Από το βιβλίο του δασκάλου και γραμματέα του συλλόγου Γρεβενιωτών Κοζάνης Βασίλη Αποστόλου 
α) Πρώτη Σχολή- Ελληνική Σχολή Κοζάνης (1668-1745)
Όπως αναφέρει ο ιστορικός της Κοζάνης Παναγιώτης Λιούφης (1869-1926) η πρώτη σχολή που ιδρύθηκε και λειτούργησε στην Κοζάνη ήταν το 1668 με πρώτο δάσκαλο το Γεώργιο Κονταρή, τον μετέπειτα επίσκοπο Σερβίων και Μητροπολίτη Αθηνών Γρηγόριο ο οποίος δίδαξε για τρία χρόνια. Τη συντήρηση της σχολής ανέλαβε το Ταμείον της κοινότητας.
Στη συνέχεια για τέσσερα έτη χρημάτισε δάσκαλος ο Κοζανίτης Νικόλαος ο Ορφανός. Παράλληλα δίδαξε για δεκαέξι έτη ο εκ Σερβίων έλκων την καταγωγή Νεόφυτος ο ιερομόναχος.
Το έτος 1694 ο Κοζανίτης Γεώργιος Παρακείμενος διαδέχεται το Νεόφυτο ο οποίος διδάσκει για δεκατρία συναπτά έτη και συνάμα επιτελεί και το έργο του ιεροκήρυκος. Παράλληλα ασκεί και την ιατρική, και συνάμα φιλανθρωπικό έργο βοηθώντας τους συντοπίτες του ως προς την ένδυση και τον επισιτισμό.
Μετά την παραίτηση του Παρακείμενου Σχολάρχης αναλαμβάνει ο ιερεύς Σωτήριος Οικονόμος μέχρι τα εξήντα του χρόνια. Πρωτοστάτησε στην ανακαίνιση της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου και προσπάθησε να ανεγερθεί στην Κοζάνη αρχιερατικός οίκος και να ονομασθεί η επισκοπή Σερβίων, σε Σερβίων και Κοζάνης. Τούτο επετεύχθη το 1745 επί Επισκόπου Μελετίου.
Το 1728 τα ηνία της εκπαίδευσης αναλαμβάνει ο εκ Καστορίας ιερεύς Σεβαστός Λεοντιάδης. Τον διαδέχεται ο από Λιβαδίου Χριστάκης το έτος 1738. Μετά την αποχώρησή του η Σχολή της Κοζάνης για δύο έτη έμεινε κλειστή και οι μέτοχοι παιδείας ιερείς παρέδιδαν μαθήματα κατ’ οίκον.
β) Στοά (1747-1772)
Οι Κοζανίτες φιλομαθείς οι ίδιοι, φέρανε βαρέως το κλείσιμο της σχολής για τούτο δραστηριοποιήθηκαν. Πραγματοποιούν εράνους, ζητούν τη συνδρομή των απόδημων τέκνων, ιδρύουν τη νέα σχολή την επονομαζόμενη “Στοά”. Αρχικά λειτούργησε στο Επισκοπείο[1] το οποίο κτίριο είχε περιστύλια και τόξα, στη συνέχεια μετετέθη στον περίβολο του Αγίου Νικολάου εκεί που σήμερα είναι το δημαρχείο.
Πρώτος δάσκαλος ο εκ Κερκύρας καταγόμενος, ο περιζήτητος διδάσκαλος του Γένους ο ιεροδιάκονος Ευγένιος Βούλγαρης, δίδαξε κατά τα έτη 1747-1752. Δεύτερος δάσκαλος της Στοάς ήταν ο επιλεγείς υπό του προκατόχου Νικόλαος Βαρκούσης από Ιωάννινα ο οποίος ήλθε εν έτει 1750 και διηύθυνε το δημόσιο σχολείο της πόλης επί οκταετία. Συνέχισε επί διετία ο εκ Ραψάνης μαθητής του Βούλγαρη Διονύσιος ο ιεροδιάκονος. Ακολούθησε για ένα έτος και ήμισυ ο εκ Κοζάνης ιερεύς Κωνσταντίνος. Για τρία έτη το 1757 χρημάτισε δάσκαλος ο Γεώργιος Σιανόπουλος ο εξ Ιωαννίνων. Το έτος 1760 για δύο έτη ο Ναουσαίος Δημήτριος Αναούτας. Για ένα έτος ο εξ Ηπείρου μοναχός Κωνστάντιος. Συνέχισε το 1763 για μία εξαετία ο εξ Αγράφων ιερομόναχος Κύριλλος ο οποίος με την αρτιότητα της διδασκαλίας του έδωσε αίγλη στη σχολή.
