Η 21η Δεκεμβρίου2012 ήταν η 183η φορά που η ανθρωπότητα περιμένει την καταστροφή της…

Όλοι το ακούσαμε, όλοι το συζητήσαμε, όλοι αστειευτήκαμε με αυτό. Μερικοί το πίστεψαν κιόλας. Εναν μήνα τώρα, οι Ρώσοι αγόραζαν σαν τρελοί κεριά και σπίρτα, αλάτι και πυρσούς. Αξιωματούχοι και ιερείς, γιατροί και ψυχίατροι, αναγκάστηκαν σε πολλές περιπτώσεις να καθησυχάσουν δημοσίως τον πληθυσμό.

Ανάλογες έφοδοι στα ράφια των σουπερμάρκετ καταγράφηκαν και στην Κίνα, στις ΗΠΑ τα ιδιωτικά «καταφύγια επιβίωσης» γνώρισαν μεγάλες δόξες, στη Γαλλία η Αστυνομία χρειάστηκε να μετατρέψει σε φρούριο για λόγους ασφαλείας ένα ήρεμο χωριουδάκι 200 κατοίκων, το Μπουγκαράς, το μοναδικό μέρος στον κόσμο που θα γλίτωνε – επειδή έτσι το θέλησε μια φήμη.

Συνολικά 183 φορές: τόσες έχει προαναγγελθεί το τέλος του κόσμου από την αρχή της ανθρωπότητας. Απόδειξη πως η εσχατολογία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ψυχής. Αυτό το τελευταίο, το 183ο τέλος του κόσμου, το προέβλεπε, λέει, για σήμερα το ημερολόγιο των Μάγια. Εκτός συγκλονιστικού απροόπτου όμως κανείς δεν θα το ζήσει και όλοι θα επιστρέψουμε στη ρουτίνα μας, μαζί και οι επιστήμονες που μελετούν με απόλυτη σοβαρότητα το μέλλον της Γης, του οικοσυστήματος που φιλοξενεί, του περιβάλλοντός της – τοπικού και γαλαξιακού –, καθώς και τους κινδύνους που την απειλούν.

Τα σενάρια είναι πολλά. Σε κάποια, ο καταλύτης είναι η φύση, σε άλλα ο άνθρωπος. Ορισμένα αφήνουν περιθώρια επιβίωσης, άλλα είναι κατηγορηματικά. Πάντως είναι βέβαιο: μια μέρα, ασφαλώς πολύ μακριά με βάση την ανθρώπινη χρονική κλίμακα, το αργότερο όμως σε 4,8 δισεκατομμύρια χρόνια, το τέλος του κόσμου θα έρθει.

Πτώση αστεροειδούς

Το έπαθαν οι δεινόσαυροι. Γιατί όχι κι εμείς; Οτι θα πέσει στο μέλλον ένας μετεωρίτης στη Γη είναι βέβαιο. Σημασία θα έχει το μέγεθός του. Μικροί αστεροειδείς, με διάμετρο 50 μέτρων, χτυπούν τη Γη κατά μέσο όρο μία έως τρεις φορές ανά αιώνα. Συνήθως όμως πέφτουν σε μη κατοικημένες ζώνες. Ο τελευταίος χτύπησε τη Γη το 1908, στη Τουνκγούσκα της Σιβηρίας, θερίζοντας 80 εκατομμύρια δένδρα. Τα προβλήματα ξεκινούν με τους μετεωρίτες που ξεπερνούν τα 150 μέτρα σε διάμετρο. Υπάρχουν περίπου 4.000, έχουμε αναγνωρίσει ένα 93%. «Μπορούμε είτε να τους καταστρέψουμε με πύραυλο είτε να αλλάξουμε την τροχιά τους χρησιμοποιώντας κάποιο διαστημικό σκάφος», διαβεβαιώνει ο Ζαν-Πιερ Λουμινέ, αστροφυσικός στο Αστεροσκοπείο του Παρισιού. Υπάρχει όμως και μια τελευταία κατηγορία: οι αστεροειδείς που ξεπερνούν το ένα χιλιόμετρο σε πλάτος, σαν εκείνον που επέφερε την εξαφάνιση των δεινοσαύρων πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια. «Αργά ή γρήγορα, αναγκαστικά, θα (ξανα)συμβεί».

