«Τα Ταμεία που δεν επιχορηγούνται από το κράτος δεν μπορούν να δίνουν μικρότερο εφάπαξ από αυτό που αναλογεί στις εισφορές των εργαζομένων»

Δικαστικό φρένο σε νέες μειώσεις των εφάπαξ, όταν πρόκειται για Ταμεία που δεν έχουν καμία επιχορήγηση από τον Κρατικό Προϋπολογισμό ή από άλλους κοινωνικούς πόρους παρά στηρίζονται μόνο στις εισφορές των εργαζομένων, βάζει απόφαση-σταθμός της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας.

Το ΣτΕ γνωμοδοτώντας επί του νέου Προεδρικού Διατάγματος για τον τρόπο υπολογισμού του εφάπαξ που χορηγεί το Ταμείο Αρωγής του Λιμενικού Σώματος έκρινε ότι το βοήθημα που παίρνουν οι αξιωματικοί του Λιμενικού, της Ακτοφυλακής καθώς και το πολιτικό προσωπικό του Λιμενικού Σώματος θα πρέπει να είναι ευθέως αναλογικό με τις εισφορές που έχουν καταβάλει οι ασφαλισμένοι του και σε καμία περίπτωση μικρότερο από το ποσό που αναλογεί στις εισφορές που έχουν πληρώσει με βάση τις αποδοχές τους.

Επιπλέον, η απόφαση του ΣτΕ ανοίγει το δρόμο και για μείωση των εισφορών που επιβάλλεται στις πρόσθετες απολαβές των ασφαλισμένων για τη λήψη του εφάπαξ στην περίπτωση που οι εν λόγω πρόσθετες αποδοχές τους έχουν μειωθεί!

Η απόφαση-σταθμός, την οποία εξασφάλισε και φέρνει κατ’ αποκλειστικότητα σήμερα στη δημοσιότητα ο Τύπος της Κυριακής, δημιουργεί νέα δεδομένα στον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζεται να εφαρμοστεί από το υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας η εφαρμογή του νέου τρόπου υπολογισμού του εφάπαξ που θα χορηγούν το Δημόσιο και άλλα 20 Ταμεία από την 1η/1/2014, σύμφωνα με σχετική «μνημονιακή» διάταξη που περιελήφθη ως γνωστόν στον τελευταίο μνημονιακό νόμο 4093/12.

Και αυτό γιατί, σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης, στα Ταμεία που χορηγούν εφάπαξ με καθαρά ανταποδοτικό χαρακτήρα, το ύψος του βοηθήματος θα πρέπει να υπολογίζεται με βάση το συνολικό χρόνο ασφάλισης και τις αποδοχές των εργαζομένων, οι οποίες πρέπει να είναι ανάλογες προς τις εισφορές που καταβλήθηκαν!

Πρακτικά, η γνωμοδότηση του ΣτΕ φρενάρει, ή τουλάχιστον δημιουργεί τις συνταγματικές προϋποθέσεις για να μπει φρένο σε νέες μειώσεις τέτοιες που να περικόπτουν το εφάπαξ κάτω και από τα επίπεδα των εισφορών που αναλογούν στις αποδοχές που έχουν πληρώσει εκατοντάδες χιλιάδες ασφαλισμένοι.

Η γνωμοδοτική απόφαση του Ανωτάτου Διοικητικού Δικαστηρίου μπορεί να γίνει πιλότος για το εφάπαξ του Δημοσίου, καθώς στο Ταμείο Πρόνοιας Δημοσίων Υπαλλήλων δεν υπάρχει ούτε κρατική εισφορά αλλά ούτε εισπράττει κάποιον κοινωνικό πόρο που να συνιστά κατ’ έμμεσο τρόπο επιχορήγηση από τον Κρατικό Προϋπολογισμό. Αντίθετα το εφάπαξ που χορηγεί είναι πλέον ανταποδοτικό των εισφορών που έχουν καταβάλει οι ασφαλισμένοι και αυτό γιατί οι μειώσεις που επιβλήθηκαν με το νόμο 4093/12 στα εφάπαξ που χορηγούν το Δημόσιο και άλλα 21 Ταμεία πρόνοιας ΔΕΚΟ και ιδιωτικού τομέα είχαν ακριβώς τη λογική της εξισορρόπησης των παροχών με τις ανάλογες εισφορές.

Η ουσία της απόφασης είναι ότι η αλλαγή στον τρόπο υπολογισμού του εφάπαξ από το 2014 δεν μπορεί να προκαλέσει νέες μειώσεις πέραν αυτών που ήδη έχουν επιβληθεί, καθώς ήδη το εφάπαξ των δημοσίων υπαλλήλων έχει πέσει σε επίπεδα ανάλογα των εισφορών που έχουν πληρώσει οι εργαζόμενοι.