γ) Κομπανία (1768-1772)
Το 1768 στην Κοζάνη λόγω διαφωνίας μονίμων κατοίκων της πόλης και αποδήμων ιδρύεται και δεύτερο σχολείο το επονομαζόμενο της Κομπανίας το οποίο λειτούργησε για τέσσερα έτη. Χρηματοδοτούνταν από τους Κοζανίτες εμπόρους της Ουγγαρίας. Επειδή η αυτοκράτειρα της Ουγγαρίας Μαρία Θηρεσία απαγόρευσε την εξαγωγή συναλλάγματος το σχολείο ελλείψει πόρων έκλεισε το έτος 1772. Τούτη την περίοδο στην μεν Στοά δίδασκε ο Κύριλλος Βαρκούσης στη δε νέα σχολή ο Καλλίνικος ο ιεροδιάκονος. Λόγω της λεηλασίας που υπέστη η πόλη το έτος 1770 για ένα διάστημα το σχολείο έπαψε να λειτουργεί.
δ) Σχολείο Παγούνη[2] (1776-1799)
Το έτος 1775 ο εκ Κοζάνης έμπορος Δημήτριος Παγούνης με δραστηριότητα στη Λειψία διαθέτει τον εν Κοζάνη οίκον του για σχολείο και οι οικονομίες του διατίθενται για τη λειτουργία του. Διδάσκουν οι δάσκαλοι Ιωάννης ο Αιτωλός ως το 1782, στη συνέχεια για ένα έτος ο Στέφανος Σταμκίδης. Το 1783 ο Ιωαννίτης ιερομόναχος της μονής Θεοτόκου της Ελασσώνος Αμφιλόχιος του Παρασκευά. Για επτά μήνες συνεχίζει ο Κοζανίτης Γεώργιος ο Παπαδόπουλος.
Επίσης ο Γεώργιος Λούιας συνεχίζει για δύο έτη. Παραιτήθηκε λόγω των δυσμενών οικονομικών συνθηκών καθότι το ταμείον του Παγούνη εξέλιπε και τα οικονομικά του κοινού ταμείου ήταν πενιχρά. Με την κατάληψη της Βενετίας υπό των Γάλλων εξηφανίσθησαν τα κατατεθέντα χρήματα και το σχολείο παραμένει κλειστό.
ε) Ελληνικό Σχολείο –Νέον Σχολείο (1803-1913)-Διδασκαλείον (1914-1935)
Το ελληνικό σχολείο το οποίο αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα άνοιξε το 1803 με δάσκαλο τον Κοζανίτη Γεώργιο Ιωννάκη ή Καρακάση ο οποίος δίδαξε επί τρία έτη. Τον αντικατέστησε ο μαθητής του Χριστόδουλος Κλωνάρης εξ Ιωαννίνων. Με πρωτοστάτες το Χαρίσιο Μεγδάνη, τους αδελφούς Παπαδημητρίου και Τακιατζή κτίσθηκε νέο σχολείο όπισθεν του ιερού Βήματος του Αγίου Νικολάου όπου σήμερα το Δημαρχείο. Στη νέα σχολή δίδασκε ο Αμπελακιώτης Στέφανος Σταμκίδης, καλεσμένος από τους φιλοπάτριδες αδελφούς Τακιατζή του οποίου πληρώνουν εξ ιδίων πόρων το μισθόν του.
