«Ηµασταν σαν τις πόρνες µετά την πρώτη τους φορά» εξοµολογείται µιλώντας στο «Βήµα της Κυριακής» κορυφαίο στέλεχος της κυβέρνησης όταν αναφέρεται στην ψυχολογική κατάσταση των µελών του Υπουργικού Συµβουλίου την ηµέρα της συνεδρίασης για την επικύρωση του µνηµονίου στις 5 Μαΐου 2010
«
Κοιτάζαµε ο ένας τον άλλον και ήµασταν όλοι χλωµοί» λέει. «Αισθανόµασταν µεγάλη ντροπή, αφού δεν µπορούσαµε να πιστέψουµε ότι εµείς, το ΠΑΣΟΚ, οδηγήσαµε την Ελλάδα στο ∆ΝΤ και τεµαχίσαµε µισθούς και συντάξεις». Και καταλήγει: «Από τότε έχουµε εκπορνευτεί πλήρως. Εχουµε κάνει τα ίδια πράγµατα πολλές φορές χωρίς να αισθανόµαστε ίχνος ντροπής». Σχεδόν όλοι οι πολιτικοί του ΠαΣΟΚ παραδέχονται στις ιδιωτικές συζητήσεις τους ότι το µνηµόνιο, όσο και αν προβλέπει ορισµένες απαραίτητες µεταρρυθµίσεις, σηµαίνει ταυτόχρονα την καταδίκη της οικονοµίας σε παρατεταµένη ύφεση και την υποθήκευση της χώρας στους δανειστές της. Αναγνωρίζουν όµως ταυτόχρονα ότι ήταν η έσχατη επιλογή για την αποφυγή της πτώχευσης και τη διάσωση των καταθέσεων και των συντάξεων, αφού η κυβέρνηση είχε αποτύχει στην εφαρµογή όλων των προηγούµενων λύσεων.
«Το µνηµόνιο συντάχθηκε στο πόδι από εµάς και την τρόικα» παραδέχεται υψηλόβαθµο κυβερνητικό στέλεχος που συµµετείχε στη (µόνον κατ’ όνοµα…) διαπραγµάτευση. «Πρόκειται για διαπραγµάτευση άρπα κόλλα» λέει. «∆εν είχαµε ιδέα τι γράφαµε και σε ανάλογη και µεγαλύτερη σύγχυση βρίσκονταν οι εµπειρογνώµονες της τρόικας, οι οποίοι εργάζονταν υπό την ασφυκτική πίεση της Επιτροπής και του Ταµείου». Σύµφωνα µε συγκλίνουσες µαρτυρίες, δεν είχε γίνει η παραµικρή προετοιµασία και απλώς την τελευταία στιγµή αποµονώνονταν τµήµατα από παλαιότερα µνηµόνια του ∆ΝΤ µε την Τουρκία, το Μεξικό ή την Ουγγαρία και προσαρµόζονταν βιαστικά για να συνθέσουν το ελληνικό µνηµόνιο. «Είναι µια κακή συρραφή, ένα “µνηµόνιο-Φρανκενστάιν”» λέει υπουργός, ο οποίος οµολογεί ότι είχε στη διάθεσή του λιγότερες από τρεις ώρες για να διαβάσει, να κατανοήσει, να αξιολογήσει και να εγκρίνει το τµήµα της συµφωνίας που αφορούσε τις δεσµεύσεις του υπουργείου του για τα επόµενα τέσσερα χρόνια!
Η Αλέκα διασώζει το Κοινοβούλιο
Μόνο τα δύο πρώτα κεφάλαια του µνηµονίου είναι αµιγώς «ελληνικά». Πρόκειται για τη «νοµική εισαγωγή» την οποία συνέταξαν οι καθηγητές κκ. Ευ. Βενιζέλος και Χ. Παµπούκης σε ένα γραφείο του πέµπτου ορόφου στο επί της λεωφόρου Μεσογείων υπουργείο Περιβάλλοντος. Σε αυτό το ηλικίας µόλις 10 ετών κτίριο, µε τον αρχιτεκτονικό σχεδιασµό που αποπνέει την… αισιοδοξία της ένταξης στην ΟΝΕ, πολλά κυβερνητικά στελέχη βρήκαν κρησφύγετο εκείνη την ηµέρα. Το κέντρο της Αθήνας ήταν απροσπέλαστο λόγω των δακρυγόνων και των επεισοδίων που κατέληξαν το ίδιο απόγευµα στη δολοφονία τριών νέων ανθρώπων στο υποκατάστηµα της Marfin στην οδό Σταδίου.