Αν για παράδειγμα ένας ασφαλισμένος του Δημοσίου έχει πληρώσει εισφορές 40.000 ευρώ στο Ταμείο Πρόνοιας, για 35 έτη υπηρεσίας, τότε το τελικό ύψος του εφάπαξ που θα πρέπει να πάρει δεν μπορεί να είναι μικρότερο από τις 40.000 ευρώ, γιατί σε διαφορετική περίπτωση παύει να υφίσταται η σχέση ανταποδοτικότητας μεταξύ εισφορών – παροχών ως προς το ύψος του βοηθήματος που δικαιούται να εισπράξει. Αν έχει πληρώσει 25.000 ευρώ συνολικές εισφορές, πάλι, κατά το σκεπτικό της γνωμοδοτικής απόφασης του ΣτΕ, δεν μπορεί να πάρει εφάπαξ μικρότερο από τις εισφορές που πραγματικά πλήρωσε.

Επιπρόσθετα, με την ίδια απόφαση, ανοίγει ο δρόμος για να εφαρμόζουν τα ταμεία πρόνοιας διπλό τρόπο υπολογισμού του εφάπαξ στη βάση πάντοτε της ανταποδοτικότητας των εισφορών και των παροχών και εφόσον έχουν ψηφιστεί νομοθετικές ρυθμίσεις τέτοιες να «δικαιολογούν» αλλαγές στον υπολογισμό του βοηθήματος για λόγους δικαιοσύνης και ίσης μεταχείρισης μεταξύ των ασφαλισμένων.

Για παράδειγμα, και όσον αφορά το εφάπαξ του Ταμείου Αρωγής του Λιμενικού Σώματος, το ΣτΕ ενέκρινε ρύθμιση του νέου Προεδρικού Διατάγματος, σύμφωνα με την οποία το εφάπαξ μπορεί με επιλογή των ασφαλισμένων-μετόχων του Ταμείου να υπολογίζεται με δύο τρόπους:

1. Με βάση τις αποδοχές και τις εισφορές που πλήρωναν οι ασφαλισμένοι του για χρόνο ασφάλισης μέχρι τις 31 Ιουλίου του 2012 (πριν από την εφαρμογή του νέου ειδικού μισθολογίου του ν. 4150/2012).

2. Με βάση τις αποδοχές και τις εισφορές για χρόνο ασφάλισης από 1/8/2013 και μετά έως την ημερομηνία συνταξιοδότησης. Ο λόγος που εισάγεται αυτή η αλλαγή είναι για να μετριαστούν οι επιπτώσεις που θα έχουν οι ασφαλισμένοι επειδή με την εφαρμογή του ειδικού μισθολογίου οι αποδοχές τους μειώθηκαν και ως εκ τούτου θα πρέπει να αλλάξει και η βάση υπολογισμού του βοηθήματος για να τηρείται η αναλογία εισφορών – παροχών.

«Με τη ρύθμιση επιδιώκεται η διασφάλιση, κατά τρόπο δίκαιο και χωρίς διακριτική μεταχείριση μεταξύ των μετόχων, των αρχών της αναλογικότητας και της ανταποδοτικότητας, όπως η τελευταία απορρέει από το διανεμητικό χαρακτήρα και την κεφαλαιοποίηση, στην οποία στηρίζεται η λειτουργία του Ταμείου», αναφέρεται στο επίμαχο απόσπασμα της γνωμοδοτικής απόφασης.

Με το διπλό υπολογισμό, μάλιστα, προκύπτουν και οριακές αυξήσεις της τάξης του 10% στο εφάπαξ όσων συνταξιοδοτηθούν στα επόμενα έτη, σε σχέση με το ποσό που θα έπαιρναν αν δεν άλλαζαν λόγω ειδικού μισθολογίου οι βασικές τους αποδοχές. Η οριακή αυτή αύξηση προκύπτει επειδή το εφάπαξ που αντιστοιχεί στα χρόνια ασφάλισης μέχρι τον Ιούλιο του 2012 θα υπολογιστεί με βάση το μισθό του αντίστοιχου μήνα (μισθός Ιουλίου 2012), ενώ το τμήμα του εφάπαξ για τα χρόνια ασφάλισης από τον Αύγουστο του 2013 και μετά θα υπολογιστεί επί μειωμένων μεν αποδοχών αλλά πάλι με βάση τις αποδοχές που θα έχουν οι ασφαλισμένοι του τον τελευταίο μήνα πριν συνταξιοδοτηθούν.

