Δεκάδες ινστιτούτα, 180 ερευνητές, ανάλυση γενετικών στοιχείων που αφορούσαν περισσότερα από 90.000 άτομα ευρωπαϊκής καταγωγής και κάλυπταν 50.000 γενετικούς δείκτες σε 2.000 γονίδια που εμπλέκονται στις καρδιοπάθειες.

Τι απέδωσε αυτός ο συνδυασμός που μπορεί να φαίνεται σε πρώτη ανάγνωση άκρως επιστημονικός και ίσως αδιάφορος για τους κοινούς θνητούς; Ούτε ένα ούτε δύο αλλά  21 νέα γονίδια που σχετίζονται με τη χοληστερόλη και κατ’ επέκταση με τα καρδιαγγειακά νοσήματα και τις μεταβολικές διαταραχές. Μια επιστημονική ανακάλυψη που απασχολεί πολύ τους… κοινούς θνητούς, καθώς ανοίγει τον δρόμο για νέες θεραπείες ενάντια στην υψηλή χοληστερόλη και όσα αυτή συνεπάγεται για την υγεία των αγγείων μας και όχι μόνο.

Η μελέτη

Η σχετική μελέτη εμφανίστηκε online στις 11 Οκτωβρίου στην επιθεώρηση «American Journal of Human Genetics» (η δημοσίευση θα γίνει στο τεύχος Νοεμβρίου της επιθεώρησης) και όπως εξηγεί μιλώντας στο «Βήμα» ένας από τους κύριους συντονιστές και συγγραφείς της, ο κ. Φώτης Δρένος, ερευνητής στο Ινστιτούτο Καρδιαγγειακών Επιστημών στο University College του Λονδίνου, συμπληρώνει σημαντικά κομμάτια του «γενετικού παζλ» της χοληστερόλης, δίνοντας υπόσχεση ότι μελλοντικά νικητές σε αυτό το «παιχνίδι ζωής» θα είναι εκατομμύρια ασθενείς.

Τον συντονισμό του διεθνούς ερευνητικού κονσόρτσιουμ (International IBC Lipid Genetics Consortium) που απέδωσε τόσο σημαντικούς καρπούς είχαν τέσσερα κέντρα: τo University College του Λονδίνου, το Παιδιατρικό Νοσοκομείο της Φιλαδέλφειας στις ΗΠΑ, το Ακαδημαϊκό Ιατρικό Κέντρο στο Πανεπιστήμιο του Αμστερνταμ και το Τμήμα Καρδιολογίας στο Πανεπιστημιακό Ιατρικό Κέντρο της Ουτρέχτης.

Στη μελέτη συνεργάστηκαν συνολικά 32 κέντρα, τα οποία είχαν ήδη συλλέξει γενετικό υλικό από 90.000 άτομα προκειμένου να διεξαγάγουν αναλύσεις για άλλα προβλήματα, όπως οι φλεγμονές και η υπέρταση. Τα στοιχεία αυτά επαναναλύθηκαν από τους ειδικούς, οι οποίοι επικεντρώθηκαν συγκεκριμένα στο γενετικό υπόβαθρο των λιπιδίων του αίματος. Στο πλαίσιο της ανάλυσης χρησιμοποιήθηκαν διαφορετικά στατιστικά μοντέλα. Προκειμένου να εξαχθούν ασφαλή αποτελέσματα ελήφθησαν υπόψη παράγοντες όπως η λήψη στατινών (η κύρια κατηγορία φαρμάκων που λαμβάνουν σήμερα οι ασθενείς με υψηλή χοληστερόλη) ο Δείκτης Μάζας Σώματος και η ύπαρξη διαβήτη τύπου 2.

Ενοχοι υπεράνω πάσης υποψίας!

