Εδώ και δεκαπέντε χρόνια, τα αρχηγεία των επιχειρήσεων του αναπτυσσόμενου κόσμου αντανακλούν την νέα οικονομική του δύναμη. Πολυτελή κτίρια και γυαλιστεροί ουρανοξύστες σηματοδοτούν την νέα ισχύ του Πεκίνου, της Μόσχας, και της Κουάλα Λουμπούρ. Πρόκειται για μνημεία αφιερωμένα στην ανάδυση ενός νέου τύπου υβριδικών εταιριών, που στηρίζονται από το κράτος, αλλά που λειτουργούν και συμπεριφέρονται ως ιδιωτικές πολυεθνικές.
Ο κρατικός καπιταλισμός δεν είναι καινούργια ιδέα (θυμηθείτε για παράδειγμα την East India Company). Αυτό που έγινε όμως, είναι να αναγεννηθεί.
Στη δεκαετία του 1990, οι περισσότερες δημόσιες επιχειρήσεις δεν ήταν παρά κάποια ασήμαντα κρατικά τμήματα των κυβερνήσεων στις αναδυόμενες αγορές. Η λογική ήταν ότι όσο ωρίμαζε η οικονομία, τότε η κυβέρνηση θα τις έκλεινε, ή θα τις ιδιωτικοποιούσε.
Ο καιρός πέρασε, αλλά ακόμη δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι το κράτος πρόκειται να απεμπολήσει τον έλεγχό του, είτε πρόκειται για τεράστιες βιομηχανίες (οι 10 μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κόσμου στον τομέα της ενέργειας είναι κρατικές), είτε για άλλου είδους επιχειρήσεις, αφού σήμερα οι κρατικές επιχειρήσεις αποτελούν το 80% της αξίας του κινεζικού χρηματιστηρίου, και το 62% του αντίστοιχου ρωσικού.
Οι επιχειρήσεις αυτές έχουν περάσει στην επίθεση. Όποια βιομηχανία και αν δούμε, θα υπάρχει ένας νέος αναδυόμενος κρατικός γίγαντας πίσω της. Για παράδειγμα, η China Mobile έχει 600 εκατομμύρια πελάτες. Οι κρατικές επιχειρήσεις είναι υπεύθυνες για το 1/3 των (άμεσων) επενδύσεων του αναπτυσσόμενου κόσμου στο εξωτερικό, στο διάστημα 2003-10.
Με την Δύση σε κρίση, και τις αναδυόμενες οικονομίες σε άνθηση, οι Κινέζοι έπαψαν να βλέπουν τις κρατικές επιχειρήσεις ως έναν απλό σταθμό στον δρόμο προς τον φιλελεύθερο καπιταλισμό, και τις θεωρούν πλέον ως ένα βιώσιμο και σταθερό μοντέλο. Πιστεύουν μάλιστα ότι επανασχεδίασαν τον καπιταλισμό, κάνοντας τον πιο λειτουργικό, και πολλές ανερχόμενες οικονομικές δυνάμεις συμφωνούν.
Η κυβέρνηση της Βραζιλίας, που αγκάλιασε τις ιδιωτικοποιήσεις στη δεκαετία του 1990, σήμερα πιέζει τις μικρές επιχειρήσεις να ενωθούν σε ένα μεγαλύτερο (δημόσιο) σχήμα. Το ίδιο κάνει και η Ν. Αφρική.
Αυτή η εξέλιξη γεννά δυο ερωτήματα: Πόσο πετυχημένο είναι αυτό το μοντέλο; Και ποιες είναι οι επιπτώσεις του, τόσο μέσα, όσο και πέρα από τις ανερχόμενες οικονομίες;
Οι υποστηρικτές του κρατικού καπιταλισμού ισχυρίζονται πως αυτός παρέχει σταθερότητα και ανάπτυξη. Η άγρια ιδιωτικοποίηση που κυριάρχησε στη Ρωσία του Boris Yeltsin τρόμαξε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, και συνετέλεσε στο να επικρατήσει η άποψη ότι το κράτος θα πρέπει να χαλιναγωγήσει τον άκρατο καπιταλισμό, και να παρέχει όχι μόνο υποδομές σε επίπεδο δρόμων και γεφυρών, αλλά και σε επίπεδο ναυαρχίδων εταιριών της οικονομίας.
