Ένα εξαιρετικό ντοκουμέντο για τις δραματικές διαπραγματεύσεις από τα τέλη του 2009 και για δύο χρόνια μετά, σχετικά με την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ
Στον πέμπτο όροφο του κτιρίου Justus Lipsius, στο κέντρο της ευρωπαϊκής «καρδιάς» των Βρυξελλών οι πόρτες κλείνουν ερμητικά πίσω από τους Ευρωπαίους ηγέτες όταν συσκέπτονται για την πορεία και το μέλλον της ΕΕ. Ακόμη μεγαλύτερη μυστικοπάθεια επικρατούσε το ταραγμένο διάστημα από τον Οκτώβριο του 2009 μέχρι τα τέλη του 2012, όταν το διακύβευμα ήταν η ίδια η ύπαρξη του ευρώ.
Το βιβλίο που έγραψαν δύο από τους καλύτερους ξένους ανταποκριτές στις Βρυξέλλες, η Κέρστιν Γκάμελιν της «Suddeutsche Zeitung» και ο Ράιμουντ Λεβ της δημόσιας αυστριακής τηλεόρασης ORF, ρίχνει φως στο «Ποιοι κινούν τα νήματα στην Ευρώπη», όπως είναι και ο τίτλος.
Μεγάλο «ατού» των συγγραφέων είναι όχι μόνο οι πολλές συνεντεύξεις με σημαντικά πρόσωπα της ευρωπαϊκής οικογένειας, αλλά κυρίως η μοναδική πρόσβαση που είχαν στα πρωτόκολλα των Antici, όπως ονομάζονται οι διπλωμάτες που κάθονται πίσω από τους αρχηγούς κρατών κατά τη διάρκεια των διασκέψεων.
Η ελληνική περιπέτεια, τα σενάρια για την έξοδο της χώρας μας από την Ευρωζώνη, οι θυελλώδεις διάλογοι στην G20 στις Κάνες, η παραίτηση του Γιώργου Παπανδρέου και το γενικότερο παρασκήνιο της κρίσης καταλαμβάνουν σημαντικό μερίδιο στις 338 σελίδες του βιβλίου.
Γιώργος προς εταίρους: ”Θέλω τη βοήθειά σας”
Ιδιαίτερη έμφαση δίνουν οι συγγραφείς στο γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν έδειξαν να αντιλαμβάνονται τι ακριβώς σήμαινε η αποκάλυψη από τον Ελληνα πρωθυπουργό τον Οκτώβριο του 2009 ότι το χρέος και το έλλειμμα βρίσκονταν εκτός ελέγχου.
Στο υποκεφάλαιο με τίτλο «Η μεγάλη διστακτικότητα – από τον Οκτώβριο του 2009 έως τον Απρίλιο του 2010», οι ξένοι ανταποκριτές σημειώνουν:
«Ο Γιώργος Παπανδρέου σημαίνει συναγερμό στη σύνοδο του Δεκεμβρίου: ”Η κατάσταση είναι δυσοίωνη. Εχω κληρονομήσει ένα τεράστιο έλλειμμα και ένα μεγάλο χρέος. Χρειάζομαι την υποστήριξή σας”. Το μόνο που παίρνει ως απάντηση είναι μερικές ευγενικές κουβέντες. Οπως προκύπτει από τα εμπιστευτικά πρωτόκολλα εκείνης της Συνόδου, οι ηγέτες δεν αντιλαμβάνονται τις επικίνδυνες επιπτώσεις αυτής της αποκάλυψης. Η Μέρκελ ευχαριστεί τον Παπανδρέου επειδή μίλησε ανοιχτά και του λέει ”η κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί, όταν αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη”. Ο πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, προσπαθεί να χρυσώσει το χάπι. Χωρίς να γνωρίζει, λέει ”η Ελλάδα δεν είναι χώρα στα πρόθυρα χρεοκοπίας”».
Ο Γιούνκερ, προφανώς αμφισβητεί τα ίδια του τα λόγια, καθώς προχωρά στη σύσταση μιας ομάδας εργασίας για την Ελλάδα «Αυτοί θα συλλέξουν όλα τα στοιχεία» λέει.
Μέρκελ προς Γιώργο: ”Τότε βγες από το ευρώ”
Αργότερα ο Παπανδρέου και η Μέρκελ διασταυρώνουν τα ξίφη τους.
