Σαν να μην έφθαναν τα υπόλοιπα «μέτωπα» που έχουν ανοίξει στην Ελλάδα, το τελευταίο διάστημα έχει ανοίξει άλλο ένα, το οποίο, αν και «γνώριμο», δεν σταματά ποτέ να μας εκπλήσσει. Ο λόγος για το… ιογενές «μέτωπο», και συγκεκριμένα αυτό της γρίπης, το οποίο μετρά ήδη τουλάχιστον 21 θύματα και δεκάδες κρούσματα στη χώρα μας.
Η δραστηριότητα του ιού της γρίπης είναι αυτή την εποχή υψηλή (γεγονός αναμενόμενο, σύμφωνα με τους ειδικούς) σε ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο και θα συνεχίσει να είναι τις επόμενες έξι ως οκτώ εβδομάδες, οπότε και σταδιακά αναμένεται να υποχωρήσει η εφετινή περίοδος της γρίπης. Ως τότε όμως ο πληθυσμός οφείλει να είναι σωστά ενημερωμένος ώστε να αντιμετωπίσει όσο πιο προετοιμασμένος γίνεται τον… μικροσκοπικό εχθρό που μπορεί να έχει τεράστιες συνέπειες για την υγεία του.
«Το Βήμα» σκιαγραφεί σήμερα το τοπίο της γρίπης στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς απαντώντας σε 5 ερωτήσεις με «πυξίδα» του τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), του Ευρωπαϊκού Κέντρου για τον Ελεγχο των Ασθενειών (ΕCDC), των αμερικανικών Κέντρων για τον Ελεγχο και την Πρόληψη των Ασθενειών (CDC), του ελληνικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) του υπουργείου Υγείας και με τη βοήθεια του επίκουρου καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και λοιμωξιολόγου του ΚΕΕΛΠΝΟ κ. Σωτήρη Τσιόδρα. Ολα τα δεδομένα συνηγορούν στο ότι… γρίπη είναι και θα περάσει, αλλά για να περάσει «αναίμακτα» οφείλουν όλοι, και ιδίως όσοι ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί.
1. Τι γίνεται με τη γρίπη αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα;
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ, αυτή τη στιγμή η δραστηριότητα της γρίπης στην Ελλάδα είναι υψηλή. Τα περισσότερα κρούσματα αφορούν τον τύπο Α του ιού – με κυρίαρχα στελέχη το πανδημικό στέλεχος Η1Ν1 του 2009 αλλά και το στέλεχος Η3Ν2 -, ενώ λιγότερα κρούσματα αποδίδονται σε γρίπη τύπου Β. Συγχρόνως, τα τελευταία πρόσφατα δεδομένα του ΚΕΕΛΠΝΟ δείχνουν ότι από το σύνολο των δειγμάτων γρίπης που εστάλησαν σε εργαστήρια το 93% ήταν τύπου Α (τα μισά εξ αυτών αφορούσαν το στέλεχος Η1Ν1 και τα άλλα μισά το στέλεχος Η3Ν2) και μόλις το 7% τύπου Β.
Πάντως πίσω από την πλειονότητα των σοβαρών κρουσμάτων που νοσηλεύονται σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) με συμπτώματα όπως πνευμονίες και σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας κρύβεται το στέλεχος Η1Ν1. Από την τελευταία έκθεση του ΚΕΕΛΠΝΟ που εξεδόθη προχθές Παρασκευή προκύπτει ότι από το σύνολο των 58 κρουσμάτων που έχουν μέχρι στιγμής νοσηλευθεί σε ΜΕΘ, η πλειονότητα αποδιδόταν στο Η1Ν1 (αναλογία 3 προς 1 σε σύγκριση με το Η3Ν2 καθώς και τον τύπο Β του ιού της γρίπης).
