Συγγραφέας: Μηνάς Παπαγεωργίου (aka Beetlejuice)

Η περιοχή της Νεκράς Θάλασσας προσέφερε κατά τις προηγούμενες δεκαετίες αμέτρητες συγκινήσεις στους αρχαιολόγους και ερευνητές της ιουδαϊκής ιστορίας μέσω της ανακάλυψης των γνωστών «παπύρων». Ομως μια νέα ανακάλυψη που έγινε εκεί στην αυγή της νέας χιλιετίας, τα τελικά πορίσματα της οποίας ανακοινώθηκαν μόλις πριν τέσσερα χρόνια, ήρθαν να ανατρέψουν και πάλι τα δεδομένα σε ότι αφορά τα όσα γνωρίζουμε για τη μεσσιανική ιστορία των Εβραίων πριν από το έτος 0. Πως η ανακάλυψη μιας πέτρινης στήλης πρώτου του αιώνα π.Χ αφορά άμεσα τις εξιστορήσεις των ευαγγελίων και δημιουργεί αρκετά ερωτηματικά για την… πρωτοτυπία τους;

Η παροιμία «μετά Χριστόν προφήτης» χρησιμοποιείται από τον λαό μας σε περιπτώσεις όπου κάποιος μιλά εκ του ασφαλούς αμέσως μετά το πέρας ενός ξαφνικού –συνήθως- γεγονότος, χαρμόσυνου ή ατυχούς. Η φράση έχει τις ρίζες της στα ίδια τα λόγια που αποδίδονται στον Ιησού μέσα από τα ευαγγέλια και αναφέρουν ότι μετά από αυτόν (τον Ιησού), θα εμφανιστούν μέσα στο χρόνο και άλλοι ψευδομεσσίες που θα υποστηρίζουν πως αντιπροσωπεύουν τον πραγματικό Μεσσία των Ιουδαίων. Ουσιαστικά ο Ιησούς «προειδοποιεί» τους μαθητές του ότι στο μέλλον θα εμφανιστούν και άλλοι που θα αντιγράψουν τα θαύματα και τη διδασκαλία του, υποστηρίζοντας ότι είναι εκείνοι που τελικά εκπληρώνουν τις προφητείες των Ιουδαίων για την έλευση του Μεσσία.

Στις μέρες μας, λαμβάνοντας υπ’ όψιν το γενικότερο μεσσιανικό και εσχατολογικό κλίμα που επικρατούσε κατά τους τελευταίους προχριστιανικούς αιώνες στη Μ. Ανατολή, εύκολα κανείς θα μπορούσε να φανταστεί ή να υποψιαστεί πως όχι μόνο μετά, αλλά και πριν την τοποθέτηση του Ιησού στην ιστορική πραγματικότητα, εκατοντάδες υποψήφιοι μεσσίες έκαναν τα δικά τους θαύματα προσελκύοντας πιστούς και δίνοντας υποσχέσεις για την αιώνια ζωή.

Πως θα σας φαινόταν όμως αν ακούγατε πως εδώ και λίγα χρόνια έχει έρθει στο φως ένα αρχαιολογικό εύρημα που αποδεικνύει την ιστορική ύπαρξη (ή ακόμα καλύτερα, την αρχετυπική υπόσταση) ενός… προ Χριστού «Μεσσία» που πέθανε για το καλό του λαού του και αναστήθηκε μετά από τρεις μέρες με εντολή του Θεού; Ελάτε να μελετήσουμε καλύτερα τη συναρπαστική υπόθεση της πέτρινης στήλης του Γαβριήλ!

Η περιπέτεια ενός ευρήματος

Στα τέλη της δεκαετίας του 90’, ο Ελβετός -ισραηλινής καταγωγής- David Jeselsohn αγόρασε από έναν Ιορδανό αντικέρ μια πέτρινη στήλη ύψους 90 και πλάτους 30 εκατοστών. Ο ίδιος παραδέχτηκε ότι αρχικά δεν είχε εκτιμήσει τη σημαντικότητα του αντικειμένου που απέκτησε. Κάτι που άλλαξε λίγα χρόνια αργότερα, όταν και το αντικείμενο μπήκε στο μικροσκόπιο της ειδικής καθηγήτριας στην εβραϊκή επιγραφική, Ada Yardeni. Η τελευταία αποφάνθηκε πως πρόκειται για ακόμα ένα αυθεντικό «χειρόγραφο της Νεκράς Θάλασσας πάνω σε πέτρα».

Στις 19 Απριλίου 2007, ο καθηγητής των Βιβλικών σπουδών του πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ, Israel Knohl, δημοσίευσε στην εφημερίδα HaAretz μια σύντομη ανάλυση σχετικά με το «Όραμα του Γαβριήλ», ονομασία που είχε στο μεταξύ δοθεί στο 87 συνολικά γραμμών κείμενο της στήλης, η συγγραφή του οποίου χρονολογείται κάπου στον 1^ο προχριστιανικό αιώνα. Ακολούθησαν δημοσιεύσεις και άλλων επιστημόνων και ειδικών ερευνητών σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά, όπως το Biblical Archaeology Review, ενώ το θέμα δημοσιεύτηκε και στους New York Times τον Ιούλιο του 2008, για να αποτελέσει στη συνέχεια είδηση για όλα τα υπόλοιπα ΜΜΕ του κόσμου.

