Πριν από 2011 χρόνια οι Τρεις Σοφοί προσέφεραν στον μικρό Χριστό σμύρνα, χρυσό και λιβάνι. Η αξία των δώρων αυτών μπορεί να φαντάζει σήμερα άνιση σε σχέση με τη σπουδαιότητα του παραλήπτη τους. Ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε ότι ο χρυσός πιθανότατα δεν ήταν αυτό που νομίζουμε, αλλά μια αρωματική ουσία σε χρυσαφένια απόχρωση… Και όμως, η αξία των αρωμάτων είναι κάτι παραπάνω από συμβολική για τη ζωή μας – και όχι μόνο επειδή τροφοδοτούν σήμερα μια βιομηχανία δισεκατομμυρίων. Οι ευωδιές τους διαχρονικά ευφραίνουν την ψυχή και θεραπεύουν το σώμα, ενώ συχνά αντιμετωπίζονται και ως «δόλωμα» για την προσέλκυση συντρόφου. Η επιστήμη τι θέση έχει σε όλα αυτά; Απλούστατα σήμερα δεν γεννιέται άρωμα αν δεν γίνει η επιστημονική «ακτινογραφία» του, ενώ οι «νότες» των αρωμάτων και οι κατηγορίες τους έχουν ασφαλώς αναχθεί σε επιστήμη. Αξίζει να τις γνωρίσουμε.

Στην πρώιμη αραβική λογοτεχνία υπάρχει και η ιστορία του χαλίφη που υποψιαζόταν πως η σύζυγός του τον απατούσε. Της χαρίζει λοιπόν ένα φιαλίδιο με άρωμα φτιαγμένο μόνο για λογαριασμό του. Χωρίς να το πολυσκεφτεί, με τη σειρά της και εκείνη δωρίζει στον εραστή της το σπάνιο αυτό άρωμα. Τη συνέχεια δεν είναι δύσκολο να τη φανταστεί ο καθένας. Ο χαλίφης αναγνώρισε τον εραστή από το αποκλειστικό αυτό άρωμα όταν εκείνος κάποια στιγμή έκανε το λάθος να τον πλησιάσει και η κατάληξη ήταν βέβαια, με αφορμή ένα άρωμα, να αποκεφαλιστούν οι δυο εραστές! 

Τα αρώματα υπήρχαν και έπαιζαν σημαντικό ρόλο εδώ και χιλιάδες χρόνια στη ζωή των ανθρώπων, ιδιαίτερα των λαών της Ανατολής. Θεραπευτικό, λατρευτικό και ατομικής απόλαυσης. Αλλωστε και η διήγηση για τους τρεις σοφούς που κουβαλούσαν ως υπέρτατα δώρα προς μια ξεχωριστή ύπαρξη σμύρνα, χρυσό και λιβάνι αποκρυσταλλώνει αυτήν ακριβώς τη σημασία που είχαν τέτοιες ουσίες για τους ανθρώπους της εποχής. Ακόμη και ο Μωάμεθ λίγους αιώνες μετά θα έλεγε: «Τα τρία πολυτιμότερα πράγματα που έχω στον κόσμο είναι οι αρωματικές ουσίες, οι γυναίκες και η παρηγοριά της προσευχής».

Ερευνητές αρωμάτων

Στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, στο τμήμα της Κλινικής Φαρμακολογίας και Διαγνωστικής, υπάρχει μάθημα ειδικά για τα αρώματα, Chemie der Aromen λέγεται με σκοπό τη γνώση της σημασίας τους για τις αισθήσεις, γνώση για τον σχηματισμό τους, την ανάλυσή τους, τις χρήσεις και τη βελτίωσή τους. Σε αυτό διέπρεψε και απέκτησε φήμη ο καθηγητής G. Buchbauer. Διάδοχός του σε αυτή τη θέση, όπως μας είπε ο ίδιος, είναι η Sabine Krist (με ελληνικές ρίζες σύμφωνα με δική της δήλωση). Υφηγήτρια σήμερα, με διδακτορικό, πολυάριθμες εργασίες στις βιολειτουργίες των αρωμάτων, στη Φαρμακευτική Χημεία και στην ανίχνευση της νόθευσης φυσικών προϊόντων, ερευνήτρια με ενδιαφέροντα σχετικά με την οσφρητική ικανότητα και τις αρωματικές ουσίες, φυσικές και τεχνητές, συνεχίζει την εδώ και αιώνες αναζήτηση των ανθρώπων για την επίδραση τέτοιων ουσιών στο σώμα αλλά και στις ψυχικές λειτουργίες.