«Θα γίνουµε Αργεντινή. Θα µπουν µέσα και θα µας σκοτώσουν» φώναξε ο κ. Θ. Πάγκαλος όταν πληροφορήθηκε τον θάνατο των τριών υπαλλήλων. Βρισκόταν στη Βουλή και δίπλα του οι βουλευτές που τον άκουσαν πάγωσαν, πιστεύοντας ότι ο όχλος θα εισβάλει και θα τους λιντσάρει. Είχαν υπολογίσει χωρίς την… κυρία Αλέκα Παπαρήγα! Η γενική γραµµατέας του ΚΚΕ, µονίµως καχύποπτη και προνοητική, είχε δώσει αυστηρές εντολές στην οµάδα περιφρούρησης του ΠΑΜΕ. Οι γεροδεµένοι κοµµουνιστές, αντί να καταλάβουν τα (πρώην) Ανάκτορα, υπάκουσαν και τα προφύλαξαν εµποδίζοντας τον «συνασπισµό» ακροαριστερών και παρακρατικών να σπάσουν τον αστυνοµικό κλοιό από την πλευρά του Μνηµείου του Αγνωστου Στρατιώτη. Για µία ακόµη φορά το ΚΚΕ έσωσε την αστική δηµοκρατία…
«Ο Γιώργος γνώριζε τα πάντα»
«Ο Γιώργος γνώριζε τα πάντα» οµολογεί µιλώντας στο «Βήµα της Κυριακής» κορυφαίο κυβερνητικό στέλεχος. «Από τον Φεβρουάριο του 2009, οκτώ µήνες πριν από τις εκλογές, γνωρίζαµε ότι η Ελλάδα είναι τεχνικά πτωχευµένη. Η χρεοκοπία ήταν θέµα χρόνου». Τον Φεβρουάριο του 2009 σηµειώθηκε απότοµη άνοδος της διαφοράς του επιτοκίου (spread) µεταξύ του ελληνικού και του γερµανικού κρατικού δεκαετούς οµολόγου. Η εξέλιξη αυτή, η οποία τροµοκράτησε την κυβέρνηση Καραµανλή, δεν πέρασε απαρατήρητη από τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ και τους στενούς συνεργάτες του.
Ο κ. Παπανδρέου, έπειτα από συζητήσεις µε Ελληνες και κυρίως ξένους συνοµιλητές του, στους οποίους συµπεριλαµβάνεται ο νοµπελίστας Οικονοµίας κ. Τζόζεφ Στίγκλιτζ και ο µεγαλοεπενδυτής κ. Τζορτζ Σόρος, λέγεται πως καταστάλαξε στην άποψη ότι η δυναµική του δηµόσιου χρέους είναι τόσο ισχυρή ώστε δεν µπο ρεί παρά να οδηγήσει σε µια καταστροφική χρεοκοπία. Τότε, σύµφωνα µε την ίδια πηγή, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ σκέφτηκε το αυτονόητο: τα κράτη που φθάνουν στο χείλος της χρεοκοπίας απευθύνονται στο ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο (∆ΝΤ). ∆ιαπίστωσε όµως ότι τα κεφάλαια που απαιτούνταν προκειµένου η Ελλάδα να αποφύγει την πτώχευση ήταν πέντε φορές περισσότερα από αυτά που µπορεί να της προσφέρει το ∆ΝΤ. Κατέληξε λοιπόν στο συµπέρασµα ότι η Ελλάδα χρειάζεται µια «διεθνή λύση» και άρχισε να επεξεργάζεται τις πρωτοβουλίες που θα µπορούσε να αναλάβει.
«Το λάθος µας είναι ότι δεν προετοιµάσαµε τον λαό» λέει το ίδιο στέλεχος, «ούτε το κόµµα». Ο κ. Παπανδρέου, παρ’ ότι γνώριζε πως η Ελλάδα οδεύει προς τη χρεοκοπία, υπο τίµησε το «εσωτερικό µέτωπο». ∆εν εγκατέλειψε το… όραµα της «πράσινης ανάπτυξης», ούτε κατεύθυνε το οικονοµικό επιτελείο του προς περισσότερο «προσεκτικές» διακηρύξεις. Το καλοκαίρι του 2009 ο λογαριασµός των παροχών είχε φθάσει στα… 30 δισ. ευρώ. Πολλοί βουλευτές παρουσίαζαν το 2009 ως… «νέο ‘81».
