Η διακοπή του καπνίσματος αποτελεί σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της ουσιαστικής μείωσης των κινδύνων που διατρέχει η υγεία των καπνιστών και κατ’ επέκταση προς τη βελτίωση της παγκόσμιας υγείας. Με τη διακοπή του καπνίσματος πολλές ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα μπορούν να προληφθούν, να μετριαστεί η σοβαρότητά τους ή να επιβραδυνθεί η εξέλιξή τους.
Προ πολλού έχει αναγνωριστεί ότι το κάπνισμα, λόγω της νικοτίνης που περιέχει, οδηγεί αρκετούς σε μια αληθινή χρόνια εξάρτηση, παρόμοια με αυτή που προκαλείται από τα οπιούχα, τις αμφεταμίνες και την κοκαΐνη. Υπάρχουν καπνιστές που κατορθώνουν να διακόψουν το κάπνισμα με μία και μοναδική προσπάθεια. Ομως η πλειονότητα των καπνιστών εξακολουθεί να καπνίζει για χρόνια παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες διακοπής και παρά τη διαμεσολάβηση περιόδων αποχής. Η υποτροπιάζουσα φύση της καπνιστικής συνήθειας και η επίμονη προσπάθεια που απαιτείται για την αντιμετώπισή της αποδίδεται στη χρόνια φύση της εξάρτησης του καπνίσματος. Οπως όλες οι εξαρτήσεις έτσι και αυτή του καπνίσματος απαιτεί θεραπευτική παρέμβαση.
Η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία, ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη επί του θέματος λόγω της στενής αιτιολογικής συσχέτισης του καπνίσματος με τα συχνότερα αναπνευστικά νοσήματα, ανέλαβε την εκπαίδευση των πνευμονολόγων και γενικά των ενδιαφερόμενων λειτουργών υγείας στην παροχή βοήθειας προς τους καπνιστές που επιθυμούν να διακόψουν το κάπνισμα. Κατά την τελευταία πενταετία εκπαιδεύτηκαν πάνω από 1.000 λειτουργοί, που αποτέλεσαν και τα στελέχη των 50 και πλέον ιδρυθέντων Ιατρείων Διακοπής Καπνίσματος μέσα στο πλαίσιο του ΕΣΥ.
Κατάκτηση των τελευταίων χρόνων είναι και η διαθεσιμότητα αποτελεσματικών θεραπευτικών μέσων κατά της εξάρτησης από τον καπνό. Τα σημαντικότερα εξ αυτών είναι οι συμβουλευτικές παρεμβάσεις, η υποστηρικτική θεραπεία και η φαρμακοθεραπεία. Τα μέσα αυτά παρέχονται στα Ιατρεία Διακοπής Καπνίσματος. Στελεχώνονται από γιατρούς, νοσηλευτές, ψυχολόγους και πιθανόν διατροφολόγους. Λειτουργούν σύμφωνα με τις Κλινικές Πρακτικές Οδηγίες για τη διακοπή του καπνίσματος, που αποτελούν τη σύνοψη της πρακτικής και αποτελεσματικής παγκόσμιας εμπειρίας που εμπεριέχεται σε περισσότερα από 6.000 σχετικά άρθρα και κλινικές μελέτες. Ηδη πάνω από 20.000 καπνιστές επισκέφτηκαν τα ιατρεία αυτά και το 35%-45% εξ αυτών μπόρεσαν να διακόψουν το κάπνισμα.
Η αξιολόγηση
Κατά την επίσκεψη του καπνιστή στα ιατρεία αξιολογείται με συγκεκριμένα ερωτηματολόγια η σοβαρότητα της εξάρτησης και ο βαθμός κινητοποίησης – επιθυμίας του για τη διακοπή του καπνίσματος. Επίσης συμπληρώνεται ένα σύντομο ιστορικό υγείας και καπνιστικής συμπεριφοράς. Ολα αυτά βοηθούν στον καθορισμό του είδους της θεραπείας που πρέπει να ακολουθηθεί. Στη συνέχεια γίνεται ενημέρωση σε ατομικό ή ομαδικό επίπεδο. Αναφέρονται οι βλαπτικές επιδράσεις του καπνίσματος και τα οφέλη από τη διακοπή του. Διευκρινίζεται η εξαρτημένη συμπεριφορά με τις στερητικές εκδηλώσεις της και υποδεικνύονται τρόποι απελευθέρωσης από αυτήν. Επίσης, όταν κριθεί αναγκαίο, συστήνονται φάρμακα που βοηθούν στην προσπάθεια διακοπής του καπνίσματος.