Σε ό,τι αφορά τον ηλικιακό «χάρτη» των σοβαρών κρουσμάτων τουλάχιστον οι 14 από τους 58 ήταν κάτω των 40 ετών. Οι περισσότεροι είχαν υποκείμενο νόσημα (όπως χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, σακχαρώδη διαβήτη, χρόνια καρδιαγγειακά νοσήματα, κακοήθειες, παχυσαρκία, γενικώς νόσους που αποδυναμώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα).
Ως σήμερα έχουν καταγραφεί συνολικά 21 θάνατοι – πέντε εκ των οποίων αφορούσαν ασθενείς εκτός ΜΕΘ. Από τους ασθενείς εκτός ΜΕΘ οι περισσότεροι είχαν προσβληθεί από το στέλεχος Η1Ν1, ήταν 60 ετών και άνω και έπασχαν από χρόνια νοσήματα.
2. Σε τι διαφέρουν οι επιδημίες στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ;
Στον «χορό» της γρίπης δεν έχει μπει μόνο η χώρα μας αλλά ολόκληρη η Ευρώπη. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ECDC από τις 29 ευρωπαϊκές χώρες που παρείχαν δεδομένα για τη γρίπη στο ευρωπαϊκό Κέντρο οι 19 ανέφεραν αυξημένη μετάδοση του ιού – στα ευρωπαϊκά κράτη τα κρούσματα είναι μέχρι στιγμής μοιρασμένα μεταξύ του τύπου Α και του τύπου Β του ιού της γρίπης (σε ό,τι αφορά πάντως τα στελέχη του τύπου Α τα πρωτεία φαίνεται να κρατά το πανδημικό στέλεχος Η1Ν1 του 2009 παρά το στέλεχος Η3Ν2).
Στις ΗΠΑ πάλι, αντιθέτως με την Ευρώπη, το στέλεχος Η3Ν2 φαίνεται να κλέβει την παράσταση – τα στοιχεία των CDC αναφέρουν ότι ποσοστό 97% των κρουσμάτων που έχουν μολυνθεί με τον τύπο Α του ιού της γρίπης αφορούν το συγκεκριμένο στέλεχος και μόλις 3% το στέλεχος Η1Ν1 – συνολικά ο τύπος Α της γρίπης εντοπίζεται στο 79% των κρουσμάτων ενώ ο τύπος Β στο 21%. Η γρίπη φαίνεται να «σαρώνει» σε 44 Πολιτείες, κάνοντας τους ειδικούς να μιλούν για ένα από τα χειρότερα κύματα της νόσου την τελευταία δεκαετία, ενώ ιδιαίτερη «προτίμηση» φαίνεται να δείχνει ο ιός στα μικρά παιδιά.
Ρωτήσαμε τον κ. Τσιόδρα για ποιον λόγο η Ευρώπη και οι ΗΠΑ φαίνεται να «πλήττονται» από διαφορετικά στελέχη του ιού της γρίπης. Εκείνος μας απάντησε πως, παρ’ ότι αυτό δεν μπορεί να προσδιοριστεί, είναι πιθανό στις ΗΠΑ να είχαν εμβολιαστεί περισσότερα άτομα για το πανδημικό στέλεχος Η1Ν1 τα προηγούμενα χρόνια, με αποτέλεσμα να έχει αναπτυχθεί ανοσία στον πληθυσμό.
Στην ερώτηση σχετικά με το αν μπορεί το στέλεχος Η3Ν2 να «πάρει τα ηνία» από το Η1Ν1 το επόμενο διάστημα και στην Ευρώπη, ο έλληνας λοιμωξιολόγος τόνισε: «Συνήθως όταν εγκαθίσταται ένα στέλεχος γρίπης σε μια χώρα είναι δύσκολο κάποιο άλλο να γίνει το κυρίαρχο τη συγκεκριμένη περίοδο γρίπης. Αυτό ίσως θα μπορούσε να συμβεί προς το τέλος της περιόδου γρίπης, όταν πλέον θα έχει αναπτυχθεί ανοσία στο κυρίαρχο στέλεχος, με αποτέλεσμα να μπορεί κάποιο άλλο να “τρυπώσει” και να ταλαιπωρήσει τον πληθυσμό».