Ο κ. Παπανδρέου επέµενε πεισµατικά στην αοριστολογία. Εκτιµούσε ότι ένας συνδυασµός πράσινης ανάπτυξης, θεσµικών µεταρρυθµίσεων και µιας (εντελώς απροσδιόριστης…) διεθνούς πρωτοβουλίας θα έλυνε το πρόβληµα του χρέους χωρίς να πληγεί ο λαός. Ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο η προειδοποίηση του διοικητή της ΤΤΕ κ. Γ. Προβόπουλου ότι το έλλειµµα του 2009 θα κατέληγε σε διψήφιο ποσοστό δεν σήµαινε πολλά πράγµατα για τον εν αναµονή Πρωθυπουργό. Εκείνο το οποίο πίστευε ότι θα πετύχει ήταν να µετακινηθεί η Ελλάδα από την υπερχρέωση στην ευηµερία χωρίς να διανύσει την ενδιάµεση απόσταση! Κατηγορείται όµως ότι, αν είχε λάβει τότε σκληρά µέτρα, θα είχε αποφύγει τα χειρότερα που ακολούθησαν.
«Σοσιαλιστική αλλεργία» στα μέτρα
Στο υπουργείο Οικονοµικών δεν είχαν «σοσιαλιστική αλλεργία» στην περιοριστική πολιτική. Ο υπουργός συχνά συγκαλούσε απόρρητες συσκέψεις. «Σκεφθείτε µέτρα σοκ» ζητούσε από τους συνεργάτες του. Πίστευε ότι τα περιοριστικά µέτρα ήταν απαραίτητα για την αποκατάσταση της εµπιστοσύνης των αγο ρών. Μία από τις πιο ριζοσπαστικές και ριψοκίνδυνες ιδέες που ακούστηκαν σε εκείνες τις συναντήσεις ήταν το «10% “κούρεµα” των καταθέσεων» για τους λογαριασµούς άνω των 100.000 ευρώ. Θα επιβάλλονταν ταυτόχρονα µε το (γαλλικής κοπής) πάγωµα λογαριασµού για τον έλεγχο των φορολογικών στοιχείων σε περίπτωση εντολής αποστολής στο εξωτερικό ποσού που θα υπερέβαινε τις 100.000 ευρώ.
Οι προτάσεις αυτές, όπως και άλλες ανάλογες, απορρίφθηκαν µετ’ επαίνων. Ο κ. Παπακωνσταντίνου δεν είχε το πολιτικό βάρος για να επιβάλει µια διαφορετική πολιτική, ενώ δεν ανέκτησε ποτέ τον έλεγχο των φοροεισπρακτικών µηχανισµών. Ηταν καλός µόνο στο εξωτερικό. Στο εσωτερικό υπηρέτησε τον ελάχιστο κοινό παρονοµαστή, ενώ δεν απέφυγε τις αστοχίες και τις παλινωδίες που ενέτειναν την ανασφάλεια και την αβεβαιότητα. Τα µέτρα που ανακοινώνονταν ήταν ασπιρίνες, που και αυτές ακόµη προκαλούσαν αντιδράσεις, µε πιο χαρακτηριστική εκείνη του κ. Χρ. Παπουτσή στην πρόταση για πάγωµα των µισθών στο ∆ηµόσιο όσων η καθαρή αµοιβή υπερβαίνει τις 2.000 ευρώ (η οποία επίσης απορρίφθηκε από τον Πρωθυπουργό).
Η περικύκλωση του Βερολίνου
Κατά το πρώτο διάστηµα της διακυβέρνησής του ο κ. Παπανδρέου επισκέφθηκε τη Μόσχα και το Παρίσι για να «περικυκλώσει» το Βερολίνο, αφού η κυρία Α νγκελα Μέρκελ, ιδίως µετά τη συµµαχία της µε τους Φιλελευθέρους, αρνούνταν να αποδεχθεί ότι έπρεπε να υπάρξει «ευρωπαϊκή λύση» σε συνεργασία µε το ∆ΝΤ. Ο κ. Παπανδρέου εκτιµούσε ότι, αν πείσει τη Μόσχα και το Παρίσι, θα µπορούσε να «κατακτήσει» το Βερολίνο. Με το µυαλό στη «διεθνή λύση» απέφυγε ευγενικά την πρόταση «γεωπολιτικής σηµασίας» του κ. Βλαντίµιρ Πούτιν για διακρατικό δανεισµό στην Ελλάδα.