Το περιεχόμενο της πέτρινης στήλης

Ποιο είναι όμως το περιεχόμενο του «Οράματος του Γαβριήλ» που κατάφερε να αναστατώσει μέσα σε συντομο χρονικό διάστημα την επιστημονική κοινότητα; Με λίγα λόγια, περιγράφεται η ανάσταση ενός Ιουδαίου Μεσσία τρεις ημέρες μετά τον θάνατό του!

Αρχικά ο Θεός εμανίζεται να απευθύνεται στον Δαβίδ, ζητώντας του να πάρει από τον Ευφραίμ κάποιο «σημείο». Ως Ευφραίμ ή Μεσσία υιό Ιωσήφ, οι ειδικοί ορίζουν τον οποιονδήποτε Ιουδαίο ηγέτη που βασανίζεται στα χέρια των εχθρών του, πεθαίνει και ανασταίνεται στους ουρανούς με παρέμβαση του Μεσσία Υιού Δαβίδ τρεις ημέρες μετά. Στις τελευταίες σειρές του κειμένου, εντοπίζεται το σημαντικότερο σημείο του, καθώς εμφανίζεται ο ίδιος ο αρχάγγελος Γαβριήλ να απευθύνεται σε κάποιον Εβραίο νεκρό Μεσσία. Κατά την μετάφραση του καθηγητή Knohl αναφέρονται τα εξής: «Σε τρεις μέρες, ζήσε, εγώ ο Γαβιήλ σε διατάζω». Στην αμέσως επόμενη γραμμή ο συγγραφέας της στήλης χαρακτηρίζει τον αναστημένο Μεσσία ως «πρίγκιπα των πριγκίπων», μια αναφορά που ο Knohl συνδέει με σχετικό εδάφιο στο βιβλίο του Δανιήλ (8,14-25) και σχετίζεται τον θεάνθρωπο που θα κατανικήσει τις δυνάμεις του κακού.

Σύνδεση με την ιστορική πραγματικότητα;

Θα μπορούσε άραγε ο πρίγκιπας αυτός να συνδεθεί με κάποιο φυσικό ιστορικό πρόσωπο; Η απάντηση του καθηγητή Knohl είναι καταφατική. Το 4 π.X και αμέσως μετά τον θάνατο του βασιλιά Ηρώδη (σημειώνουμε εδώ πως οι ευαγγελικές εξιστορήσεις για την περίφημη σφαγή των νηπίων έχουν καταρριφθεί ως ανακριβείς από τους ιστορικούς και αρχαιολόγους), καταγράφεται μια ακόμα εξέγερση των Ιουδαίων κατά των Ρωμαίων. Ένας από τους αρχηγούς της μικρής αυτής επανάστασης ήταν και ο Σίμων. Όπως καταγράφει ο Εβραίος ιστορικός Ιώσηπος στο έργο του «Ιουδαϊκός Πόλεμος», ο Σίμωνας είχε αυτοανακηρυχθεί και στεφθεί βασιλιάς των Ιουδαίων, έχοντας παράλληλα γύρω του αρκετούς οπαδούς που τον θεωρούσαν ως απελευθερωτή τους. Τελικά ο ίδιος θανατώθηκε από το σπαθί του Ρωμαίου διοικητή Γκράτου, γεγονός που κατά τις γραφές θα λειτουργούσε ως εξιλέωση για τα βάσανα του λαού του Ισραήλ. Ο ίδιος ο Knohl πάντως, δεν παρουσιάζεται απόλυτος για την ταύτιση του «πρίγκιπα των πριγκίπων» με τον ιστορικό Σίμωνα, παρ’ όλα αυτά θεωρεί πως η άποψή του συγκεντρώνει αρκετές πιθανότητες να είναι σωστή.

Ένας υπαρκτός Μεσσίας;

Παραπάνω είδαμε ότι ο ιστορικός Σίμωνας δεν μπορεί να ταυτοποιηθεί με ασφαλή τρόπο με τον «μεσσία» του «Οράματος του Γαβριήλ». Το κείμενο της πέτρινης στήλης μοιάζει περισσότερο με ένα φιλολογικό κατασκεύασμα Γνωστικής προέλευσης, ενώ αν υπήρξε κάποιο πρόσωπο, δεν γνωρίζουμε τίποτα για αυτό.