Η εξονυχιστική αυτή ανάλυση έφερε στο φως και τα 21 νέα γονίδια. Οπως σημειώνει ο κ. Δρένος, «από γενετική μελέτη του 2010, η οποία θεωρείται και η μεγαλύτερη του είδους, καθώς περιελάμβανε 100.000 άτομα, είχαν προκύψει 95 γονίδια που συνδέονται με τη χοληστερόλη και οι ειδικοί πίστευαν ότι θα ήταν δύσκολο να βρεθούν περισσότερα. Παρ’ όλα αυτά εμείς καταφέραμε και μεγαλώσαμε αυτή τη λίστα με 21 νέα γονίδια τα οποία συνδέονται με τα επίπεδα της λιποπρωτεΐνης χαμηλής πυκνότητας (LDL ή “κακή” χοληστερόλη), της λιποπρωτεΐνης υψηλής πυκνότητας (HDL ή “καλή” χοληστερόλη), της ολικής χοληστερόλης καθώς και των τριγλυκεριδίων. Μάλιστα ορισμένα από αυτά τα γονίδια μας επεφύλασσαν… εκπλήξεις». Για παράδειγμα, συνεχίζει ο ειδικός, «εντοπίσαμε σχέση μεταξύ του γονιδίου FTO που έχει συνδεθεί με τον Δείκτη Μάζας Σώματος και των λιπιδίων του αίματος, καθώς και του γονιδίου BRCA2, το οποίο είναι “ένοχο” για καρκίνους του μαστού και των ωοθηκών και της LDL χοληστερόλης».

Σύμφωνα με τον έλληνα ερευνητή, παρ’ ότι καθεμία από τις γονιδιακές παραλλαγές που εντοπίστηκαν έχει από μόνη της μικρή επίδραση στο «προφίλ» των λιπιδίων, «η σωρευτική επίδρασή τους μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στον κίνδυνο που αντιμετωπίζει ένα άτομο για την εμφάνιση υψηλής χοληστερόλης και τελικώς καρδιαγγειακών νοσημάτων».

Οταν μάλιστα οι ερευνητές επικεντρώθηκαν στην  «αρχιτεκτονική» των γονιδίων που φάνηκε να συνδέονται με την υψηλή χοληστερόλη και ανέλυσαν αν σε αυτά υπήρχε μόνο μία ή περισσότερες «ένοχες» μεταλλάξεις, είδαν ότι στα γονίδια που είχαν και τη μεγαλύτερη επίδραση στα επίπεδα λιπιδίων του αίματος υπήρχαν περισσότερες από μία μεταλλάξεις.

Αλλο υπόβαθρο για άνδρες και γυναίκες

Παράλληλα στο πλαίσιο της μελέτης εντοπίστηκαν μεταλλάξεις στο DNA οι οποίες είναι πολύ σπάνιες και σχετίζονται με την εμφάνιση της οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας. «Ακριβώς επειδή οι μεταλλάξεις αυτές είναι τόσο σπάνιες δεν μπορούμε να είμαστε απολύτως σίγουροι αυτή τη στιγμή για τον ακριβή ρόλο τους παρά το ότι αναλύσαμε ένα τόσο μεγάλο γενετικό δείγμα. Ωστόσο είναι σημαντικό ότι εντοπίστηκαν ανοίγοντας τον δρόμο για περαιτέρω μελέτες» λέει ο κ. Δρένος.

Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι τα δεδομένα αναλύθηκαν ξεχωριστά για τα δύο φύλα και, όπως προέκυψε, υπάρχουν διαφορετικά γενετικά σήματα που αφορούν τους άνδρες και διαφορετικά τις γυναίκες. Αυτό, κατά τον έλληνα ερευνητή, δείχνει ότι «πιθανότατα τα δύο φύλα αντιδρούν διαφορετικά στο πώς επηρεάζονται από κάποιες μεταλλάξεις που σχετίζονται με τη χοληστερόλη».

Νέοι φαρμακευτικοί στόχοι

Τι «παράθυρο» στο μέλλον ανοίγει για τους ασθενείς η νέα γενετική γνώση, ρωτήσαμε τον κ. Δρένο. Μας απάντησε ότι τα καινούργια ευρήματα δημιουργούν νέους φαρμακευτικούς στόχους για την αντιμετώπιση των καρδιαγγειακών νόσων που έχουν στη «ρίζα» τους την υψηλή χοληστερόλη και οι οποίες αποτελούν κύρια αιτία θανάτου αλλά και αναπηρίας του παγκόσμιου πληθυσμού.