Στην απόφαση αναφέρεται μάλιστα ότι το Ταμείο Αρωγής του Λιμενικού Σώματος έχει ως σκοπό να χορηγεί στους εξερχόμενους της υπηρεσίας μετόχους του εφάπαξ βοήθημα, πόροι δε του Ταμείου και μάλιστα μοναδική πηγή εσόδων του αποτελούν οι εισφορές των ασφαλισμένων του, χωρίς κοινωνικούς πόρους και επιχορηγήσεις και, επομένως, χωρίς δυσμενείς επιπτώσεις στον Κρατικό Προϋπολογισμό.

Επιπλέον, και όπως περιγράφεται σε άλλο σημείο της σημαντικής αυτής απόφασης (που για πρώτη φορά βάζει περιορισμούς σε περικοπές των εφάπαξ), όταν για διάφορους λόγους οι εργαζόμενοι έχουν μειώσεις στις πρόσθετες αποδοχές τους επί των οποίων επιβάλλεται εισφορά για λήψη εφάπαξ, τότε είναι συνταγματικά επιτρεπτό να μειώνονται και οι εισφορές στις πρόσθετες αποδοχές τους, ώστε και πάλι να μη διαταράσσεται η αναλογική σχέση μεταξύ των πραγματικά καταβαλλόμενων αποδοχών και των εισφορών που αναλογούν για τον υπολογισμό του εφάπαξ!

Με τη νέα ρύθμιση η εισφορά υπέρ του Ταμείου Αρωγής Λιμενικού Σώματος από κρατήσεις σε κάθε είδους πρόσθετες αμοιβές, προερχόμενες κυρίως από συμμετοχή των μετόχων του Ταμείου σε συμβούλια, σε επιτροπές ή διδασκαλία σε δημόσιες σχολές, μειώνεται από 15% σε 3%. Ο λόγος που γίνεται η μείωση και εγκρίνεται από το ΣτΕ είναι γιατί οι εν λόγω πρόσθετες απολαβές μειώθηκαν επειδή α) συγχωνεύθηκαν σε ένα τα κατά τόπους (65 περίπου) Κεφάλαια Αποζημιώσεως Φορτοεκφορτωτών (ΚΑΦ) στα οποία συμμετείχαν και στελέχη του Λιμενικού Σώματος, β) η διδασκαλία σε δημόσιες σχολές είναι εξαιρετικά περιορισμένη και γ) το ποσό των εσόδων του Ταμείου από τις εισφορές αυτές αντιστοιχεί στο 0,11/οο των συνολικών πόρων του Ταμείου.

Το εφάπαξ που χορηγεί το Ταμείο Αρωγής Λιμενικού Σώματος κυμαίνεται στις 30.000 ευρώ. Οι ασφαλισμένοι του καταβάλλουν και εισφορές επί των πάσης φύσεως πρόσθετων απολαβών, που κυμαίνονται μεταξύ 4% και 15%, ενώ η κύρια εισφορά είναι 4,5% επί των μηνιαίων αποδοχών στις οποίες περιλαμβάνονται ο βασικός μισθός, το επίδομα χρόνου υπηρεσίας, το επίδομα εξομάλυνσης μισθολογικών διαφορών, το επίδομα ειδικής απασχόλησης και το επίδομα θέσης υψηλής ή αυξημένης ευθύνης.

Η τρόικα και τα νέα δεδομένα που δημιουργούνται 

Η γνωμοδότηση του ΣτΕ με εισηγητή τον πάρεδρο κ. Δημήτρη Εμμανουηλίδη εκδόθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 2013, ύστερα από συνεδρίαση της Ολομέλειας του Σώματος στις 2 Δεκεμβρίου του 2013. Μάλιστα το εν λόγω Προεδρικό Διάταγμα με προτεινόμενες αλλαγές στο εφάπαξ του Λιμενικού Σώματος, που ενέκρινε το ΣτΕ, συνυπογράφεται από τους συναρμόδιους υπουργούς Εργασίας, Κοινωνικής Ασφαλίσεως και Πρόνοιας Γιάννη Βρούτση και Ναυτιλίας και Αιγαίου, Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη.

Το θέμα έρχεται στο φως της δημοσιότητας σε μια στιγμή που η κυβέρνηση και το υπουργείο Εργασίας καλούνται να υποβάλουν στην τρόικα την τελική πρόταση για το πώς θα υπολογίζεται το εφάπαξ από το 2014 στο Δημόσιο, στις ΔΕΚΟ καθώς και τα άλλα Ταμεία των ενστόλων.

Η εφαρμογή του νέου τύπου στα εφάπαξ θα προκαλέσει ντε φάκτο μειώσεις άνω του 25% καθώς η μνημονιακή ρύθμιση αναφέρει ότι από το 2014 ισχύει η ρήτρα μηδενικού ελλείμματος για όλους τους φορείς πρόνοιας! Αυτό σημαίνει ότι για να χορηγείται το ίδιο με σήμερα ποσό θα πρέπει τα έσοδα να υπερκαλύπτουν τα έξοδα, πράγμα που δεν συμβαίνει σχεδόν σε κανένα Ταμείο. Στο Ταμείο Πρόνοιας των δημοσίων υπαλλήλων, για παράδειγμα, υπάρχουν σε αναμονή 40.000 αιτήσεις που δημιουργούν ένα άνοιγμα της τάξης του 1 δισ. ευρώ. Τα εφάπαξ αυτά θα πληρωθούν με καθυστέρηση, αλλά σε καμία περίπτωση με έλλειμμα στο Ταμείο.