Σύγκρουση του Γαλαξία και της Ανδρομέδας

Προσοχή, καταστροφική σύγκρουση ενόψει: σε περίπου τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια ο γαλαξίας που φιλοξενεί το ηλιακό μας σύστημα θα συγκρουστεί μετωπικά με την Ανδρομέδα, που βρίσκεται επί του παρόντος 2,5 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά. Το επιβεβαίωσαν, τον Μάρτιο, οι προσομοιώσεις ερευνητών του Space Telescope Science Institute στη Βαλτιμόρη. Αποτέλεσμα: συγχώνευση των δύο πρωταγωνιστών σε έναν ελλειπτικό γαλαξία. Κανονικά, οι συνιστώσες των δύο γαλαξιών, άστρα και πλανήτες, δεν πρέπει να επηρεαστούν. Ερευνητές του Κέντρου Αστροφυσικής Harvard-Smithsonian εντούτοις εκτιμούν πως υπάρχουν 50% πιθανότητες να είναι το Ηλιακό Σύστημα τρεις φορές πιο απομακρυσμένο από την καρδιά του μελλοντικού, συγχωνευμένου γαλαξία. Και, σύμφωνα πάντα με τους υπολογισμούς τους, μία πιθανότητα στις οκτώ απλώς να «πεταχτεί» έξω από αυτόν.

Πυρηνικός χειμώνας

Τα πυρηνικά όπλα είναι σήμερα λιγότερα από ό,τι επί Ψυχρού Πολέμου. Οι χώρες όμως που διαθέτουν πυρηνικά όπλα έχουν πολλαπλασιαστεί. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν πως ένας πόλεμος, για παράδειγμα, ανάμεσα στην Ινδία και στο Πακιστάν, που θα μεταφραζόταν στην έκρηξη «μόνο» τριάντα πυρηνικών κεφαλών, θα επέστρεφε τη Γη, για πολλά χρόνια, στην τελευταία εποχή των παγετώνων. Διότι ένας πυρηνικός πόλεμος δεν απειλεί μόνο να αφανίσει στιγμιαία ολόκληρους πληθυσμούς. Υπάρχει ο κίνδυνος, επίσης, να μεταμορφώσει το επίγειο κλίμα επιβάλλοντας έναν «πυρηνικό χειμώνα». Τεράστιες ποσότητες σωματιδίων θα διαχέονταν στην ατμόσφαιρα, σε ύψος πολλών δεκάδων χιλιομέτρων, φέρνοντας για καιρό στο έδαφος έρεβος, ψύχος και ξηρασία.

Ηλιος, κόκκινος γίγαντας

Το τέλος της ιστορίας είναι γνωστό: σε 4,8 δισεκατομμύρια χρόνια ο Ηλιος θα αλλάξει όψη, ελλείψει του βασικού του καυσίμου, του υδρογόνου, το οποίο μετατρέπει με πυρηνική σύντηξη σε ήλιον, παράγοντας έτσι θερμότητα και φως. «Η φωτεινότητα του άστρου αυξάνεται κατά 7% κάθε δισεκατομμύριο χρόνια», εξηγεί ο Αντρέ Μεντέρ, πρώην διευθυντής του Αστεροσκοπείου του Πανεπιστημίου της Γενεύης. Στον χειμώνα της ζωής του ο Ηλιος θα μετατραπεί σε έναν κόκκινο γίγαντα: «Θα διασταλεί σε σημείο να καταβροχθίσει την Αφροδίτη, ίσως και τη Γη». Μέχρι τότε, όμως, η θερμοκρασία στην επιφάνεια της τελευταίας θα έχει αυξηθεί κατά πολλές δεκάδες, και κατόπιν κατά πολλές εκατοντάδες βαθμούς.