Ωσπου να ωριµάσει η «διεθνής λύση» προτιµήθηκε το «φλερτ» µε την Goldman Sachs και την Deutsche Bank. Σύµφωνα µε τραπεζικές πηγές, η ελληνική κυβέρνηση ανέθεσε στις δύο αυτές τράπεζες ταυτόχρονα την εντολή να απευθυνθούν στις αγορές για την εξασφάλιση δανεισµού ύψους 25 δισ. ευρώ (private placement). Ωστόσο η διεθνής πρακτική επιβάλλει ώστε τέτοιες εντολές να δίνονται µόνο σε χρηµατοπιστωτικό ίδρυµα. Στο τέλος του 2009 ο αντιπρόεδρος της Goldman κ. Γκάρι Κον συνάντησε τον κ. Παπανδρέου στο «Πεντελικόν» της Κηφισιάς. Στις αρχές του 2010 ο επικεφαλής της Deutsche Bank κ. Γιόζεφ Ακερµαν επισκέφθηκε το Μέγαρο Μαξίµου. Στις πρωτοβουλίες αυτές εµπλέκονταν πολλοί παράγοντες µε προνοµιακή πρόσβαση στον πυρήνα της εξουσίας. Οι πρωτοβουλίες ναυάγησαν. Οι δύο τράπεζες (και οι σχετικοί µεσάζοντες…) έχασαν σηµαντικές προµήθειες. Και το έλλειµµα εµπιστοσύνης των αγορών απέναντι στην ελληνική κυβέρνηση διευρύνθηκε.
«Ο Γιώργος μετάνιωσε»
«Ο Πρωθυπουργός µετάνιωσε που δεν επέµεινε στην ψήφιση του µνηµονίου από 180 βουλευτές» τονίζει υπουργός. Ηταν µια πρόταση των κκ. Βενιζέλου και Παµπούκη, µε την οποία διαφώνησαν τα υπόλοιπα µέλη του Υπουργικού Συµβουλίου. Ο κ. Παπανδρέου µετάνιωσε που δεν την υιοθέτησε, γιατί µε αυτόν τον τρόπο, αν δεν συναινούσε η Ν∆, θα µπορούσε να οδηγήσει σε προκήρυξη πρόωρων εκλογών. Σύµφωνα µε συγκλίνουσες πληροφορίες, ο κ. Παπανδρέου εκτιµά ότι το µνηµόνιο δεν µπορεί να εκτελεστεί από µονοκοµµατική κυβέρνηση. ∆εν είναι αυτό που περίµενε όταν υπολόγιζε σε µια «διεθνή λύση».
Οι πρωτοφανείς πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες δοκιµάζουν την ψυχολογική αντοχή του, κάτι που γνωρίζουν οι στενοί συνεργάτες του. Αισθάνεται παγιδευµένος στην εξουσία. Πολλές φορές οι άνθρωποι της ασφάλειάς του τον αποτρέπουν να εµφανίζεται δηµόσια, κάτι που ο ίδιος θεωρεί αδιανόητο να συµβαίνει. Σκέφτηκε πολύ να προκηρύξει πρόωρες εκλογές ταυτόχρονα µε τις δηµοτικές εκλογές του Νοεµβρίου του 2010, αλλά και πάλι δίστασε, εξαιτίας των ασφυκτικών χρονικών περιορισµών για τις εκταµιεύσεις των δόσεων.
Το τηλεφώνημα του Νίκου
Το πρωί της 15ης Ιουνίου, ηµέρα κατάθεσης του Μεσοπρόθεσµου στο Κοινοβούλιο, το πρωθυπουργικό αυτοκίνητο κατευθυνόταν στο Μέγαρο Μαξίµου όταν συγκεντρωµένοι πολίτες το υποδέχθηκαν µε αβγά. Για τον κ. Παπανδρέου η εµπειρία ήταν καθοριστική. Πληγώθηκε προσωπικά. Εκτίµησε ότι η επίθεση ήταν ένα αδιάψευστο σηµάδι αποσταθεροποίησης, µε δεδοµένο ότι την ίδια ώρα τα επεισόδια κλιµακώνονταν στο Σύνταγµα. Φθάνοντας στο γραφείο του τηλεφώνησε στον κ. Αντ. Σαµαρά. «Η χώρα διαλύεται. Πρέπει να κάνουµε κυβέρνηση συνεργασίας» πρότεινε. «Με τρίτο πρόσωπο πρωθυπουργό» απάντησε ο αρχηγός της Νέας ∆ηµοκρατίας. «∆εν έχω πρόβληµα» απάντησε ο κ. Παπανδρέου µε έντονη φόρτιση στη φωνή του. «∆εν θα γίνω εµπόδιο στη διάσωση της χώρας µου». Στη Νέα ∆ηµοκρατία η ψυχρολουσία ήταν απόλυτη. ∆εν ήθελαν αυτή την εξέλιξη, ούτε ήταν έτοιµοι να κυβερνήσουν. Αφησαν να διαρρεύσει η είδηση για να προκαλέσουν τις προβλεπόµενες αντιδράσεις που θα την ακύρωναν.