Σε κάθε περίπτωση ο κ. Τσιόδρας σημειώνει ότι περιμένουμε τόσο στην Ευρώπη όσο και στη χώρα μας κορύφωση του κύματος της γρίπης τις επόμενες εβδομάδες – περίπου ως τα τέλη του Μαρτίου ή τις αρχές του Απριλίου. «Πάντως, παρ’ ότι στις ΗΠΑ η περίοδος γρίπης φαίνεται να είναι αρκετά “άγρια”, η συνολική θνησιμότητα τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα δεν είναι μεγαλύτερη από το συνηθισμένο».
3. Πόσο αποτελεσματικό είναι το εφετινό εμβόλιο της γρίπης;
Αν και, σύμφωνα με τους ειδικούς, το σημαντικότερο προληπτικό «όπλο» που έχουμε στα χέρια μας δεν είναι άλλο από το εμβόλιο της γρίπης, το εφετινό εμβόλιο, φαίνεται, σύμφωνα με διαφορετικά στοιχεία που έρχονται και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού, να συνδέεται με μειωμένη αποτελεσματικότητα.
Εκθεση των αμερικανικών CDC που δόθηκε στη δημοσιότητα την περασμένη εβδομάδα και αφορούσε παρακολούθηση 2.697 παιδιών και ενηλίκων έδειξε ότι το εμβόλιο προστάτευσε συνολικά το 56% των ατόμων που το έλαβαν ενάντια στους τύπους Α (Η1Ν1 και Η3Ν2) και Β της γρίπης. Ηταν μάλιστα πιο αποτελεσματικό ενάντια στον τύπο Β, προστατεύοντας το 67% των εμβολιασμένων ατόμων. Ωστόσο ενάντια στον τύπο Α του ιού της γρίπης (και συγκεκριμένα στο κυρίαρχο στις ΗΠΑ στέλεχος Η3Ν2) η προστασία που προσέφερε δεν ξεπερνούσε το 47%.
Ακόμη χειρότερα ήταν τα αποτελέσματα στα ηλικιωμένα άτομα. Σε ό,τι αφορούσε τον τύπο Α (στέλεχος Η3Ν2) του ιού της γρίπης, το εμβόλιο προσέφερε προστασία μόλις στο 9% των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω – την ίδια στιγμή προστάτευσε το 46%-58% των ατόμων ηλικίας έξι μηνών ως 64 ετών. Οι υπεύθυνοι των CDC επισημαίνουν πως αυτό πιθανώς οφείλεται στο γεγονός ότι το ανοσοποιητικό σύστημα των ηλικιωμένων έχει μικρότερη ανοσολογική απόκριση στα εμβόλια λόγω του ότι είναι αποδυναμωμένο.
Σημειώνεται ότι η αποτελεσματικότητα των εμβολίων της γρίπης κυμαίνεται γενικώς στο 50%-70%, ωστόσο το συγκεκριμένο εμβόλιο φαίνεται να «ακροβατεί» στα κατώτατα όρια αποτελεσματικότητας. Πάντως οι ειδικοί των CDC υπογραμμίζουν ότι τα στοιχεία αυτά πιθανότατα θα αλλάξουν ως το τέλος της τρέχουσας σεζόν της γρίπης, καθώς θα έχουν συλλεχθεί δεδομένα από περισσότερα άτομα.
