Πόσες μπανιέρες νερό πίνετε με το πρωινό σας; Πότε τα οικολογικά αυτοκίνητα απειλούν τη ζωή στην πόλη; Πράσινος είναι μόνο ο Ηλιος; Η ζωή μας πρέπει να γίνει ποδήλατο; Ακούγονται παράδοξα, όμως τα ερωτήματα αυτά έχουν βάση!

Με τους πάγους στον Βόρειο Πόλο της Γης να λιώνουν τέσσερις φορές πιο γρήγορα απ’ ό,τι πριν από δέκα χρόνια, σαν το βούτυρο στην κατσαρόλα του μάγειρα όταν πάει να φτιάξει το καινούργιο φαγητό, δεν μένει πια αμφιβολία για την αλλαγή στο παγκόσμιο κλίμα και στις θερμοκρασίες. Ακόμη και ο συντηρητικός «Economist», σε 16σέλιδο αφιέρωμά του το καλοκαίρι, για τον Βορρά που εξαφανίζεται, παραδέχεται ότι «πολλές από τις αλλαγές στην Αρκτική είναι κατανοητές, αλλά λίγα πράγματα μπορούν να μας γεμίσουν με ασφάλεια». Και η αναφορά στον μάγειρα δεν είναι τυχαία, αφού θα μπορούσε κάποιος εύκολα να πιστέψει ότι μπορεί όλα αυτά να είναι και μέρος μιας συνταγής. Αφού κάτω από τους πάγους κρύβονται θησαυροί υδρογονανθράκων και άλλων κοιτασμάτων, ενώ οι άνθρωποι βρίσκουν την ευκαιρία ν’ ανοίξουν τώρα και χρυσοφόρες θαλάσσιες λεωφόρους.

Η Παγκόσμια Τράπεζα εξάλλου υπολογίζει ότι μεταξύ 2010 και 2050 οι αλλαγές θα κοστίσουν από 60 ως 85 δισ. ευρώ. Από επιστημονικές εργασίες λοιπόν και δημοσιοποιημένες απόψεις συλλέξαμε κάποιες παράδοξες εκ πρώτης όψεως σκέψεις για να τις θέσουμε στην κρίση και των αναγνωστών.

Το αόρατο νερό

«Πόσο νερό ξοδέψατε παίρνοντας το πρωινό σας;» ρωτάει ο Tony Allan στο βιβλίο του «Virtual Water». Οσο μπορούσε να περιέχει ένα ποτήρι με χυμό; Ούτε καν αυτό αν δεν ήπιατε χυμό; Ετσι νομίζετε αν δεν σκεφθείτε πόσο νερό, αόρατο εκείνη τη στιγμή στο τραπέζι, χρειάστηκε για να παραχθούν όσα τρώει ένας Αμερικανός ή ένας Ευρωπαίος: Καφές (=140 λίτρα), τοστ (=80 λίτρα), μπέικον (=480 λίτρα), αβγό (=120 λίτρα), γάλα (=240 λίτρα), μήλο (=70 λίτρα). Σύνολο: 1.100 λίτρα την ημέρα, περίπου τρεις γεμάτες μπανιέρες! Εδώ φαίνεται επίσης το πόσο περισσότερο νερό απαιτούν για να παραχθούν οι ζωικές τροφές και τελικά έχει υπολογιστεί ότι ένας μη χορτοφάγος μέσα στην ημέρα καταναλώνει προϊόντα που το αόρατο νερό γι’ αυτά είναι περίπου 15 μπανιέρες και ο χορτοφάγος νερό που γεμίζει οκτώ μπανιέρες. Στην Ινδία σε ένα τυπικό πρωινό αντιστοιχούν ακόμη μόνο 300 λίτρα «αόρατου» νερού. Αν λοιπόν ξεχνάμε αυτό το δήθεν «αόρατο» νερό, θα το πληρώνουμε όλο και ακριβότερα.