Ο Στέργιος Δαρδούφας εκ Κοζάνης δίδασκε στη σχολή από το 1831 συνεχώς μέχρι το 1872. Στη σχολή συνεργάζετο μετά του Νικ. Τριανταφυλλίδου. Το 1844 ανέλαβε τη διεύθυνση της σχολής για ένα έτος ο Γ. Ρουσιάδης. Το ίδιο έτος ο Παναγιώτης Μουράτης αφιερώνει για τα σχολεία της πατρίδας γρόσια 22.000. Ο Δημήτριος Αργυριάδης εκ Σιατίστης διδάσκει τα έτη 1850-53 και 1858-1861. Επίσης οι Θεόδωρος Γ. Σαρχατλής εκ Κοζάνης 1851-1856 και πολλοί άλλοι όπως εκ Μαυραναίων Γρεβενών Νικόλαος ο Μαυρανιώτης 1873-1874[3].
Σημαντικοί σταθμοί της περιόδου τούτης ήταν η σύσταση το έτος 1813 επί επισκόπου Διονυσίου ο «Οίκος Βελτιώσεως», η σημερινή δημοτική βιβλιοθήκη. Επίσης η αλληλοδιδακτική σχολή η οποία συνεστήθη το έτος 1832 υπό του εν Ελλάδι σπουδάσαντος Γεωργ. Μανακίδου και η Αστική σχολή του Αγίου Νικολάου το 1845 η οποία ήτο αλληλοδιδακτική με πρώτο διδάσκαλο τον εκ Ζαγορίου Ιωάννη Αλεξιάδη η οποία στεγάζεται απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου εκεί που αργότερα στεγάσθηκε η Χ.Ε.Ν.
Ακόμη με την απελευθέρωση της περιοχής με τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13 ιδρύονται στην Κοζάνη, το έτος 1914, Διδασκαλείο θηλέων (τριτάξιον) και αρένων (πεντατάξιον) τα οποία λειτουργούν με διάφορες μορφές ως το 1935.
στ΄) Η εκπαίδευση του 1874
Από μία απάντηση προς του εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο για τα εκπαιδευτικά πράγματα της Επισκοπής Σερβίων με ημερομηνία 29 Ιανουαρίου 1874 λαμβάνουμε σημαντικές πληροφορίες για την εκπαιδευτική κατάσταση εκείνης της εποχής. Την απάντηση προς το Σύλλογο την έδωσαν οι Έφοροι των ελληνικών σχολείων.[4]
Δημοτικά Σχολεία: Τα δημοτικά σχολεία της περιφέρειας Κοζάνης είναι συνολικά πέντε, 4 των αρρένων και ένα των θηλέων. Στην πόλη της Κοζάνης υπάρχει αρρένων και θηλέων, 1 εις Βελβενδό[5], 1 εις Καταφύγιο[6] και 1 εις Σέρβια[7] στα οποία φοιτούν αναμίξ (μεικτό) άρρενες μετά των θηλέων. Πλην τούτων σε ορισμένα χωριά της επαρχίας υπάρχουν γραμματοδιδασκαλεία στα οποία διδάσκονται οι παίδες των χωρικών απλή ανάγνωση και γραφή παρά των ιερέων. Ο αριθμός των μαθητών των γραμματοδιδασκαλείων είναι ικανός.
Εφορία Σχολείων: Όλα τα παραπάνω σχολεία έχουν εφορία τους παρακάτω εφόρους. Στην Κοζάνη δύο ιατροί επιστήμονες Ιωάννης Ζ. Τσημηνάκης, Δημήτριος Στεργίου και τινές άλλοι κατά το μάλλον ή ήττον μέτοχοι παιδείας. Στο Βελβενδό οι κ. Γεώργιος Ζήσης, Ζήσης Εμμανουήλ και Χατζηζήσης. Στο Καταφύγιο οι κ. Δ. Κάλφας, Γ. Μπλάτζας και Ν. Νούλιας. Στα Σέρβια ο Ι. Θεοδώρου, Ι. Κωνσταντίνου και Δημ. Μαρίκος.
Διδάσκαλοι-Μισθός: Στην Κοζάνη στο μεν ελληνικό σχολείο[8] διδάσκουν τρεις διδάσκαλοι, στο δημοτικό των αρρένων έτεροι τρεις και στο θηλέων δύο διδασκάλισσες.