Η αναζήτηση νέων, «έξυπνων» φαρμάκων για τη χοληστερόλη κρίνεται απολύτως απαραίτητη. Και αυτό διότι σήμερα οι στατίνες παρά τα σημαντικά οφέλη τους συνδέονται και με προβλήματα. Εκτός του ότι προκαλούν παρενέργειες σε ορισμένες περιπτώσεις – κυρίως στο ήπαρ και στο μυϊκό σύστημα -, παύουν να είναι αποτελεσματικές για μια μερίδα ατόμων έπειτα από κάποιο διάστημα. Συγκεκριμένα εκτιμάται ότι περίπου δύο στους 10 ασθενείς με υψηλή χοληστερόλη που λαμβάνουν στατίνες σταματούν να αποκρίνονται στη θεραπεία ύστερα από μερικά χρόνια.

Προς προληπτικό διαγνωστικό τεστ

Ο κ. Φώτης Δρένος από το University College του Λονδίνου.

Εκτός από τη θεραπεία όμως, το «γενετικό παζλ» της χοληστερόλης που συνεχώς συμπληρώνεται μπορεί να οδηγήσει και σε πρόβλεψη σχετικά με τα άτομα που θα εμφανίσουν υψηλά επίπεδα χοληστερόλης, αναφέρει ο έλληνας ερευνητής. «Ισως μελλοντικά γενετικές αναλύσεις να μπορούν να μας δείξουν τα άτομα “υψηλού κινδύνου” και να μας επιτρέπουν την έγκαιρη παρέμβαση ώστε να μην εμφανίσουν ποτέ αθηρωμάτωση και τελικώς καρδιαγγειακά επεισόδια».

Η ερευνητική ομάδα την οποία συντόνισε ο κ. Δρένος, αφού «συνέλαβε» τους ενόχους για την υψηλή χοληστερόλη στο DNA, προσπαθεί τώρα να αποκαλύψει πώς  διαπράττουν το… έγκλημά τους. «Πρέπει να ανακαλύψουμε την ακριβή δράση αυτών των γονιδίων, τον μηχανισμό λειτουργίας τους, καθώς μόνο με αυτόν τον τρόπο θα μπορούμε να τα στοχεύσουμε ευκολότερα με νέες θεραπείες. Εχουμε ήδη ξεκινήσει την καινούργια μελέτη μας στο ίδιο δείγμα και αναμένουμε αποτελέσματα μέσα στο επόμενο έτος».

Καθώς όμως, ως φαίνεται, το γονιδιακό «ψηφιδωτό» που κρύβεται πίσω από την υψηλή χοληστερόλη είναι πολύπλοκο, πόσο εύκολο θα είναι να μπουν στο στόχαστρο των επιστημόνων διαφορετικές «ψηφίδες» του με ένα και μόνο φάρμακο; «Η λογική είναι να ανακαλύψουμε μέσω των νέων μελετών μας κοινά μονοπάτια που συνδέουν διαφορετικά γονίδια και να “παρέμβουμε” σε αυτά» υπογραμμίζει ο ερευνητής. Ετσι οι ειδικοί θα μπορούν να πετύχουν «μ’ έναν σμπάρο πολλά τρυγόνια».

Το σίγουρο είναι ότι η νέα εποχή της «σάρωσης» του ανθρωπίνου γονιδιώματος μας επιφυλάσσει πολλές εξελίξεις ενάντια σε σημαντικούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία. Τα επιτεύγματα που προσφέρει, όπως αποδεικνύεται και από αυτή τη μελέτη, είναι τόσο μεγάλα ώστε κάποια ημέρα προβλήματα όπως η υψηλή χοληστερόλη, που ταλανίζουν εκατομμύρια ανθρώπους, θα αποτελούν εύκολους αντιπάλους χάρη στη στερνή (γενετική) γνώση που οι επιστήμονες δεν είχαν πρώτα…

Τσώλη Θεοδώρα