Ο αμερικανο-σουηδός αρχαιολόγος και ιστορικός Τέχνης, Oscar Theodore Broneer, η Αμφίπολη και το βιβλίο των 76 σελίδων για την «περιπέτεια» του διάσημου Λέοντα.
Η ύπαρξη του Λέοντα έγινε πρώτη φορά γνωστή
από μία αναφορά της 7ης μεραρχίας του ελληνικού στρατού το 1912. Τα μαρμάρινα θραύσματα του μνημείου βρέθηκαν κατά τη διάρκεια επιχείρησης αποξήρανσης της κοίτης του Στρυμόνα, που έγινε με σκοπό την κατασκευή σύγχρονης γέφυρας κοντά στις εκβολές του ποταμού.
Το 1917 τα μέλη του Λέοντα συγκεντρώνονται κοντά στο θεμέλιο που ταυτίστηκε -λανθασμένα- ως θεμέλιο της βάσης του μνημείου (η εκτίμηση είναι πως η αρχική θέση του Λέοντα ήταν στην κορυφή του τύμβου Καστά).
Ο Αναστάσιος Ορλάνδος, αρχαιολόγος (και μεταξύ άλλων, αρχιτέκτων της αναστήλωσης των μνημείων της Ακρόπολης) και ο Paul Perdrizet (ο γάλλος αρχαιολόγος που ξεκίνησε τις έρευνες στην Αμφίπολη) μελετούν τον Λέοντα μέχρι τη δεκαετία του 1930.
Οι ξένες Αρχαιολογικές Σχολές στην Αμφίπολη
Το 1936 ο J. Roger -επικεφαλής της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα- και ο Oscar Broneer -επικεφαλής της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα- συνεχίζουν τη μελέτη και την αποκατάσταση του μνημείου, στη θέση που γνωρίζουμε σήμερα, με την κατασκευή συμβατικής βάσης. Τη βάση σχεδίασε ο Oscar Broneer. Την άνοιξη του 1937 η «συναρμολόγηση» του Λέοντα και η τοποθέτηση του στη συμβατική βάση είναι γεγονός.
Πάντως, αμφότερες οι «Σχολές» είχαν εξασφαλίσει από την ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία, τα αποκλειστικά δικαιώματα δημοσίευσης σε σχέση τόσο με την ανεύρεση θραυσμάτων όσο και την αναστήλωση του μνημείου.
Την ίδια εποχή, η ΟΥΛΕΝ βρίσκει νέα κομμάτια του Λέοντα στην αποξήρανση της αρχικής Κερκινίτιδας Λίμνης.
Ο Oscar Broneer, ο Λέοντας και ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος
Οι φωτογραφίες του Λέοντα της Αμφίπολης περιλαμβάνονται σε ένα βιβλίο 76 σελίδων με τίτλο «The Lion Monument at Amphipolis», έκδοση της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής (21 Νοεμβρίου 1941).
Το βιβλίο είναι του αμερικανο-σουηδού αρχαιολόγου, ιστορικού Τέχνης και διευθυντή της Αμερικανικής Σχολής στην Αθήνα, Oscar Broneer (1894 – 1992), ενός επιστήμονα που αγάπησε βαθιά την Ελλάδα.
Αφιέρωσε τη ζωή του στις ανασκαφές της Αρχαίας Κορίνθου –είναι ο αρχαιολόγος που έφερε στο φως τον Ναό του Ποσειδώνα στα Iσθμια– και της Αρχαίας Αγοράς στην Αθήνα και τάφηκε, κατόπιν επιθυμίας του, στο κοιμητήριο της Αγίας Άννας στην Αρχαία Κόρινθο.
Το 1962, η Ελληνική Πολιτεία τον τίμησε για την προσφορά του απονέμοντας του το παράσημο του Τάγματος του Φοίνικος.
Μπορεί το βιβλίο να μην μεταφράστηκε ποτέ στα ελληνικά, αλλά, παραμένει μία εξαιρετική καταγραφή του χρονικού αποκατάστασης του μνημειώδους αυτού επιτάφιου σήματος, της τεχνοτροπίας, του ιστορικού πλαισίου και του συμβολισμού του.
O Τύμβος Καστά και ο Λέων «συνομιλούν» αιώνες τώρα. Και όπως είχε πει η Κατερίνα Περιστέρη «oι λατύπες (θραύσματα από επεξεργασία μαρμάρου) που βρέθηκαν γύρω από το ταφικό σήμα στην κορυφή του τύμβου Καστά, δηλώνει την ύπαρξη μεγάλου μαρμάρινου μνημείου, που δεν είναι άλλο από το Λέοντα και την βάση του».