Το πρώτο βήμα
Ο καπνιστής, για να φτάσει με υψηλές πιθανότητες στη μόνιμη διακοπή του καπνίσματος, πρέπει να ακολουθήσει κάποια συγκεκριμένα βήματα. Η σαφής επιθυμία για διακοπή του καπνίσματος αποτελεί το πρώτο βήμα. Η διασαφήνιση αυτή απαιτεί προσωπική ενδοσκόπηση. Πρέπει να συνυπολογιστούν τα συν και τα πλην του καπνίσματος και να παρθεί ξεκάθαρη απόφαση. Καπνιστές που προσπαθούν να διακόψουν το κάπνισμα χωρίς να είναι απόλυτα σίγουροι ότι πράγματι θέλουν να το διακόψουν, είναι καταδικασμένοι να αποτύχουν.
Ο καθορισμός συγκεκριμένης ημερομηνίας διακοπής του καπνίσματος αποτελεί το δεύτερο βήμα. Αυτό αποτελεί σημαντική αυτοδέσμευση. Η γνώση της ημερομηνίας διακοπής από το άμεσο περιβάλλον του καπνιστή αποτελεί δέσμευση έναντι τρίτων και θα πρέπει να συνεπάγεται το σεβασμό και την κατανόηση στην προσπάθειά του. Γι’ αυτό, όπου είναι δυνατό, καλούνται οι οικείοι του καπνιστή να βοηθήσουν και όχι να ελέγξουν τον καπνιστή σε τυχόν αποτυχία του να διακόψει το κάπνισμα.
Η προετοιμασία
Η προετοιμασία για τη διακοπή του καπνίσματος αποτελεί το τρίτο βήμα. Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας ο καπνιστής στην ουσία καλείται να τροποιήσει τις παραμέτρους της καθημερινής ζωής του που σχετίζονται με το κάπνισμα. Δυστυχώς αυτές είναι πάρα πολλές. Χαρά, λύπη, μοναξιά, παρέα, ποτό, καφές, νεύρα κ.λπ. Οι καπνιστές έμαθαν σιγά σιγά να ζουν και να σκέφτονται με το κάπνισμα. Για να φτάσουν με επιτυχία στη διακοπή του καπνίσματος, πρέπει να ξηλώσουν αυτή τη συμπεριφορά και στη θέση της να χτίσουν μία άλλη, απαλλαγμένη από το καπνό. Με άλλα λόγια, η διακοπή του καπνίσματος είναι αλλαγή τρόπου σκέψης και ζωής. Αυτή η αλλαγή διευκολύνεται με συγκεκριμένες τακτικές και δεξιότητες που διδάσκονται στα ιατρεία διακοπής του καπνίσματος.
Η διακοπή
Τη διακοπή του καπνίσματος που αποτελεί το τέταρτο βήμα. Μέχρι αυτό το βήμα η όλη προσπάθεια χαρακτηρίζεται κυρίως από το «θέλω». Από την ημέρα της διακοπής και μετά θα πρέπει να επικρατεί το «μπορώ». Δυστυχώς οι περισσότεροι καπνιστές θέλουν, αλλά λόγω της εξάρτησης δεν μπορούν. Η όσο το δυνατό καλύτερη εφαρμογή των προηγούμενων βημάτων ενισχύει την αυτοπεποίθηση και διευκολύνει τη διακοπή. Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις σημαντική βοήθεια μπορεί να προσφέρει η φαρμακευτική θεραπεία. Η νικοτίνη, η υδροχλωρική βουπροπιόνη και η βαρενικλίνη είναι τα διαθέσιμα φάρμακα πρώτης γραμμής. Η συνέχιση της προσπάθειας για μόνιμη αποχή από το κάπνισμα αποτελεί το πέμπτο και τελευταίο βήμα της όλης προσπάθειας του καπνιστή. Απαιτείται συνεχής επαγρύπνηση γιατί ο κίνδυνος υποτροπής είναι σημαντικός για μεγάλα χρονικά διαστήματα από τη διακοπή του καπνίσματος.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η προσπάθεια διακοπής του καπνίσματος ανήκει αποκλειστικά στον καπνιστή. Καμία συμβουλευτική, υποστηρικτική ή φαρμακευτική θεραπεία δεν διακόπτει το κάπνισμα. Οι παρεμβάσεις αυτές υποβοηθούν τον καπνιστή που επιθυμεί, προετοιμάζεται και προσπαθεί να διακόψει το κάπνισμα.
Μ.ΤΟΥΜΠΗΣ, πνευμονολόγος, διευθυντής 6ης Πνευμονολογικής Κλινικής, υπεύθυνος Ιατρείου Διακοπής Καπνίσματος, ΓΝΝΘΑ «Η ΣΩΤΗΡΙΑ»