Τι θα λέγατε όμως για κάποιον Εβραίο επαναστάτη, ο οποίος έζησε και έδρασε στρατιωτικά εναντίον των Ρωμαίων την ίδια πάνω κάτω περίοδο που υποτίθεται πως έδρασε και ο Ιησούς, αναγκάζοντας τους συμπατριώτες του να τον θεωρήσουν ως τον αναμενόμενο Μεσσία;

Ο λόγος για τον Ιούδα τον Γαλιλαίο (καμία σχέση με τον Ιούδα των ευαγγελίων), ο οποίος και ηγήθηκε το 6 μ.Χ μιας επανάστασης των Εβραίων εναντίον των Ρωμαίων (για λόγους που σχετίζονταν με τη βαριά φορολόγηση που είχε επιβληθεί στους πρώτους), η οποία μνημονεύεται στο έργο του Ιώσηπου. Ο Αμερικανός ιστορικός ερευνητής Daniel Unterbrink έχει αφιερώσει τη ζωή του στη μελέτη των δεκάδων κοινών στοιχείων που παρουσιάζει η ζωή και τα χαρακτηριστικά του Ιούδα (που λατρεύτηκε ως μεσσίας πριν και μετά το θάνατό του) με τις ευαγγελικές εξιστορήσεις για τον βίο και τον θάνατο του Ιησού.

Ο Unterbrink υποστηρίζει πως στο Ισραήλ εκείνης της εποχής, που τελούσε υπό ρωμαϊκή κατοχή, οποιοσδήποτε “πνευματικός δάσκαλος” υποσχόταν πολιτική και οικονομική ανεξαρτησία μπορούσε να χαρακτηρισθεί Μεσσίας. Και η διδασκαλία του Ιούδα του Γαλιλαίου είχε ακριβώς αυτά τα χαρακτηριστικά. Συνδύαζε τόσο στοιχεία της Φαρισαϊκής διδασκαλίας, όσο και εθνικιστές εκκλήσεις για ανεξαρτησία. Τέτοιου είδους διδαχές θα ήταν χωρίς αμφιβολία ιδιαίτερα ελκυστικές στους φτωχούς και κατατρεγμένους, ιδιαίτερα επικίνδυνη όμως για όσους είχαν την εξουσία στα χέρια τους. Ο Ιώσηπος δεν μεταφέρει πληροφορίες για το θάνατο του Ιούδα, παρ’ όλα αυτά αναφέρει ότι οι δύο γιοί του σταυρώθηκαν γύρω στο 46 μ.Χ.

Ορισμένα κρίσιμα συμπεράσματα

Η σημασία της ανακάλυψης και μελέτης της «στήλης του Γαβριήλ» είναι τεράστια. Αποδεικνύεται με τον χαρακτηριστικότερο τρόπο ότι σημαντικά στοιχεία της ευαγγελικής ιστορίας του Ιησού (ίσως το σημαντικότερο, που αφορά την ανάσταση τρεις μέρες μετά το θάνατό του), προϋπήρχαν στις παραδόσεις των Εβραίων. Αποτέλεσαν δηλαδή ουσιαστικά ένα αρχετυπικό υλικό για τους συγγραφείς των ευαγγελίων.

Από πότε όμως εμφανίστηκαν αυτές οι παραδόσεις στις προχριστιανικές ιουδαϊκές μεσσιανικές κοινότητες; Είχαν άραγε οι μεσσίες αυτοί μια ανθρώπινη ή μια πνευματική υπόσταση; Το τελευταίο ερώτημα ίσως απαντηθεί εάν τελικά ταυτοποιηθεί στο μέλλον ο χαρακτήρας του «πρίγκιπα των πριγκήπων» της στήλης του Γαβριήλ (ή και οποιουδήποτε άλλου ανάλογου ευρήματος ανακαλυφθεί στο μέλλον) με τον ιστορικό Σίμωνα.

Για το τέλος αξίζει να σημειώσουμε ότι παρόμοιες ανακαλύψεις ενισχύουν εμμέσως πλην σαφώς και την Μυθικιστική άποψη σχετικά με το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού, που αναφέρεται στην ανάγκη δημιουργίας-σύλληψης του «ιδανικού» Μεσσία των Εβραίων αμέσως μετά την καταστροφή του ναού στα τέλη του πρώτου μεταχριστιανικού αιώνα. Ενας τέτοιος μεσσίας θα έπρεπε αναγκαστικά να πληροί όλες εκείνες τις προϋποθέσεις που προέβλεπαν οι αρχαίες γραφές, φέροντας όμως έναν καθαρά «ιστορικό» -και όχι πνευματικό- μανδύα…

Πηγές:

«Messiahs and Resurrection in ‘The Gabriel Revelation’», Israel Knohl, The Kogod Library of Judaic Studies

«Judas the Galilean: The flesh and blood Jesus», Daniel Unterbrink, iUniverse

«The Three Messiahs: The Historical Judas the Galilean, The Revelatory Christ Jesus, and The Mythical Jesus of Nazareth», Daniel Unterbrink, iUniverse

Περιοδικό «Αβατον», τ.84, σχετικό άρθρο του καθηγητή θεολογίας Κωνσταντίνου Ζάρρα

Σημείωση: Το κείμενο αυτό του Μηνά Παπαγεωργίου δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο εβδομαδιαίο περιοδικό του Ελεύθερου Τύπου, τα “Φαινόμενα”.