Στο ελληνικό σχολείο είναι οι εξής: Οι Ι. Ν. Καλοστύπης Σχολάρχης απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών με μισθό 80 οθωμανικές λίρες. Χρίστος Δ. Γιαννόπουλος απόφοιτος επίσης της Φιλοσοφικής Σχολής με μισθό 75 οθωμανικές λίρες. Μάρκος Ν. Παυλίδης απόφοιτος Γυμνασίου έχων πτυχίο δημοδιδάκτου και πείρα ικανή με μισθό 4.500 γρόσια. Διδάσκαλοι του δημοτικού είναι οι εξής.: Ευάγγελος Ντιάφας (Διάφας), απόφοιτος γυμνασίου έχων πτυχίο δημοδιδασκάλου και πείρα ικανή με μισθό 4.500 γρόσια. Παπα Ιωάννης Νικολάου με πτυχίο δημοδιδασκάλου με μισθό 3.000 γρόσια και Στέφανος Βαρδάκας μαθητής της ενταύθα Σχολής με μισθό 1.500 γρόσια. Στο θηλέων η Αικατερίνη Παιδακίου με πτυχίο δημοδιδασκαλίσσης και Φωτεινή Παπά του Δημητρίου μαθήτρια του ενταύθα Παρθεναγωγείου.
Στο Βελβενδό στο ελληνικό σχολείο οι Νικόλαος Παπα Ευαγγελίδης ως Σχολάρχης με 5.000 γρόσια και Ν. Χ. Χατζηαντωνιάδης με 3.000 γρόσια. Στο δημοτικό ο Αντώνιος Ν. Χατζηγιάννης με 2.000 γρόσια.
Στο Καταφύγι οι Γ. Ρ. Παπαγεωργίου ως διευθυντής με 5.000 γρόσια και Ι. Αθανασιάδης με 2.000 γρόσια. Στα Σέρβια ο Αντώνιος Παναγιώτου με 3.000 γρόσια.
Μαθήματα: Ελληνικό σχολείο: Στην Κοζάνη το ελληνικό Σχολείο έχει τρεις τάξεις την δε επομένη εξαμηνία θέλει προστεθεί και τετάρτη, επειδή όταν άρχισαν οι παραδόσεις δεν υπήρχαν μαθητές για την ανωτάτη τάξη ικανοί. Υπήρχαν μόνο δύο τους οποίους δίδασκε κατ’ οίκον ο Σχολάρχης Ι. Ν. Καλοστύπης[9] ελληνικά μόνο, το Β΄ βιβλίο των Ιστοριών του Θουκυδίδη μετά πασών των δημηγοριών εκτός του Επιταφίου. Στην Γ΄ τάξη διδάσκονται Ελληνικά: Ξενοφώντος Απομνημονεύματα, ο Πανηγυρικός του Ισοκράτους και ο Κρίτων του Πλάτωνος. Στην αρχή του έτους έως να έλθουν τα αναγκαιούντα βιβλία διδάχθηκε ο Επιτάφιος του Λυσίου. Άπαντα ταύτα διδάχθηκαν μετά ικανής επιμελείας. Μαθηματικά: Θεωρητική Αριθμητική και Γεωμετρία. Ιερά Κατήχησις και Ιστορία εκκλησιαστική. Λατινικά: Βίοι εκ του Κορνηλίου Νέπωτος και Καίσαρος εκ των Γαλλικών πολέμων. Ιστορία: Αρχαία Ελληνική μέχρι αλώσεως της Κορίνθου μετά ιδιαιτέρας επιμελείας και εκτάσεως εις τους Μηδικούς πολέμους και τους χρόνους του Μ. Αλεξάνδρου.
Γαλλικά εκλεκτά τεμάχια εκ της χρηστομαθείας, Λαστίκ. Γεωγραφία ο Νέος Κόσμος μετά Μαθηματικής και Φυσικής Γεωγραφίας. Καθ’ εκάστη εβδομάδα δίδονται άπαξ μεν θέματα εκθέσεως ιδεών.