Οι συνεργάτες του Πρωθυπουργού ειδοποίησαν τον κ. Νίκο Παπανδρέου, ο οποίος έσπευσε στο Μαξίµου και µίλησε µε τον αδελφό του. Για κάποια ώρα έµειναν οι δυο τους. Ουδείς έµαθε τι είπαν. Οι γνωρίζοντες επιµένουν ότι είναι ταυτισµένοι πολιτικά και πάντοτε ενεργούν σε συνεννόηση. Σύµφωνα µε ορισµένες πηγές, ο δευτερότοκος γιος του Ανδρέα µίλησε και ο ίδιος µε τον κ. Σαµαρά, τον οποίο γνωρίζει προσωπικά λόγω της φιλίας του αρχηγού της Ν∆ µε τον Πρωθυπουργό. «Αν κάνετε κυβέρνηση συνεργασίας θα την πληρώσετε και οι δύο» λέγεται ότι του είπε. Η συγκεκριµένη πληροφορία ωστόσο δεν επιβεβαιώνεται επισήµως.
Το «διστακτικό πραξικόπημα» Βενιζέλου
Την ώρα που στο Μέγαρο Μαξίµου κυριαρχούσε το δράµα ενός υπό παραίτηση Πρωθυπουργού στο υπουργείο Εθνικής Αµυνας βρισκόταν σε εξέλιξη το… «διστακτικό πραξικόπηµα» του κ. Βενιζέλου. Ηδη από την Τρίτη 14 Ιουνίου όσοι επισκέφθηκαν τον υπουργό Εθνικής Αµυνας αποκόµισαν την εντύπωση ότι… βρισκόταν στα πρόθυρα της παραίτησης. Επισκέπτης βουλευτής έφυγε µε την αίσθηση ότι οι γραµµατείς συγκέντρωναν τους υπουργικούς φακέλους. Ο ίδιος ο κ. Βενιζέλος υπαινισσόταν στις συζητήσεις του ότι θα µπορούσε ακόµη και να παραιτηθεί. ∆εν έλεγε βεβαίως τη λέξη «παραίτηση». «Πες µου εσύ, τι να κάνω;» ρωτούσε µε νόηµα. Η στάση του αυτή «ενέπνεε» βουλευτές, όπως είναι οι κκ. Π. Κουκουλόπουλος, Κ. Σπηλιόπουλος, Ν. Σαλαγιάννης και ∆. Λιντζέρης, οι οποίοι καλλιεργούσαν στη Βουλή κλίµα ανατροπής της κυβέρνησης. Η «επαναστατική ατµόσφαιρα» λέγεται ότι επηρέασε και τον κ. Γ. Φλωρίδη, ο οποίος αποφάσισε να παραιτηθεί ανεξάρτητα από τις επιλογές της «βενιζελικής πτέρυγας». Την εποµένη της αποτυχίας του κ. Παπανδρέου να σχηµατίσει κυβέρνηση µε τον κ. Σαµαρά βουλευτές προσκείµενοι στον Πρωθυπουργό πήραν εντολή να στηθούν µπροστά στις κάµερες και να επικαλεστούν το φάντασµα της Αποστασίας για να αντιµετωπιστεί η «επίθεση των βενιζελικών». Το 46χρονο φάντασµα για µία ακόµη φορά υπηρέτησε την οικογένεια Παπανδρέου. Παράλληλα ο κ. Παπανδρέου προχώρησε σε ανασχηµατισµό και στις 4 τα ξηµερώµατα της 17ης Ιουνίου ανέθεσε στον κ. Βενιζέλο την ευθύνη της Οικονοµίας, αφού (για δεύτερη φορά σε δύο χρόνια) αρνήθηκε το υπουργείο Οικονοµικών ο κ. Λ. Παπαδήµος. «Το πρωί αποστάτης, το βράδυ αντιπρόεδρος» σχολίασε ιστορικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ.