Οταν το φθηνό κοστίζει πανάκριβα

Ενας εύκολος δρόμος που μπορεί να ακολουθήσει η σκέψη μας είναι το ότι θα πρέπει να κατασκευάσουμε όσο γίνεται πιο φθηνά ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Ας πούμε λοιπόν ότι κατασκευάστηκαν αυτά τα εξιδανικευμένα οχήματα. Τι μπορεί να συμβεί στη συνέχεια; Προφανώς θα βγούμε στους δρόμους με αυτά. Θα τους τιγκάρουμε κυριολεκτικά. Διότι η διαπλάτυνση των δρόμων, και αν ακόμη υπήρχαν τα απαραίτητα χρήματα, δεν θα μπορούσε να ακολουθήσει τόσο άμεσα. Ανακατεμένα βενζινοκίνητα και ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα θα δημιουργούσαν ακόμη μεγαλύτερο χάος από το σημερινό. Οπότε; Βάζουμε στον πάγο τα σχέδια; Οι άνθρωποι που καταπιάστηκαν με αυτό το πρόβλημα και άρχισαν να ψάχνουν για λύσεις προτού τα μποτιλιαρίσματα γίνουν ανυπόφορα διατυπώνουν μια πρόταση. Που τώρα φαίνεται κάπως εξωτική, αλλά το χάος στην κυκλοφορία, όταν θα επιδεινωθεί με τα φθηνά ηλεκτρικά αυτοκινητάκια, φαίνεται ότι θα την κάνει πιο ρεαλιστική. Να καταρτιστούν προγράμματα για να βρίσκεται σε κάθε στιγμή ποιος πηγαίνει στην ίδια κατεύθυνση την ίδια ώρα με άλλους συμπολίτες του. Σήμερα, λένε αυτοί που επεξεργάστηκαν το σχετικό πακέτο, μπορεί να υπάρξει εξαιρετική ευελιξία με τη βοήθεια του GPS. Θα μπορείς άμεσα να γνωρίζεις ότι κάποιος σε συγκεκριμένο σημείο περιμένει και τον βολεύει η διαδρομή σου. Σε γενικές γραμμές η κατασκευή και η χρήση περισσότερων φθηνών ηλεκτρικών οχημάτων μπορεί να περιορίσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, αλλά μήπως τελικά επιδεινώσει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, κυρίως στις πόλεις.

Πράσινο μόνο από τον ήλιο;

Ο μακαρίτης πλέον Καρλ Σαγκάν έλεγε πάντα: «Ο οποιοσδήποτε ευφυής πολιτισμός, σε οποιονδήποτε πλανήτη, θα έπρεπε να χρησιμοποιεί αποκλειστικά την ενέργεια του αστέρα που συνδέεται με το πλανητικό αυτό σύστημα». Στην περίπτωση δηλαδή της Γης μόνον ηλιακή ενέργεια θα έπρεπε να είναι πίσω από κάθε μας ανάγκη και από κάθε μας κίνηση. Και αν είναι έτσι όμως και σταματήσουμε να καίμε υδρογονάνθρακες, θα ήταν άραγε το πρόβλημα λυμένο; Χρειάζεται μια ολόκληρη σειρά συλλογισμών που την έχει φέρει στην επικαιρότητα ένας μαθητής του Καρλ Σαγκάν, ο Eric Chaisson από το Harvard Smithsonian Center for Astrophysics.

Ξεκινάμε από τη βασική αρχή ότι «για οποιαδήποτε αιτία και αν χρησιμοποιούμε ενέργεια, στο τέλος αυτή καταλήγει σε άχρηστη θερμότητα». Η ενέργεια για να δουλέψει το κινητό τηλέφωνο και να στείλει σήμα κατά ένα μέρος γίνεται εξαρχής θερμότητα και το υπόλοιπο ενέργεια ενός ηλεκτρομαγνητικού κύματος που θα κάνει βέβαια τη δουλειά του μεταφέροντας κάποιο σήμα. Η ενέργειά του όμως κάποια στιγμή θα καταλήξει να απορροφηθεί από μια επιφάνεια και να τη θερμάνει. Εκτός από την περίπτωση όπου στέλνουμε σήματα στο Διάστημα, με οποιαδήποτε άλλη ενέργειά μας θα καταλήξουμε να θερμάνουμε λίγο παραπάνω τον πλανήτη μας. Υπολογίζεται πρόχειρα ότι καταναλώνουμε σε κάθε δευτερόλεπτο περίπου 16 τρισεκατομμύρια βατ (= 16 Terawatts). Ποσό που είναι τίποτε μπροστά στις 120.000 τρισεκατομμύρια που απορροφά η Γη την ίδια στιγμή από τον Ηλιο. Σημασία όμως για την παγκόσμια υπερθέρμανση έχει το πόσα από αυτά διώχνουμε πίσω. Προς το παρόν η θερμότητα που προκύπτει ως τελικό «απόβλητο» από τα 16 Terawatts τα δικά μας είναι ένα τίποτε. Αν όμως συνεχίσουμε να αυξάνουμε τις δαπάνες μας σε ενέργεια με τον ρυθμό του 2% κατ’ έτος, θα φθάσουμε να έχουμε ανεβάσει πριν από το 2300 τη θερμοκρασία τη Γης κατά 3 βαθμούς τουλάχιστον. Υπάρχει λοιπόν η σκέψη ότι μπορούμε να το αποφύγουμε αυτό αν η ενέργεια δεν προέρχεται από άλλες πηγές (άνθρακες, σχάση πυρήνων, σύντηξη) αλλά από τον ίδιο τον Ηλιο. Να παίρνουμε δηλαδή και να μετατρέπουμε σε χρήσιμες μορφές την ηλιακή ενέργεια αντί να την έχουμε να πυρπολεί τις ταράτσες των σπιτιών μας.