Ενα άρωμα είναι μόνον απόλαυση των αισθήσεων ή έχει και κάποιες θεραπευτικές ιδιότητες; Η Sabine Krist λέει γι αυτό στο «Βήμα»: «Γενικά κάνουμε τη διάκριση ανάμεσα σε αρώματα και οσμές. Και τα δύο οφείλονται σε πτητικές ουσίες (με τα μόριά τους να μην υπερβαίνουν τις 300 ατομικές μονάδες μάζας). Τις οσμές τις αντιλαμβανόμαστε εισπνέοντας από τη μύτη ενώ τα αρώματα, κυρίως αυτά που έχουν σχέση με τις τροφές, και από τη δίοδο που οδηγεί από το στόμα στη μύτη. Αλλωστε γεύση και όσφρηση συνδέονται στενά. (άνθρωποι με προβλήματα στην όσφρηση αποκτούν προβλήματα και στο σωματικό βάρος, είτε γιατί τρώνε περισσότερο ψάχνοντας – σχεδόν μάταια – την ευχαρίστηση των γλυκών τροφών είτε γιατί τρώνε λιγότερο αφού η τροφή τους δεν έχει καλή γεύση). Τελικά δεν έχουμε μόνο ευχαρίστηση από τα αρώματα αλλά και επιδράσεις πιο σημαντικές.

Η λεγόμενη “αρωματοθεραπεία” βασίζεται σε παμπάλαιες γνώσεις (και εμπειρίες) αλλά ακόμη λίγη δουλειά έχει γίνει στον τομέα της τεκμηριωμένης επιστημονικά έρευνας. Επίσης οι αρωματικές ουσίες που χρησιμοποιούνται πρέπει να είναι γνήσιες και ανόθευτες, να έχουν ληφθεί με βάση την προδιαγραφή ISO 9235 με απόσταξη ή με πίεση και να προσφέρονται στο σώμα όχι από το στόμα αλλά μέσω λουτρών και με μαλακτικές κινήσεις σε διάφορα μέρη του σώματος. Γενικά θα έλεγα ότι από επιστημονική άποψη η αρωματοθεραπεία “φοράει παιδικά παπούτσια” ακόμη αλλά υπάρχουν προοπτικές για μεγάλη εξέλιξη και για την εμφάνιση πολλών θεραπευτικών ευκαιριών».

Η Sabine Krist, καθηγήτρια στο Τμήμα Κλινικής Φαρμακολογίας και Διαγνωστικής του Πανεπιστημίου της Βιέννης

Τι είναι οι «νότες»

Οπως αναφέρει η Mandy Aftel στο βιβλίο: «Αρωμα και Αλχημεία» (Εκδόσεις Κεδρος), «κάθε απόσταγμα έχει μια κορυφαία νότα, μια μεσαία νότα και μια νότα βάσης. Η κορυφαία νότα είναι η πρώτη που γίνεται αντιληπτή από τη μύτη και μπορεί να έχει πολύ μικρή διάρκεια. Επειτα ακολουθεί η μεσαία νότα που αποτελεί τη βασική και χαρακτηριστική μυρωδιά της ουσίας. Εχει μεγαλύτερη διάρκεια ζωής από την κορυφαία νότα και παραμένει από δεκαπέντε λεπτά ως μία ώρα. Η νότα βάσης είναι η μυρωδιά του αποστάγματος που διαρκεί ακόμη περισσότερο. Γίνεται αισθητή έπειτα από μισή ώρα περίπου και παραμένει επί ώρες ή ακόμη και ημέρες».

Αυτή λοιπόν είναι η πολύ βασική ανατομία ενός αρώματος. Αλλά από εκεί και πέρα η κάθε «νότα» απαιτεί πολλές σελίδες για να καταλάβει κάποιος τη λειτουργία της και τη σχέση της με τις άλλες. Για να πάρουμε μια ιδέα, αρκεί να αναφέρουμε ότι το βασικό και λιγότερο πτητικό συστατικό ενός αρώματος, που προέρχεται συνήθως από το ζωικό βασίλειο, παίζει σπουδαίο ρόλο γιατί επιμηκύνει τους διαφορετικούς ρυθμούς εξάτμισης των υπολοίπων συστατικών του αρώματος κάνοντας τη συνολική ευωδιά να εξατμίζεται πιο αργά από το δέρμα. Και η Sabine Krist κάνει την παρατήρηση ότι «εδώ παίζει ρόλο και η μυρωδιά του καθενός από εμάς που ανακατεύεται με το άρωμα. Ετσι για διαφόρους ανθρώπους κατά κάποιον τρόπο το άρωμα αποκτά μια κάπως διαφορετική “απόχρωση”, κάτι που δύσκολα θα αντιληφθούμε αν δεν μας το πουν ή αν δεν κάνουμε τις δικές μας συγκρίσεις».

Η «ακτινογραφία» των οσμών

Ο κάθε κατασκευαστής αρώματος είναι υποχρεωμένος από την Ευρωπαϊκή Ενωση (που σε λίγο, όπως μάθαμε, θα βγάλει νέο κατάλογο) να ακολουθεί κάποιες προδιαγραφές σχετικές με τις αναλογίες και το ποιες ουσίες θα βάζει αφού εκτός των άλλων οι ενώσεις της βάσης δύσκολα αποικοδομούνται και όταν βρεθούν στο περιβάλλον το επιβα