Στη Β΄ τάξη Ελληνικά : Ο Πίναξ του Κέβητος[10] και η Κύρου Παιδεία του Ξενοφώντος μετά δεούσης αναπτύξεως, Μαθηματικά ολόκληρος η Πρακτική Αριθμητική. Γαλλικά: Ανάγνωσις και εξήγησις μικρών τεμαχίων. Γεωγραφία όλος ο παλαιός κόσμος. Ιστορία ο Μεσαίων και η Νεοτάτη Καλλιγραφία.
Στην Α΄ τάξη. Ελληνικά. Τα συνήθη μαθηματικά Αριθμητική πρακτική μέχρι των μεθόδων. Ιερά: Η Παλαιά Διαθήκη. Γεωγραφία, τα μεσημβρινά κράτη της Ευρώπης. Ιστορία Ελληνική και Ρωμαϊκή. Στη σχολή διδάσκεται και η τουρκική γλώσσα εις όλες τας τάξεις υπό Οθωμανού διδασκάλου Μεχμέτ εφέντη.
Δημοτικό: Στο Δημοτικό διδάσκονται Ανάγνωση, Γραφή, Αριθμητική, Γραμματική, Ελλην. Ιστορία, Κατήχησις, Ιερά Ιστορία, Γεωγραφία και Φυσική.
Παρθεναγωγείο: Στο Παρθεναγωγείο εις μεν την A΄ τάξη του ελληνικού διδάσκονται μαθήματα μεταξύ των α΄ και β΄ του ελληνικού κατά το εν Ελλάδι σύστημα. Εις δε το δημοτικό Ανάγνωσις, Γραφή, Αριθμητική, Γεωγραφία, Γραμματική, Ιερά Ιστορία και Κατήχησις. Στο Ελληνικό σχολείο Βελβενδού διδάσκονται στις τρεις τάξεις μαθήματα ανάλογα των τριών τάξεων Σχολαρχείου κατά το ελληνικό σύστημα. Στο Καταφύγι το Ελληνικό Σχολείο είναι συνηνωμένο μετά του δημοτικού και διδάσκονται τα ίδια μαθήματα στις δύο τάξεις όμοια με τις α΄ και β΄ τάξεις του ελληνικού κατά τα εν Ελλάδι. Στα Σέρβια υπάρχει μία τάξη ελληνικού.
Πόροι των σχολείων: Κοζάνη. Οι πόροι ανέρχονται σε 32.000-35.000 γρόσια οι οποίοι προέρχονται από τόκους κτηματικών και συνεισφορών. Οι δαπάνες ανέρχονται στις 45.000, το δε έλλειμμα καλύπτεται δι’ ιδιωτικών εράνων.
Βελβενδός.
Έξοδα 14.000 γρόσια. Οι πόροι προέρχονται από τα έσοδα των εκκλησιών και τόκων, το δε έλλειμμα καλύπτεται από εράνους.
Καταφύγι. Δαπάνες 10.000 γρόσια, πόροι όπως παραπάνω.
Σέρβια. Δαπάνες 7.000 γρόσια, πόροι όπως παραπάνω.
Μαθητές- κάτοικοι: Κοζάνη. Δημοτικό σχολείο 400. Θηλέων 150. Ελληνικό σχολείο 60. Κάτοικοι 7000. Βελβενδός. Δημοτικό σχολείο 250 μαθητές. Ελληνικό σχολείο 35. Κάτοικοι 5000. Καταφύγι. Δημοτικό σχολείο 80. Ελληνικό σχολείο 18. Κάτοικοι 1200. Σέρβια. Δε δίδονται στοιχεία. Σύμφωνα με την απογραφή του 1905[11] οι ελληνόφωνοι κάτοικοι ήταν 1000, οι βλαχόφωνοι 250 και οι Τουρκόφωνοι 2000. Οι μαθητές της αστικής σχολής Σερβίων (δημοτικό) με την ίδια απογραφή ήταν 139, του Βελβενδού 292, του Καταφυγίου 201 και της Κοζάνης 528. Ακόμη το 1519 στην πόλη των Σερβίων κατοικούσαν 49 μουσουλμανικές οικογένειες και 646 μη μουσουλμανικές.[12]
Αριστούχοι μαθητές: Εκ των μαθητών του ελληνικού σχολείου Κοζάνης οι κάλλιστοι είναι: παρά του Σχολάρχη κατ΄ οίκον διδασκομένου ο Ζήσης Νικολάου.