Η λύση που εξετάζεται είναι να προταθεί στην τρόικα μια μεταβατικότητα 8-10 ετών ώστε οι παλιές υποχρεώσεις να «μοιραστούν» στα επόμενα χρόνια, ώστε οι μειώσεις να μη φτάσουν στο 25%, αλλά να περιοριστούν στο 10%. Με την απόφαση του ΣτΕ, όμως, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα νέα δεδομένα ώστε οι όποιες περικοπές να μην προκαλέσουν μείωση του εφάπαξ κάτω και από τις εισφορές που έχουν πληρώσει οι ασφαλισμένοι.

«Προστατευτικό πλαίσιο»

Για νέα δεδομένα που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη στον υπολογισμό του εφάπαξ κάνει λόγο με δήλωσή του στον Τύπο της Κυριακής ο δικηγόρος και ειδήμων στα ασφαλιστικά θέματα, Δημήτρης Μπούρλος, από τον οποίο ζητήσαμε να σχολιάζει την απόφαση του ΣτΕ.

Στη δήλωσή του αναφέρει ότι «σε μια καθαρώς ανταποδοτικού χαρακτήρα παροχή η παράμετρος λήψης των εισφορών που έχουν καταβληθεί από τον ασφαλισμένο απετέλεσε και αποτελεί ανυπέρβλητο όριο καθορισμού του αποδιδόμενου ποσού. Με αυτά τα δεδομένα η γνωμοδοτική προσέγγιση του ΣτΕ θέτει ένα προστατευτικό πλαίσιο σε σχέση με το νέο τρόπο υπολογισμού του εφάπαξ και αυτό βεβαίως είναι κάτι που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη στο νέο τρόπο υπολογισμού του βοηθήματος».

Ποια Ταμεία επωφελούνται 

Πιλότο για να μπει φρένο στις μειώσεις των εφάπαξ του Δημοσίου και άλλων 20 ταμείων πρόνοιας, μεταξύ των οποίων της ΔΕΗ του ΟΤΕ, των ΕΛΤΑ, των τραπεζοϋπαλλήλων, των στρατιωτικών καθώς και 11 φορέων πρόνοιας ιδιωτικών υπαλλήλων, ξενοδοχοϋπαλλήλων, εμποροϋπαλλήλων και εργαζομένων στα λιμάνια, μπορεί να γίνει η γνωμοδότηση της Ολομέλειας του ΣτΕ ως προς τον υπολογισμό του εφάπαξ ώστε να μην πέφτει κάτω από τις εισφορές των εργαζομένων.

Για το Δημόσιο, τα 4 από τα 6 Ταμεία που έχουν ενσωματωθεί στο ΤΠΔΥ έχουν καθαρά ανταποδοτικές παροχές χωρίς κρατική επιχορήγηση ή κοινωνικό πόρο. Τα Ταμεία αυτά είναι: των δημοσίων υπαλλήλων (ΤΠΔΥ) των κληρικών, των Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου (ασφαλιστικά ταμεία, νοσοκομεία κ.ά.) και του προσωπικού του Ταμείου Νομικών. Αντίθετα, εξαιρούνται το Ταμείο Πρόνοιας Δημοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων (ΤΠΔΚΥ) και το Ταμείο Πρόνοιας των υπαλλήλων στα Επιμελητήρια, γιατί στους εν λόγω φορείς υπάρχει εργοδοτική εισφορά που προέρχεται όμως από κρατικούς φορείς.

Οι δήμοι, για παράδειγμα, πληρώνουν ετήσια εισφορά 3% και οι λοιποί ΟΤΑ 2% στο ΤΑΔΚΥ και το 25% από τα έσοδα αυτά πάει ως εισφορά στο Ταμείο Πρόνοιας των δημοτικών υπαλλήλων, οι οποίοι πληρώνουν εισφορά 1% εφόσον ασφαλίστηκαν μέχρι το 1992 και 4% για ασφάλιση από το 1993 και μετά.

Επιπλέον ένα ποσοστό εσόδων από δημοτικά έργα και καταβαλλόμενα ενοίκια από τους ΟΤΑ σε ιδιώτες υπόκειται σε κράτηση για το εφάπαξ.

ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΙΚΟΣ στον ΤΥΠΟ της ΚΥΡΙΑΚΗΣ