Και τα νέα που έρχονται από τη συλλογή ευρωπαϊκών στοιχείων δεν είναι πιο αισιόδοξα. Μελέτη που διεξήχθη σε πέντε ευρωπαϊκές χώρες (Γερμανία, Ιρλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ρουμανία) και δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Eurosu-rveillance» στις 14 Φεβρουαρίου έδειξε συνολική αποτελεσματικότητα του εμβολίου της τάξεως του 78% σε ό,τι αφορούσε τον τύπο Β της γρίπης, 62% σε ό,τι αφορούσε συγκεκριμένα το στέλεχος Η1Ν1 και 41% σε ό,τι αφορούσε το στέλεχος Η3Ν2 . Βρετανική μελέτη έδειξε αποτελεσματικότητα της τάξεως του 49% για τον τύπο Α και 52% για τον τύπο Β του ιού της γρίπης σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.
Ακρως μειωμένη αποτελεσματικότητα συγκεκριμένα στα ηλικιωμένα άτομα προέκυψε και από μελέτη στη Δανία που δημοσιεύθηκε στις 7 Φεβρουαρίου επίσης στο «Εurosurveillance»: σύμφωνα με τα ευρήματά της η μάξιμουμ αποτελεσματικότητα στους άνω των 65 ετών δεν ξεπερνούσε το 14%.
Πού οφείλεται η μειωμένη αποτελεσματικότητα του εμβολίου; θα αναρωτιόταν εύλογα κάποιος. Το θέμα έχει πολλές πτυχές, κατά τους ειδήμονες: κατ’ αρχάς το αντιγριπικό εμβόλιο κάθε σεζόν δημιουργείται με βάση τα κυρίαρχα στελέχη του ιού που κυκλοφόρησαν την προηγούμενη περίοδο γρίπης. Μπορεί λοιπόν, όταν το στέλεχος κάνει την επανεμφάνισή του την επόμενη περίοδο γρίπης, να έχει υποστεί μεταλλάξεις, με αποτέλεσμα το εμβόλιο να μην είναι τόσο αποτελεσματικό. Ωστόσο υπάρχει και ένα μόνιμο «αγκάθι» το οποίο αφορά τις υπάρχουσες τεχνικές παρασκευής εμβολίων: η κύρια μέθοδος συνίσταται σε καλλιέργεια του ιού σε αβγά, μια στρατηγική που δεν είναι και η καλύτερη. Αναζητούνται από ερευνητές ανά τον κόσμο αποτελεσματικότερες προσεγγίσεις με απώτερο στόχο ένα «καθολικό» εμβόλιο που θα καλύπτει ενάντια σε πολλά στελέχη γρίπης. Ωσπου να συμβεί αυτό, η (υπαρκτή) πιθανότητα να εμφανιστεί τον επόμενο χρόνο ένα πιο «ισχυρό» πολυδύναμο αντιγριπικό εμβόλιο στην Ευρώπη προκαλεί αισιοδοξία.
4. Εχει νόημα να εμβολιαστεί κάποιος – και ειδικά τώρα πια;
Οι ειδικοί είναι κατηγορηματικοί: Παρά το γεγονός ότι τα στοιχεία αποτελεσματικότητας του εμβολίου δείχνουν πως απαιτείται μεγαλύτερη προσπάθεια για ανεύρεση καλύτερων εμβολίων για τη γρίπη την επόμενη χρονιά, το εμβόλιο συνεχίζει να αποτελεί το σημαντικότερο προληπτικό μέτρο που έχουμε στα χέρια μας ενάντια στη γρίπη. Ο κ. Τσιόδρας υπογραμμίζει ότι «δεν πρέπει να ξεχνούμε πως με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία ο τύπος Β της γρίπης καθώς και το στέλεχος Η1Ν1 του τύπου Α καλύπτονται αρκετά καλά από το υπάρχον εμβόλιο. Επιπλέον, ακόμη και αν η αποτελεσματικότητα του εμβολίου θεωρείται μειωμένη, το εμβόλιο προλαμβάνει τις σοβαρές επιπλοκές στους νοσούντες. Δεν είναι τυχαίο ότι από τα σοβαρά περιστατικά που εισήχθησαν σε ΜΕΘ στη χώρα μας το 99% αφορούσε ανεμβολίαστα άτομα». Ο επιστήμονας συμπληρώνει πως μετά τον θόρυβο που είχε προκληθεί με την πανδημία γρίπης μεγάλο μέρος του πληθυσμού στην Ελλάδα έμεινε μακριά από τον εμβολιασμό, με πολύ σοβαρές συνέπειες.