Η Σιγκαπούρη είναι από τις πρώτες που εφάρμοσαν αυτό το μοντέλο, επέτρεψε την είσοδο ξένων επιχειρήσεων, και αγκάλιασε τις δυτικές μεθόδους διοίκησης και οργάνωσης. Παράλληλα διατηρούσε μεγάλο μέρος των μετοχών των εταιριών αυτών.
Σήμερα, η Κίνα είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του μοντέλου. Η σχέση μεταξύ κράτους και επιχειρηματιών είναι ιδιαίτερα στενή. Και ενώ στη Δύση, οι απόψεις των ιδιωτών επιχειρηματιών διαφέρουν από αυτές των κυβερνητικών στελεχών, στην Κίνα οι απόψεις αυτές συγκλίνουν απόλυτα.
Το μοντέλο αυτό δεν έχει καμία ομοιότητα με την καταστροφική σειρά κρατικοποιήσεων που είδαμε στην Αγγλία, και αλλού, πριν από 50 χρόνια. Οι κινεζικές εταιρίες κλείνουν συμβόλαια σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οι μεγαλύτερες από αυτές είναι εξωστρεφείς, εισάγονται σε ξένα χρηματιστήρια, και αγοράζουν ξένες εταιρίες. Η δε κυβέρνηση είναι επιλεκτική όσον αφορά στο ποιες εταιρίες αγοράζει. Σε γενικές γραμμές, το κινεζικό κράτος έχει χαλαρώσει τον έλεγχό του επί της οικονομίας, προτιμώντας να εστιάσει σε τομείς όπου μπορεί να κάνει την διαφορά.
Σε μια κοντινή όμως ματιά, και αυτό το μοντέλο παρουσιάζει αδυναμίες. Όταν η κυβέρνηση ευνοεί κάποιες επιχειρήσεις, τότε υποφέρουν κάποιες άλλες.
Το 2009, οι γίγαντες China Mobile και, China National Petroleum Corporation, σημείωσαν κέρδη $33 δις, περισσότερα δηλαδή από το σύνολο των 500 πιο κερδοφόρων κινεζικών εταιριών μαζί!
Οι κρατικοί γίγαντες ρουφάνε κεφάλαια και ταλέντα, που θα μπορούσαν να τα αξιοποιήσουν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις. Σύμφωνα με μελέτες, οι κρατικές εταιρίες χρησιμοποιούν τα κεφάλαια λιγότερο αποτελεσματικά από τις ιδιωτικές, και αναπτύσσονται πολύ πιο αργά.
Σε πολλά κράτη, οι «χαϊδεμένες» κρατικές επιχειρήσεις ξοδεύουν χρήματα σε πολυτελή κτίρια, σε μια εποχή που οι ιδιώτες επιχειρηματίες παλεύουν να βρουν χρηματοδότηση. Και αυτού του είδους τα έξοδα μάλλον θα αυξηθούν.
Οι κρατικές επιχειρήσεις είναι πολύ καλές στην αντιγραφή, εν μέρει επειδή χρησιμοποιούν την δύναμη του κράτους για να αποκτήσουν την τεχνολογία τους. Αν όμως χρειαστεί να παράγουν δικές τους ιδέες, τότε θα καταστούν λιγότερο ανταγωνιστικές. Αυτού του είδους οι επιχειρήσεις παίζουν λίγα και μεγάλα στοιχήματα, αντί για πολλά και μικρά. Τα παγκόσμια κέντρα καινοτομίας είναι συνήθως κάποιες μικρές πρωτάρες ιδιωτικές επιχειρήσεις.