Από την Γ΄ τάξη ο Ι. Γκορτσούλης ικανός και εύπορος. Ο Αθανάσιος Κανάτσιος διακρίνεται για την επιμέλεια και ευφυΐα, είναι σεμνότατος αλλά τελείως άπορος. Για τούτο πίεσαν τον πτωχότατο πατέρα να μην αποσύρει αυτόν από το σχολείο. Ο Δημήτριος Θ. Χριστοδούλου σεμνότατος και επιμελέστατος αλλά τελείως άπορος. Εμμανουήλ Παππά Δημητρίου σεμνός, επιμελής αλλά εις άκρον άπορος. Από τη Β΄ τάξη, ο Ν. Ρεπανάς και ο Παπά Γεωργίου ευδοκιμούν επί επιμελεία. Στην Α΄ τάξη ο κάλλιστος και κατά πολύ υπερακοντίζων τους συμμαθητές του αν και άπορος είναι ο Θεόδωρος Τζιάτζιος κοσμούμενος δια χρηστοτάτων ηθών και πνεύματος οξυτάτου, είναι ικανός. Πολλάκις βοηθά τον πατέρα του εις την εργασία του χωρίς να αμελεί τα μαθήματά του. Στη συνέχεια ως προς την επιμέλεια έρχονται ο άπορος Στέργιος Τζέλιος ο οποίος πολλάκις στερείται χαρτιού και άλλων χρειωδών ευτελεστάτων κι ο Μήλιος Αλεξίου επιμελής αλλά εις άκρον άπορος.
Ληπτέα μέτρα: Όλοι οι παραπάνω μαθητές ως άποροι αλλά ευφυέστατοι αργά ή γρήγορα θα εγκαταλείψουν τη σχολή λόγω πενίας. Γνωστοποιούν τις ουσιώδεις ελλείψεις των διδακτικών βιβλίων δια τους απόρους και προτείνουν να δίδονται μικρές βοήθειες για τους απόρους μαθητές.. Η ουσιωδέστατη ανάγκη είναι η έλλειψη ικανού διδασκάλου της τουρκικής γλώσσας.
ιγ) Γυμνάσιο ή Καμπαναριό
Ο αρχιερέας Ευγένιος[13] ως επίσκοπος Σερβίων και Κοζάνης το 1849 θέτει ως στόχο την ίδρυση γυμνασίου στην Κοζάνη. Τα χρήματα όμως ήταν λιγοστά. Η δωρεά του προκατόχου Βενιαμίν με 25.000 γρόσια στο ελληνικό σχολείο της Κοζάνης ήταν η αρχή. Οι έφοροι της Σχολής με επιστολές κινητοποιούν τους απανταχού Κοζανίτες. Ζητούν τη συνδρομή των. Μέσα σε δύο έτη συγκεντρώνεται ποσό 185.636 γρόσια αρκετά μεγάλο για την εποχή. Αντί όμως να ιδρυθεί γυμνάσιο, ανηγέρθη το καμπαναριό το οποίο σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς της πόλης. Κόστισε 62.152 γρόσια και 37 παράδες με αρχιτεχνίτη τον Ανδρέα Κάλφα από την Εράτυρα.