Προλαβαίνει όμως κάποιος που δεν έχει εμβολιαστεί ως τώρα να το πράξει; Η απάντηση είναι καταφατική. Από τη στιγμή του εμβολιασμού απαιτούνται δύο ως τέσσερις εβδομάδες για την ανάπτυξη αντισωμάτων – οπότε υπάρχει χρόνος, καθώς η περίοδος γρίπης αναμένεται να διαρκέσει τουλάχιστον έξι εβδομάδες ακόμη.
5.Ποιοί και πότε πρέπει να παίρνουν αντι-ιικά φάρμακα;
Ο εμβολιασμός δεν αλλάζει τη σύσταση για έναρξη αντι-ιικής θεραπείας σε ασθενείς με υποψία γρίπης οι οποίοι ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου (όπως είναι οι ηλικιωμένοι, τα άτομα με χρόνια αναπνευστικά ή καρδιακά προβλήματα, με διαβήτη ή κακοήθειες, οι παχύσαρκοι, οι έγκυοι, άτομα που έχουν γενικώς αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό σύστημα) ή ακόμη και σε υγιή άτομα με γρίπη που επιδεινώνεται ραγδαία ή σε ασθενείς που εμφανίζουν επιπλοκές. Η αντι-ιική θεραπεία, η οποία χορηγείται με ιατρική συνταγή, πρέπει να λαμβάνεται μέσα σε 48 ώρες από την έναρξη των συμπτωμάτων και η χορήγησή της μπορεί να αρχίσει ακόμη και αν δεν έχει ακόμη γίνει εργαστηριακή διάγνωση που επιβεβαιώνει την ύπαρξη του ιού.
ΠΟΤΕ ΧΤΥΠΑ ΚΑΜΠΑΝΑΚΙ
Μετάδοση και επικίνδυνα συμπτώματα
Η γρίπη μεταδίδεται με τη μορφή μικρών σταγονιδίων όταν ένας ασθενής βήχει, φταρνίζεται ή μιλάει. Μεταδίδεται επίσης μέσω των χεριών όταν κάποιος αγγίζει επιφάνειες ή αντικείμενα που έχουν μολυνθεί και στη συνέχεια πιάνει τα μάτια, τη μύτη ή το στόμα του.
Οι ενήλικοι μπορούν να μεταδώσουν τη νόσο μία ημέρα προτού εμφανίσουν συμπτώματα ως και μία εβδομάδα μετά την εκδήλωση των συμπτωμάτων.
Τα παιδιά και οι ασθενείς σε ανοσοκαταστολή μπορεί να αποτελούν «πηγές» μόλυνσης για διάστημα μεγαλύτερο της εβδομάδας. Τα συμπτώματα της γρίπης συνήθως εμφανίζονται απότομα και περιλαμβάνουν υψηλό πυρετό, πόνους στους μυς και στις αρθρώσεις, πονοκέφαλο, έντονη κόπωση, καταρροή, πονόλαιμο και κάποιες φορές βήχα (συνήθως ξηρό). Τα παιδιά είναι πιθανό να παρουσιάζουν και συμπτώματα από το γαστρεντερικό, όπως ναυτία, εμέτους, διάρροια.
Υπάρχουν κάποια συμπτώματα τα οποία πρέπει να κρούσουν τον κώδωνα του κινδύνου για άμεση επικοινωνία με τον γιατρό.