«Σε μια από τις πρώτες συνόδους για την κρίση, στις Βρυξέλλες, ο Ελληνας που είχε στριμωχτεί στον τοίχο ξεκαθάρισε στους Γερμανούς ότι το ελληνικό πρόβλημα χρέους είναι στην πραγματικότητα ευρωπαϊκό, και ότι και άλλες χώρες, όπως η Ισπανία, η Ιταλία, ακόμη και ολόκληρη η Ευρωζώνη, θα μπορούσαν να καταρρεύσουν, εάν δεν υπήρχε ευρωπαϊκή αλληλεγγύη προς την Ελλάδα. Η Μέρκελ το αντελήφθη αυτό ως απόπειρα εκβιασμού, όπως περιγράφει κάποιος από τους παρισταμένους. Η μια κουβέντα έφερε την άλλη και τελικά η Μέρκελ είπε θυμωμένη: ”Τότε βγες από το ευρώ”».
Η επιμονή της Μέρκελ στο δόγμα «ο καθένας οφείλει να διορθώνει τις ζημιές που ο ίδιος έχει κάνει» -κάτι που εξοργίζει τον Νικολά Σαρκοζί- τυφλώνει τη Γερμανίδα καγκελάριο. Η συνειδητοποίηση έρχεται πλέον τον Φεβρουάριο του 2010. «Εκείνη την ημέρα αρχίζει η μετατόπιση της εξουσίας στην Ευρώπη. Η Γερμανία γίνεται ο εταίρος, τον οποίο πρέπει να ακολουθούν όλοι. Η Μέρκελ συνειδητοποιεί αργά ότι θα βγει από το δίλημμα μόνο αν πείσει τους Γερμανούς ότι είναι προς το συμφέρον τους να σώσουν την Ελλάδα. […] την παραμονή της συνόδου η Μέρκελ καβγαδίζει με τον Σαρκοζί. Ο Γάλλος πρόεδρος επιμένει να βοηθηθεί η Ελλάδα με μια κοινή οικονομική δράση. ”Αυτό θα είχε σταματήσει την κρίση” λέει αργότερα μέλος του περιβάλλοντος του Βαν Ρομπάι. Αλλά η Μέρκελ αρνείται εκ νέου. Δεν θέλει αμοιβαιοποίηση της ευθύνης. Ο Γιούνκερ προσπαθεί να μεσολαβήσει αλλά χωρίς αποτέλεσμα». Ο Βαν Ρομπάι προσπαθεί να κερδίσει χρόνο, καθυστερώντας την έναρξη της συνόδου. Τελικά βγαίνει ένα ανακοινωθέν που λέει ότι οι χώρες θα βοηθήσουν όταν κάποια χώρα είναι στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, με τη συνδρομή του ΔΝΤ. «Η Ελλάδα όμως δεν έχει ζητήσει βοήθεια» συμπληρώνουν. Και η κρίση παίρνει τον δρόμο της…
Ο «σπόρος», όμως, στις αγορές και στους πολίτες φυτεύεται από τη Μέρκελ και τον Σαρκοζί στην περίφημη σύνοδο της G20 στις Κάνες, τον Νοέμβριο του 2011, μετά τον τεταμένο διάλογο με τον Γιώργο Παπανδρέου για το δημοψήφισμα. «Τότε φαίνεται πως η κρίση κάνει απρόβλεπτους όλους τους παράγοντες. Η Μέρκελ και ο Σαρκοζί βιάζονται να δώσουν μόνοι τους μια συνέντευξη Τύπου. Υπό το βάρος της διένεξης για το δημοψήφισμα και την ανησυχία τους για το ευρώ, διαπράττουν ένα λάθος με βαρύτατες επιπτώσεις. Κάνουν λόγο για τη συνάντηση, τις αμφιβολίες και ανοίγουν έτσι τη συζήτηση για την έξοδο της Ελλάδας, που σέρνεται έκτοτε βασανιστικά και δεν θα τελειώσει οριστικά».