Κάποιος μπορεί να απορήσει γιατί δεν έχει μπει ακόμη στο κάδρο και η αιολική ενέργεια. Ωστόσο έχει τεκμηριωθεί ότι υπάρχουν κάποιες ανωμαλίες θερμοκρασιακές σε σχέση με τα πάρκα των ανεμογεννητριών, όπως για παράδειγμα ότι παρατηρείται μια διαφορά θερμοκρασίας στην επιφάνεια του εδάφους 4 τουλάχιστον βαθμών ανάμεσα στο εμπρός και στο πίσω μέρος, όπου είναι και υψηλότερη. Επιπλέον, από το 1979 ως σήμερα τα δεδομένα των μετρήσεων δείχνουν 15% επιβράδυνση, κατά μέσον όρο, της ταχύτητας των ανέμων εξαιτίας των υψηλών κτιρίων στις μεγαλουπόλεις του πλανήτη. Μια περίπτωση εκμετάλλευσης της ταχύτητας του ανέμου σε μεγάλα ποσά εξετάζεται βέβαια και έχει σχέση με τους γνωστούς και στους πιλότους αεροχειμάρρους, που σχηματίζονται εξαιτίας της περιστροφής της Γης και της θέρμανσης της ατμόσφαιρας. Πρόκειται για ρεύματα ανέμων με κατεύθυνση από τα δυτικά προς τα ανατολικά, ταχύτητα λίγο μεγαλύτερη συνήθως από 92 χιλιόμετρα την ώρα, που μοιάζουν με αέρινους ποταμούς σε έκταση και μαιανδρική ανάπτυξη σε ύψη 10 έως 16 χιλιομέτρων στην περιοχή του ισημερινού. Αν πάντως πάρουμε στα σοβαρά αυτή τη σειρά συλλογισμών, θα πρέπει η προσοχή μας να στραφεί προς το άστρο που κυριαρχεί στην περιοχή μας και να το ακολουθούμε όπως το κάνουν και τα σιωπηλά ηλιοτρόπια.

Ζούμε καλύτερα ή χειρότερα;

Στο περιοδικό «BioScience» παρουσιάστηκε μια εργασία στο τέλος του 2010 που προκάλεσε πολλές αντιδράσεις στον επιστημονικό κόσμο αλλά και στον Τύπο. Βασίστηκε σε άλλη μελέτη, από το 2005, με τον τίτλο «Millennium Ecosystem Assessment», όπου γινόταν η διαπίστωση ότι «περίπου 60% των πλεονεκτημάτων που τα παγκόσμια οικοσυστήματα δίνουν για την υποστήριξη της ζωής επάνω στη Γη (φρέσκο νερό, καθαρός αέρας, σταθερό κλίμα κ.λπ.) κακοποιούνται ή χρησιμοποιούνται σπάταλα». Και όμως, συνέχιζε η μελέτη τις διαπιστώσεις της, «ένα μέρος των κατοίκων αυτού του πλανήτη συνεχίζει να ζει όλο και καλύτερα. Τι να συμβαίνει άραγε;». Απόφοιτοι του Πανεπιστημίου McGill ξεκίνησαν να απαντήσουν στο ερώτημα: «Αφού τα οικοσυστήματα σε όλον τον πλανήτη περνούν άσχημες μέρες, πώς γίνεται οι άνθρωποι σε γενικές γραμμές να ζουν όλο και καλύτερα;». Η εργασία τους όταν τελείωσε έγινε αντικείμενο άλλων εργασιών και δημοσιεύσεων κινώντας και την προσοχή του Τύπου, από τον «Guardian» ως το «Scientific American». Οι συγγραφείς στο τέλος πρότειναν τέσσερις εξηγήσεις γι’ αυτό που απεκάλεσαν «παράδοξο του οικολόγου»:

1. Οι άνθρωποι ήδη ζουν χειρότερα απ’ όσο φαντάζονται(!).