Το τέλος της φωτοσύνθεσης

Η φωτεινότητα του Ηλιου αυξάνεται κατά περίπου 7% ανά δισεκατομμύριο χρόνια. Κάποια στιγμή το νερό στην επιφάνεια της Γης θα εξατμιστεί εντελώς. Αλλοι κίνδυνοι καραδοκούν, όμως, πολύ πριν συμβεί αυτό. «Η φορτωμένη διοξείδιο του άνθρακα (CO2) βροχή δρα διαλυτικά στα ορυκτά των πετρωμάτων», εξηγεί ο ελβετός πλανητολόγος Αντρέ Μεντέρ. «Μετά την απορροή, δημιουργούνται στο βάθος των ωκεανών στρώματα ανθρακικού ασβεστίου, που παγιδεύουν αυτό το διοξείδιο του άνθρακα. Συνήθως «καταπίνεται» από το γήινο μάγμα, κατόπιν απελευθερώνεται εκ νέου στην ατμόσφαιρα μέσω των ηφαιστείων». Η παρατήρηση του παλαιοκλίματος όμως δείχνει πως η αύξηση της θερμοκρασίας, αυτό που αποκαλούμε σήμερα φαινόμενο του θερμοκηπίου, επιταχύνει σημαντικά την αλλοίωση των πετρωμάτων, κυρίως μέσω της αύξησης των βροχοπτώσεων. Εξάγεται λοιπόν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, χωρίς η ηφαιστειότητα να μπορεί να αντισταθμίσει αυτή τη μείωση. Οταν η συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα πέσει κάτω από τα δύο μέρη ανά εκατομμύριο – κάποιοι λένε σε 500 εκατομμύρια χρόνια, άλλοι σε 300 – η φωτοσύνθεση των φυτών θα σταματήσει. Και όλα τα ζωντανά πλάσματα στη Γη θα πεθάνουν από ασφυξία.

Πανδημία εξαιτίας ενός επιθετικού ιού

Οι ιοί μπορεί να είναι κακοί, πολύ κακοί. Εχουν όμως ένα αδύνατο σημείο. «Οταν σκοτώνουν υπερβολικά γρήγορα τον ξενιστή τους, όπως ο Εμπολα, δεν έχουν χρόνο να εξαπλωθούν αρκετά γρήγορα», εξηγεί ο ιολόγος Λοράν Καϊζέρ, από τα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία της Γενεύης. «Για να διαδοθεί λοιπόν μαζικά ένας ιός πρέπει να μην είναι υπερβολικά επιθετικός». Ενας τέτοιος ήταν ο ιός της γρίπης, που το 1918 σκότωσε κάπου 30 εκατομμύρια ανθρώπους. «Αυτό όμως ισοδυναμεί με έναν δείκτη θνησιμότητας περίπου 1%-3%. Παρότι είναι θεωρητικά δυνατόν, μου φαίνεται σχεδόν απίθανο να υπάρξει ένας φυσικός ιός τόσο μεταδοτικός και επιθετικός ταυτόχρονα που να αφανίσει την ανθρωπότητα». Ενας τεχνητός ιός, όμως; Με τις υπάρχουσες γενετικές τακτικές υπάρχει σήμερα κίνδυνος να «παρασκευάσει» κάποιος βιοτρομοκράτης, ένα τέτοιο πανίσχυρο μικρόβιο, αναγνωρίζει ο ελβετός ιολόγος – «αλλά στα χαρτιά».

Αλυσιδωτές εκρήξεις υπερηφαιστείων

Αργά ή γρήγορα ένα από αυτά θα ξυπνήσει. Με θόρυβο. Υπάρχουν σήμερα έξι γνωστά ηφαίστεια ικανά να παράξουν έκρηξη με ποσότητα ηφαιστειακού υλικού μεγαλύτερη από 1.000 κυβικά χιλιόμετρα – τα επονομαζόμενα υπερηφαίστεια. Το Γέλοουστοουν, το Λονγκ Βάλεϊ και η καλντέρα Βαλς στις ΗΠΑ, το Τόμπα στη Σουμάτρα, το Τάουπο στη Νέα Ζηλανδία και η καλντέρα Αϊρα στην Ιαπωνία. Οταν εξερράγη τελευταία φορά το Τόμπα, πριν από περίπου 73.000 χρόνια, η τέφρα σκέπασε ολόκληρη την ινδική ήπειρο, πολλές χώρες της Ασίας και μέρος  του Ινδικού Ωκεανού. Πιστεύεται ότι αμέσως μετά την έκρηξη η Γη γνώρισε 6-10 ηφαιστειακούς χειμώνες και ότι αυτή η υπερέκρηξη οδήγησε στη μείωση των ανθρώπινων  πληθυσμών της Γης.