«Κανείς δεν βγαίνει από την Ευρωζώνη»
Οι πραγματικές προετοιμασίες, όμως, για μια έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ ξεκινούν την άνοιξη του 2012 με τη σύσταση της ομάδας «Ελλάδα ΙΙ» από τον Γιούνκερ. Λίγο αργότερα σταματούν δια χειρός Ανγκελα Μέρκελ και Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, που άλλαξαν γνώμη εξαιτίας πολύ συγκεκριμένων λόγων.Στις αρχές του καλοκαιριού συγκεντρώνεται ένα σύνολο εγγράφων, με όλες τις μακροοικονομικές προσομοιώσεις και το υλικό είναι εύφλεκτο σαν χειροβομβίδα. Οι «σέρπα» φοβούνται ανεξέλεγκτες επιπτώσεις. Διστάζουν να παρουσιάσουν γενικά τα αποτελέσματα. «Δεν μπορούσαμε να το κάνουμε. Αν γίνονταν γνωστά τα αποτελέσματα, η Ελλάδα θα ήταν νεκρή» θυμάται ένας «σέρπα». Η ομάδα παρουσιάζει τους υπολογισμούς στον Γιούνκερ, μετά στον Βαν Ρομπάι.
«Μετά από μια επίσκεψη στην Κίνα στα τέλη Αυγούστου η Μέρκελ αποφασίζει οριστικά ότι όλα τα μέλη θα παραμείνουν στην Ευρωζώνη. ”Δεν θα κάνουμε τίποτα. Η Ελλάδα θα μείνει” λέει. Ο τότε πρωθυπουργός της Κίνας, Γουέν Τζιαμπάο, είχε εκφράσει προσωπικά τη μεγάλη του ανησυχία για την κρίση στην Ευρωζώνη και είχε επισημάνει οικονομικές επιπτώσεις.
Το Πεκίνο φοβάται το ντόμινο και η Μέρκελ τον διαβεβαιώνει ότι θα κάνει τα πάντα για να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη. Ο Σόιμπλε δεν έχει πειστεί ακόμη. Στις Βρυξέλλες και σε άλλες πρωτεύουσες το προσωπικό πιστεύει ότι γίνεται μάχη εξουσίας στο Βερολίνο για την έξοδο της Ελλάδας, όπου η Μέρκελ λέει όχι και ο Σόιμπλε ναι. Η Μέρκελ και ο Σόιμπλε θεωρούν εαυτούς ευρωπαϊστές. Αλλά με διαφορετικό τρόπο. Η άποψη του Σόιμπλε είναι του νομικού: υπάρχουν σαφείς κανόνες. Οποιος τους τηρεί, μένει. Οποιος δεν τους τηρεί φεύγει. Η Μέρκελ είναι πραγματίστρια. Ως καγκελάριος βρήκε 17 χώρες στο ευρώ. ”Με αυτούς πρέπει να πορευτώ”».
Στην G20 στο Τόκιο ενημερώνουν τον Σόιμπλε για τη μελέτη των «σέρπα». «Η ενημέρωση διαρκεί μία ώρα.
Ο Σόιμπλε μεταβαίνει στη Σιγκαπούρη, όπου λέει: ”Δεν έχει νόημα να κάνουμε υποθέσεις περί μιας ενδεχόμενης εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ”. Είχε αλλάξει γνώμη. Με αυτό έγινε σαφές ότι η Ελλάδα θα παραμείνει στο ευρώ.
Η αιφνιδιαστική μεταστροφή του Σόιμπλε είχε δύο αιτίες. Κινέζοι επενδυτές είχαν ξεκαθαρίσει στον υπουργό Οικονομικών, όπως νωρίτερα και στην καγκελάριο ότι δεν θα επενδύουν πλέον σε ομόλογα σε ευρώ, εφόσον οι ισχυρές χώρες όπως η Γερμανία δεν καταφέρνουν να διατηρήσουν τη συνοχή των μελών και να λύσουν τα προβλήματα μιας τόσο μικρής χώρας όπως η Ελλάδα. Εάν η Ευρωζώνη αρχίσει να χάνει μέλη, θα τελειώσει η εμπιστοσύνη των Ασιατών επενδυτών.
Χαλαρή αντίδραση
Η κατάσταση στην Ελλάδα μπορεί να βελτιωθεί, όταν αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη, ανέφερε η Μέρκελ μετά τις αποκαλύψεις Παπανδρέου
Αλλαγή πλεύσης
Δεν έχει νόημα να κάνουμε υποθέσεις περί μιας ενδεχόμενης εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ, ανέφερε ο Σόιμπλε μετά την επιστροφή από την G20 στο Τόκιο
Πρώτη νύξη για έξοδο
Η πρώτη νύξη για την έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη γίνεται το καλοκαίρι του 2011. «Τότε γίνεται στην Ουάσιγκτον μια πολύ κλειστή συνάντηση. Οι ”σέρπα” ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών, μεταξύ των οποίων η Γερμανία, το Λουξεμβούργο, η Φινλανδία και η Ολλανδία, συναντώνται αργά το βράδυ στην πρεσβεία του Λουξεμβούργου. Συζητούν για πρώτη φορά τις συνέπειες μιας πιθανής εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη και συμφωνούν να ξεκινήσουν τους ανάλογους υπολογισμούς».