2. Η ανθρώπινη ευημερία εξαρτάται πιο πολύ από την τροφή και η τροφή γενικά έχει γίνει πιο άφθονη τα τελευταία χρόνια.

3. Οι άνθρωποι έχουν θωρακιστεί σε σχέση με τις τελευταίες δυσμενείς κλιματικές αλλαγές χάρη στην τεχνολογική ιδιοφυΐα τους.

4. Τα χειρότερα δεν έχουν έλθει ακόμη. Οι συγγραφείς της μελέτης, τα περί ευημερίας, όχι απροσδόκητα, τα στήριξαν σε στατιστικές σχετικές με το προσδόκιμο ηλικίας, τη μόρφωση και το κατά κεφαλήν εισόδημα, στη λογική «τρως εσύ δύο κοτόπουλα, εγώ κανένα, άρα έχουμε φάει από ένα κατά μέσον όρο». Επίσης δεν έλαβαν υπόψη μεγέθη που δεν αναφέρονται άμεσα στους ανθρώπους, όπως είναι η απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα. Ενώ αυτή, εξαιτίας της καθημερινής καταστροφής των μεγάλων τροπικών δασών, μειώνεται. Είναι αλήθεια ότι έχει παραχθεί τροφή τα τελευταία πενήντα χρόνια όση ποτέ άλλοτε, αλλά υπάρχουν περιπτώσεις όπως η υπεραλίευση των θαλάσσιων οργανισμών που δεν δίνουν καλά σημάδια για το μέλλον. Η τεχνολογία κάνει τη ζωή πιο εύκολη. Τα ψυγεία άλλαξαν την ανθρωπότητα, αλλά αυτά με τη σειρά τους εξαιτίας των αερίων τύπου CFC που έβγαζαν στην ατμόσφαιρα βοήθησαν να διευρυνθεί η τρύπα του όζοντος. Οι τεχνολογίες δηλαδή μπορούν να είναι καλές και κακές για την ανθρωπότητα. Το τελικό συμπέρασμα που επεκράτησε είναι ότι οι αλλαγές μπορεί να είναι ακόμη σχετικά μικρές, αλλά όταν περάσουν κάποιο κατώφλι μπορεί να καταστούν πλέον ανεξέλεγκτες. Τα χειρότερα μας περιμένουν και, όπως λέει μια εκ των συγγραφέων του περιβόητου άρθρου, «συχνά όταν δεν μπορούμε να εκφράσουμε κάτι (όπως είναι ένα οικοσύστημα), με χρηματική τιμή, θεωρούμε ότι δεν αξίζει να το μελετήσουμε κιόλας».

Πόσες ημέρες ζωής παραπάνω με μια πεταλιά;

Πρόκειται για μια από τις πιο εξονυχιστικές αλλά και πιο παράξενες εργασίες που έχουν εκπονηθεί σε σχέση με το περιβάλλον. Ο συγγραφέας της προσπάθησε να καταρρίψει το εξής επιχείρημα:

Αν ο πληθυσμός μιας πόλης αποφάσιζε να πηγαίνει στη δουλειά και στα ψώνια του κάνοντας ποδήλατο συνολικά το ισοζύγιο της κατανάλωσης ενέργειας δεν θα βελτιωνόταν διότι η υγεία του πληθυσμού θα βελτιωνόταν και επομένως πολλοί από τους κατοίκους θα ζούσαν περισσότερο από το αναμενόμενο και σε αυτό το πρόσθετο χρονικό διάστημα θα ξόδευαν ενέργεια που ίσως και να ξεπερνούσε την κατανάλωση βενζίνης του αυτοκινήτου αν θα πήγαιναν με αυτό στη δουλειά τους!..