ιδ) Βαλταδώρειο Γυμνάσιο
Το έτος 1894 ο Κοζανίτης Λάμπρος Βαλταδώρος έμπορος στο Βουκουρέστι με διαθήκη αφήνει το ποσό των 10.000 λέι (500 εικοσόφραγκα Τουρκίας) με σκοπό την ανέγερση γυμνασίου στην Κοζάνη. Το σουλτανικό φιρμάνι εκδόθηκε το 1899. Το ίδιο έτος αρχίζουν οι εργασίες ανέγερσης. Τη χρηματοδότηση τη συνέχισε ο αδελφός του Βασίλης ως και άλλοι φιλόμουσοι Κοζανίτες. Τα εγκαίνια του γυμνασίου πραγματοποιήθηκαν στις 30-1-1901 κατά την εορτή των τριών Ιεραρχών παρουσία λαού απειροπληθούς.[14]
[1] Με πατριαρχική άδεια η έδρα της επισκοπής Σερβίων το 1745 μετατίθεται στην Κοζάνη και ο επίσκοπος τώρα λέγεται Σερβίων και Κοζάνης με πρώτο επίσκοπο το Θεσσαλονικέα Μελέτιο.
[2] Σήμερα η εκπαιδευτική κοινότητα οφείλει να ενεργοποιήσει το Προεδρικό Διάταγμα 201 του 1998 περί συμπληρώσεως των επωνυμιών των σχολείων με προσωνυμίες για να τιμήσει ανθρώπους που πρόσφεραν τα μάλα στην εκπαίδευση του τόπου όπως τον Ιωάννη Παγούνη, τους αδελφούς Τακιατζήδες που με τις χορηγίες τους συντήρησαν σχολεία, βοήθησαν στην έκδοση βιβλίων Κοζανιτών συγγραφέων, τη Μητιώ Σακελλαρίου που πρώτη μετέφρασε θεατρικά έργα (βλέπε Βασίλη Αποστόλου. «Προτομές… σελ.120, 180». Παρουσίαση εφημερίδας «Εν Μικροβάλτω-Προσωνυμίες σχολείων» Βασίλη Αποστόλου Εφημερίς «ΚΟΖΑΝΗ» 31-3-2008).
[3] Περισσότερα Παναγιώτη Ν. Λιούφη “Ιστορία της Κοζάνης”.
[4] Κώδιξ Επισκοπής 1863-1875. Περισσότερα Αποστόλου Βασίλη: Δυτικομακεδονικά Γράμματα 2009.
[5] Το πρώτο σχολείο λειτούργησε το 1774.
[6] Το πρώτο σχολείο λειτούργησε στις αρχές του 19ου αιώνα.
[7] Ο ιερομόναχος Νεόφυτος, συμμαθητής του Κονταρή, διηύθυνε τη Σχολή Σερβίων από το 1678 ως το 1694. Στ. Παπαδόπουλου «Εκπαιδευτική και κοινωνική δραστηριότητα…».
[8] Δίδονταν γυμνασιακές σπουδές.
[9] Εκ Δολιανών Πελοποννήσου. Με πρωτοβουλία του συνεστήθη σύλλογος μορφωτικός και εκπαιδευτικός “ O Φοίνιξ”
[10] Κέβης, Θηβαίος φιλόσοφος του 5ου αιώνος π.Χ, μαθητής του Σωκράτη. Διάλογος με παιδαγωγικό περιεχόμενο. Το εξέδωσε ο Αδαμάντιος Κοραής στα Ελληνικά και Γαλλικά στο τυπογραφείο Ι. Μ. Εβεράτου στο Παρίσι το έτος 1826.
[11] Γιάννη Αδάμου. Η Κοζάνη μέσα από τα ανέκδοτα αρχεία του Ελληνικού Προξενείου Ελασσόνος. Δυτικομακεδονικά Γράμματα 1994.
[12] Αθανασίου Γ. Τσαρμανίδη. Συμβολή στην Ιστορία της Επαρχίας Σερβίων. Τόμος Πρώτος σ. 26.
[13] Ο Ευγένιος γεννήθηκε στα Σέρβια. Διετέλεσε επίσκοπος Σερβίων και Κοζάνης από το 1849 ως το 1882 και Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης από το 1882 ως το 1889.
[14] Περισσότερα Βασίλη Αποστόλου “Προτομές-Ανδριάντες-Μνημεία Κοζάνης». Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης
Αναζήτηση στη Κοβεντάρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης και την Εθνική Βιβλιοθήκη (Αθήνα) μεISBN:978-960-93-3473-0