Δραματική ευθυγράμμιση των πλανητών

Η ευθυγράμμιση του Ηλιου, της Γης και της μαύρης τρύπας στην καρδιά του γαλαξία μας – υποστήριζαν κάποιοι αναφερόμενοι στη σημερινή ημέρα – μπορεί να επιφέρει, ενισχύοντας μαζικά τη δύναμη της βαρύτητας, καταστροφές στον πλανήτη μας. «Δεν ισχύει», δηλώνει η Σιλβιά Εκστρόμ, αστρονόμος στο Αστεροσκοπείο της Γενεύης. «Για τον απλό λόγο πως το φαινόμενο αυτό παρατηρείται με λιγότερη ή περισσότερη ακρίβεια… κάθε χειμερινό ηλιοστάσιο. Χωρίς συνέπειες για εμάς». Αν όμως ευθυγραμμίζονταν όλοι οι πλανήτες του ηλιακού συστήματος; «Αυτή η καθολική ευθυγράμμιση είναι σχεδόν αδύνατη και χωρίς ενδιαφέρον», υπογραμμίζει το Ινστιτούτο Ουράνιας Μηχανικής και Υπολογισμού των Αστρονομικών Εφημερίδων (IMCCE) στο Παρίσι. Ενα τέτοιο γεγονός, επισημαίνει, δεν μπορεί να συμβεί παρά μόνο κάθε 147 δισεκατομμύρια χρόνια.

Βομβαρδισμός κοσμικής ακτινοβολίας

Το γεωμαγνητικό πεδίο μας προστατεύει λειτουργώντας ως ασπίδα από τον αδιάκοπο βομβαρδισμό της κοσμικής ακτινοβολίας. Αν σβήσει ή ανατραπεί, η Γη θα χάσει αυτή την ασπίδα – και η κοσμική ακτινοβολία φέρνει μεταλλάξεις στο DNA των οργανισμών. Η τελευταία πλήρης ανατροπή συνέβη πριν από 780.000 χρόνια. Το γεωμαγνητικό πεδίο όμως μπορεί να γνωρίσει και περιόδους κατάρρευσης, προτού επανέλθει στη φυσιολογική του κατάσταση. Το φαινόμενο αυτό, κατέδειξε πρόσφατα ο γάλλος ερευνητής Νικολά Τουβενί, καταγράφηκε πριν από 41.000 χρόνια: «Και η μείωση της έντασης του πεδίου που παρατηρούμε σήμερα – κατά 20% την τελευταία χιλιετία – είναι ανάλογη με εκείνην του γεγονότος που μελετήσαμε! Με αυτόν τον ρυθμό, το γεωμαγνητικό πεδίο μπορεί να είναι εκτός δράσης μέσα σε 2.000 χρόνια!». Με τι συνέπειες; Διότι η Γη έχει ήδη γνωρίσει δεκάδες ανατροπές και η ζωή υπάρχει ακόμα. «Η βιοσφαίρα δεν θα εξαφανιστεί, πόσω μάλλον η ανθρωπότητα. Μια χιλιετία όμως υπό τη βροχή της κοσμικής ακτινοβολίας θα ήταν πολύ δύσκολη». Μόνο ένα παράδειγμα: η κοσμική ακτινοβολία θα έκανε τους δορυφόρους, αυτά τα τόσο πολύτιμα σήμερα εργαλεία, να σιωπήσουν.

Ο Οπενχάιμερ και η ατομική βόμβα
«Τώρα έγινα ο θάνατος, ο καταστροφέας του κόσμου».
Αυτό το χωρίο της Μπαγκαβάτ Γκίτα, ενός από τα πιο ιερά κείμενα του ινδουισμού, σκέφτηκε ο πατέρας της πυρηνικής βόμβας,  ο αμερικανός φυσικός Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, ενόσω  παρακολουθούσε την πρώτη πυρηνική έκρηξη στην Ιστορία, στις 16 Ιουλίου του 1945 στο Νέο Μεξικό.

ΤΑ ΝΕΑ / le monde / Του Olivier Dessibourg