Το κόστος της επιστροφής
Επιπλέον, λίγο νωρίτερα ο Σόιμπλε είχε ζητήσει να του υπολογίσουν ποιο θα είναι το κόστος της επιστροφής της Ελλάδας σε δικό της νόμισμα.
Οι υπολογισμοί της τρόικας είναι σαφείς. Δείχνουν ότι η κατάσταση στην Ελλάδα δεν θα βελτιωθεί εάν έχει δικό της νόμισμα.
Ηδη την ώρα της αποχώρησης η κατάρρευση του συναλλάγματος και ο υπολογισμός όλων των χρεών σε ευρώ θα ανέβει στο 400% του ΑΕΠ. Η Αθήνα θα ήταν άμεσα ανίκανη να πληρώσει. Οι πιστωτές θα έπρεπε να αποφασίσουν το κούρεμα μέρους του χρέους. Αυτό θα οδηγούσε σε σημαντικό πρόβλημα πληρωμών και σε άλλες χώρες. Οι απαραίτητοι έλεγχοι στη διακίνηση του κεφαλαίου και τα διοικητικά μέτρα θα είχαν επιπτώσεις επί μια δεκαετία και στην υπόλοιπη Ευρωζώνη. Ολοι θα ήταν χειρότερα μετά το Grexit, όχι μόνο η Ελλάδα».
Η ερμηνεία για την αποπομπή του Γιώργου
Οι συγγραφείς αναφέρονται και στο παρασκήνιο της αποχώρησης του Γιώργου Παπανδρέου από την πρωθυπουργία δίνοντας διαφορετικές εκδοχές. Σύμφωνα με τη μία, η Ανγκελα Μέρκελ δεν έχει καμιά σχέση, παρά το επεισόδιο στις Κάνες. «Το σωστό είναι ότι ο Παπανδρέου έπεσε όχι εξαιτίας της Μέρκελ, αλλά από εσωκομματικές ίντριγκες. Ενας από τους πρωταγωνιστές ήταν ο τότε υπουργός Οικονομικών, Ευάγγελος Βενιζέλος. ”Ο Παπανδρέου μαχαιρώθηκε από τον υπουργό Οικονομικών του” λέει υψηλόβαθμος Ευρωπαίος διπλωμάτης.
Το τελεσίγραφο της Ανγκελα: Αφού θα κάνεις δημοψήφισμα, εμείς θα θέσουμε τις ερωτήσεις.
Ο Σαρκοζί φωνάζει μέσα στο Μέγαρο των Ηλυσίων και καλεί τον Παπανδρέου στις Κάνες. Ο Γάλλος πρόεδρος έχει νεύρα επειδή πρέπει να εγκαταλείψει τα σχέδια που είχε ως οικοδεσπότης της συνάντησης εξαιτίας του ελληνικού δράματος.
Ο Παπανδρέου εξηγεί την ιδέα του. Η Μέρκελ έχει ένα σχέδιο. ”Ωραία, αφού θέλεις να ρωτήσεις τον λαό σου, ορίστε. Αλλά είμαστε όλοι στην ίδια βάρκα. Αφού θα κάνεις δημοψήφισμα, εμείς θα θέσουμε τις ερωτήσεις.
Η ερώτηση θα είναι: Θέλετε να παραμείνετε στο ευρώ υπό τους όρους του προγράμματος προσαρμογής;
Είναι ρίσκο αλλά στο τέλος όλοι συμφωνούν”.
Στο αεροπλάνο της επιστροφής ο υπουργός Οικονομικών είχε μάλλον ήδη αποφασίσει να ρίξει τον Παπανδρέου και να ανέβει ο ίδιος στην ηγεσία της κυβέρνησης. Μόλις έφτασαν ο Βενιζέλος ανακοίνωσε χωρίς συνεννόηση με τον Παπανδρέου ότι το δημοψήφισμα ακυρώθηκε. Ο Παπανδρέου δεν έχει άλλη επιλογή παρά να παραιτηθεί».
ΜΑΡΙΑ ΑΔΑΜΙΔΟΥ
madam@pegasus.gr
