι κρατούμενοι να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους μέσω των προγραμμάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η χορήγηση αδειών για σπουδές δεν είναι κάτι που γίνεται συχνά, εν αντιθέσει με τις άδειες για εργασία ή πρακτική άσκηση σε κάποιο επάγγελμα, οι οποίες όμως είναι μόνο για μερικές ώρες.
Βρετανία
Πληρώνουν από την τσέπη τους
Σε όλα τα σωφρονιστικά καταστήματα της Αγγλίας, της Σκοτίας και της Ουαλίας προβλέπονται μαθήματα εντός των φυλακών για όλες τις βαθμίδες. Συγκεκριμένα για την ανώτατη εκπαίδευση δίνεται η δυνατότητα στους κρατούμενους να παρακολουθούν εξ αποστάσεως μαθήματα ακαδημαϊκού επιπέδου στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Παρά ταύτα για τα προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης από τις φυλακές δεν υπάρχει χρηματοδότηση και οι κρατούμενοι πρέπει να πληρώσουν οι ίδιοι τις σπουδές τους. Το αποτέλεσμα είναι ότι στρέφονται προς τον δανεισμό. Ενας φορέας που παρέχει δάνεια είναι το Εκπαιδευτικό Ταμείο Φυλακισμένων, που έχει δημιουργηθεί για να υποστηρίζει με κάθε τρόπο τους κρατούμενους.
Γαλλία
Tροχοπέδη η έλλειψη χρηματοδότησης
Στις φυλακές της Γαλλίας προβλέπεται πρόσβαση σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης για τους κρατούμενους. Συνολικά στα εκπαιδευτικά προγράμματα εντός των φυλακών συμμετέχουν 16.149 κρατούμενοι. Μόλις το 1,4% αυτών λαμβάνει πανεπιστημιακή εκπαίδευση και αυτή είναι στην πλειονότητα των περιπτώσεων εξ αποστάσεως. Και στη Γαλλία λόγω της τεράστιας έλλειψης χρηματοδότησης δεν λειτουργούν σε όλες τις φυλακές όλα τα προγράμματα εκπαίδευσης. Είναι εγγυημένη η βασική εκπαίδευση επιπέδου δημοτικού και από εκεί και πέρα κάθε κατάστημα ανάλογα με τη χρηματοδότηση που διαθέτει παρέχει και τις ανάλογες εκπαιδευτικές υπηρεσίες. Οι κρατούμενοι που λαμβάνουν πανεπιστημιακή εκπαίδευση στη Γαλλία καλούνται να πληρώσουν για τις εξ αποστάσεως σπουδές τους περίπου 790 ευρώ!
Ισπανία
Ιδια δικαιώματα με τους απλούς πολίτες
Οι κρατούμενοι στην Ισπανία έχουν πρόσβαση σε όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Εθνικού Πανεπιστημίου εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (UNED) και μπορούν να λάβουν μέχρι και διδακτορικό τίτλο σπουδών. Συνολικά στα εκπαιδευτικά προγράμματα των φυλακών και σε όλες τις βαθμίδες συμμετέχουν 22.865 άνθρωποι. Στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα των ισπανικών φυλακών οι κρατούμενοι έχουν πρόσβαση σε καθοδήγηση από καθηγητές, σε συγγράμματα και σε σημειώσεις. Συνολικά περίπου 2.500 κρατούμενοι και κρατούμενες λαμβάνουν πανεπιστημιακή εκπαίδευση στην Ισπανία. Μάλιστα οι κρατούμενοι απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα στην εκπαίδευση με τους υπόλοιπους πολίτες όσον αφορά την πανεπιστημιακή εκπαίδευση (ελεύθερη πρόσβαση μετά το 25ο έτος ηλικίας, βαθμολογία, πτυχία).
Ιταλία
Τα πανεπιστήμια στέλνουν καθηγητές
Στα εκπαιδευτικά προγράμματα των φυλακών συμμετέχουν συνολικά 11.000 κρατούμενοι. Ο αριθμός των ατόμων που λαμβάνουν πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι μερικές εκατοντάδες. Ομως μόλις το 35% – 50% εξ αυτών περνούν τα μαθήματά τους, καθώς οι υποχρεωτικές μετακινήσεις από φυλακή σε φυλακή είναι συχνές και έτσι δεν είναι δυνατή η φοίτηση. Συνολικά 10 πανεπιστήμια παρέχουν εκπαίδευση σε κρατούμενους. Τα μαθήματα γίνονται εντός φυλακής και τα πανεπιστήμια εγγυώνται επιβλέποντες καθηγητές και εξετάσεις καθώς και πτυχία. Από τα σχετικά στοιχεία του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Φυλακών δεν προκύπτει ότι στην Ιταλία λειτουργούν προγράμματα εξ αποστάσεως μάθησης.
Σουηδία
Ρουτίνα οι εκπαιδευτικές άδειες σε κρατούμενους που δεν κρίνονται επικίνδυνοι
Στη Σουηδία, όπως και σε όλες τις σκανδιναβικές χώρες, η πρόσβαση σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευ-σης είναι εγγυημένη για όλους τους κρατούμενους. Το σουηδικό κράτος (όπως και όλα τα άλλα σκανδινα-βικά) έχει προχωρήσει σε πανεθνικές μελέτες που αφορούν το εκπαιδευτικό υπόβαθρο, τις εκπαιδευτικές ανάγκες και τις προτιμήσεις των κρατουμένων.
Χαμηλό κόστος
Το κόστος της εκπαίδευσης των κρατουμένων έχει ληφθεί μέριμνα ώστε να παραμένει χαμηλό. Στο σουηδικό, αλλά και γενικά στο σκανδιναβικό σύστημα σωφρονισμού, προβλέπεται η ύπαρξη «ανοιχτών» και «κλειστών» φυλακών. Στις ανοιχτές οι κρατούμενοι έχουν καθημερινή δραστηριότητα στις παρακείμενες πόλεις. Στις κλειστές παραδίδονται μαθήματα εντός των φυλακών, όμως η χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας εάν ο κρατούμενος δεν κρίνεται επικίνδυνος, είναι κάτι καθημερινό.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ
stasinopoulos@pegasus.gr