Σε ό,τι αφορά τα παιδιά, αυτά είναι ο υψηλός και παρατεινόμενος πυρετός, η αναπνευστική δυσχέρεια, η κυάνωση, η άρνηση λήψης υγρών ή τροφής, η υπνηλία, η διέγερση ή οι σπασμοί, καθώς και η επανεμφάνιση του πυρετού ή η επιδείνωση του βήχα ύστερα από βελτίωση των συμπτωμάτων. Στους ενηλίκους τα συμπτώματα που δείχνουν ότι απαιτείται άμεσα επαφή με τον γιατρό είναι ο υψηλός και παρατεινόμενος πυρετός, η δύσπνοια, ο πόνος ή το αίσθημα πίεσης στο στήθος, τα λιποθυμικά επεισόδια, η σύγχυση καθώς και οι πολλοί ή συνεχείς έμετοι.
ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ
Μας απειλεί το νέο SARS;
Λες και η «επίσκεψη» της γρίπης δεν ήταν αρκετή, άλλος ένας ιός φαίνεται να δείχνει τα «δόντια» του στην Ευρώπη. Πρόκειται για έναν νέο ιό (NCoV) της οικογένειας των κορονοϊών, οι οποίοι συνήθως προκαλούν συμπτώματα κοινού κρυολογήματος αλλά κάποιες φορές συνδέονται και με σοβαρές επιπλοκές – ας μην ξεχνούμε ότι στους κορονοϊούς ανήκει και το SARS (Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο), το οποίο εμφανίστηκε στην Κίνα για πρώτη φορά το 2002, προσβάλλοντας περί τα 8.000 άτομα παγκοσμίως και σκοτώνοντας τα μισά από αυτά.
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΠΟΥ, ως τις 16 Φεβρουαρίου το αποκαλούμενο «νέο SARS» είχε προκαλέσει συνολικά 12 επιβεβαιωμένα κρούσματα σε Σαουδική Αραβία, Ιορδανία, Βρετανία και Γερμανία – εκ των προσβεβλημένων οι μισοί πέθαναν από σοβαρή λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος.
Συναγερμός σήμανε πρόσφατα στη Βρετανία, καθώς κάποιος κάτοικος που είχε πρόσφατα επισκεφθεί τη Μέση Ανατολή «ταξίδεψε» πίσω μαζί με τον ιό και μόλυνε, όπως αποδείχθηκε, άλλα μέλη της οικογένειάς του – μάλιστα ένας από τους συγγενείς του ταξιδιώτη υπέκυψε.
Επειτα από αυτή την εξέλιξη ο ΠΟΥ εξέδωσε ανακοίνωση σύμφωνα με την οποία δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τη μετάδοση του ιού από άνθρωπο σε άνθρωπο – ως πρόσφατα πιστευόταν ότι η μετάδοση γινόταν ύστερα από επαφή με μολυσμένα ζώα.
Ενα τέτοιο ενδεχόμενο θα ήταν άκρως ανησυχητικό, καθώς θα μπορούσε να χαρίσει στον ιό… παγκόσμια καριέρα. Ωστόσο ο λοιμωξιολόγος του ΚΕΕΛΠΝΟ κ. Σωτήρης Τσιόδρας εμφανίζεται, τουλάχιστον με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, καθησυχαστικός. Οπως λέει, «αν επρόκειτο για έναν ιό παρόμοιο με εκείνον του SARS, θα περιμέναμε τα πράγματα να ήταν πολύ σοβαρότερα. Γνωρίζουμε ότι 100 άνθρωποι στη Βρετανία ήλθαν σε επαφή με άτομα της “πληγείσας” οικογένειας και δεν μολύνθηκαν. Υπάρχουν ενδείξεις για μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο, αλλά αυτή είναι περιορισμένη – η δριμύτητα του ιού μάλλον δεν είναι μεγάλη». Ο ειδικός σημειώνει ότι αυτή τη στιγμή δεν έχει εκδοθεί κάποια ταξιδιωτική οδηγία, αλλά σε κάθε περίπτωση οι επιστήμονες παρακολουθούν τις εξελίξεις.