Το κρατικό μοντέλο δεν παράγει σταθερότητα. Λειτουργεί καλά, εφόσον στηρίζεται από ένα ικανό κράτος. Πολλές χώρες της Ασίας έχουν μια μανδαρίνικη κουλτούρα. Κάτι που δεν διαθέτουν η Βραζιλία, και η Νότιος Αφρική. Και όπου υπάρχει, ο κρατικός καπιταλισμός, τείνει να ευνοεί τους καλά διασυνδεδεμένους, και στα μέσα, αντί για τους καινοτόμους, που όμως είναι στην απ έξω.
Στην Κίνα, οι τυχεροί είναι κάποιοι μορφωμένοι «πρίγκιπες». Στην Ρωσία, μια κλίκα ολιγαρχών, συνήθως πρώην πρακτόρων της KGB, που κυριαρχούν τόσο στο Κρεμλίνο, όσο και στις αγορές. Έτσι, το μοντέλο αυτό προωθεί το ρουσφέτι, την ανισότητα, και τελικά την απογοήτευση, όπως ακριβώς έκανε το ανάλογο καθεστώς Μουμπάρακ στην Αίγυπτο.
Οι ανερχόμενες δυνάμεις πάντοτε χρησιμοποιούσαν το κράτος για να πετύχουν την ανάπτυξη. Έτσι έγινε στην Ιαπωνία και στην Ν. Κορέα την δεκαετία του 1950, στην Γερμανία το 1870, και στις ΗΠΑ λίγο μετά την ανεξαρτησία τους. Όμως, οι χώρες αυτές σύντομα ανακάλυψαν τα όρια του συστήματος. Για αυτό και οι Κινέζοι θα πρέπει να διδαχθούν από το παρελθόν.
Ίσως χρειαστεί να περάσουν κάποια χρόνια, για να φανερωθούν οι αδυναμίες αυτού του μοντέλου. Στο μεταξύ, θα παρουσιάζονται διάφορα προβλήματα. Οι επενδυτές θα πρέπει να προσέχουν. Οι κρατικοί καπιταλιστές είναι σκληροί, και πολλοί ιδιώτες μπορεί να δουν τις επιχειρήσεις τους να έχουν να αντιμετωπίσουν τις ευνοούμενες από το καθεστώς αντίπαλες επιχειρήσεις.
Μια άλλη ανησυχία έχει να κάνει με την επίδραση του μοντέλου αυτού στο παγκόσμιο εμπόριο. Η ομαλή και ισόνομη λειτουργία του είναι κάτι το πολύ δύσκολο όταν έχεις να κάνεις με στηριζόμενες (φανερά ή κρυφά) από το κράτος επιχειρήσεις. Ήδη, οι πολιτικοί ηγέτες της Δύσης έχουν αρχίσει να χάνουν την υπομονή τους βλέποντας πως κάποια κράτη αλλοιώνουν το σύστημα προς όφελος των δικών τους ελεγχόμενων επιχειρήσεων.
Πάντως, για όσα κράτη θέλουν να ξεχωρίσουν, το μοντέλο του κρατικού καπιταλισμού έχει μεγάλη απήχηση. Τους δίνει την δύναμη που κάποιες ιδιωτικές εταιρίες χρειάζονται χρόνια για να αποκτήσουν. Οι κίνδυνοι όμως είναι περισσότεροι από τα τυχόν πλεονεκτήματα. Για το καλό όλων, τα κράτη θα πρέπει να απεμπολήσουν τον έλεγχο που έχουν επί των επιχειρήσεων, και να τον παραδώσουν σε ιδιώτες. Και αν είναι τόσο καλές αυτές οι εταιρίες, όσο θέλουν να πιστεύουν, τότε σίγουρα δεν χρειάζονται τις κρατικές πατερίτσες….
Economist
http://www.economist.com/node/21543160
Απόδοση: S.A.