Αντ’ αυτού… Οικονόμου
Ο κ. Βενιζέλος έλαβε τη νυχτερινή πρωθυπουργική διαβεβαίωση ότι θα έχει ως αναπληρωτή υπουργό τον πρόεδρο της Εθνικής Τράπεζας κ. Β. Ράπανο . Αντ’ αυτού «απέκτησε» τον κ. Παντελή Οικονόµου, ο οποίος µόλις αποδέχθηκε το αξίωµα αφαίρεσε τις οµιλίες του από την ιστοσελίδα του. Σε όλες ανεξαιρέτως ήταν λάβρος κατά του µνηµονίου. Το… κλου ήταν ότι ο κ. Βενιζέλος απαίτησε από τον Πρωθυπουργό την αποκαθήλωση του κ. Θ. Πάγκαλου. Ηθελε να είναι ο µοναδικός αντιπρόεδρος της κυβέρνησης. Ο Πρωθυπουργός εφηύρε µια «σολοµώντεια λύση»: σχηµάτισε Κυβερνητική Επιτροπή στην οποία δεν µετέχει ο κ. Πάγκαλος. Ετσι ο κ. Βενιζέλος αναδείχθηκε «πρώτος αντιπρόεδρος». Χάρη στο ειδικό βάρος, στη µεγάλη δηµοτικότητα και στη ρητορική δεινότητα που τον διακρίνει, «πέρασε» το Μεσοπρόθεσµο από το Κοινοβούλιο, έστω και αν αυτό εν µέρει οφείλεται στο γεγονός ότι «µάζεψε» τους διαφωνούντες βουλευτές που ο ίδιος ελέγχει.
ΟΙ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΥ
«Ξέρω ότι ο Βαγγέλης θέλει εκλογές»
Ο «πρώτος αντιπρόεδρος» αποδέχθηκε το υπουργείο Οικονοµικών διότι υπολόγιζε ότι ο Πρωθυπουργός θα αναγκαζόταν να προκηρύξει «εκλογές λύτρωσης» τις οποίες το ΠΑΣΟΚ θα έχανε και ο ίδιος θα αντικαθιστούσε τον κ. Παπανδρέου στην ηγεσία. «Ξέρω ότι ο Βαγγέλης θέλει εκλογές, αλλά δεν θα του κάνω τη χάρη» φέρεται να είπε ο κ. Παπανδρέου σε συνεργάτη του στο µέσον του καλοκαιριού. Οι περισσότεροι υπουργοί στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις τους κατηγορούν τον κ. Βενιζέλο ότι περιµένοντας τις εκλογές ανέστειλε την υλοποίηση των δεσµεύσεων του Μεσοπροθέσµου. ∆εν είναι όµως βέβαιοι ότι δεν θα τον έχουν στο µέλλον αρχηγό, γι’ αυτό είναι προσεκτικοί στις δηµόσιες τοποθετήσεις τους. Οταν η τρόικα απαίτησε στις 2 Σεπτεµβρίου την άµεση προώθηση των µέτρων, ο κ. Βενιζέλος διέκοψε απροσδόκητα τις διαπραγµατεύσεις. Οι επικεφαλής αποχώρησαν από την Αθήνα µέσα σε λίγες ώρες.
Το «εµπάργκο της τρόικας» στην Ελλάδα διήρκεσε 27 ηµέρες. Η ουδόλως «προσυµφωνηµένη» καθυστέρηση της έκτης δόσης, για την οποία ευθύνεται σχεδόν αποκλειστικά ο υπουργός Οικονοµικών, έχει φέρει το κράτος στο όριο της εσωτερικής στάσης πληρωµών. Ανώτατες ευρωπαϊκές πηγές δηλώνουν ότι η απόκλιση από τα συµφωνηθέντα ανέτρεψε τη γενναιόδωρη για την Ελλάδα συµφωνία της 21ης Ιουλίου. Νέα διαπραγµάτευση, µε αβέβαιο και (το πιθανότερο) δυσµενέστερο αποτέλεσµα βρίσκεται σε εξέλιξη. Η Ελλάδα, όπως βεβαιώνουν έλληνες και ξένοι αξιωµατούχοι, έχει «εξοστρακιστεί» από αυτήν. ∆ύο χρόνια µετά τη νίκη του ΠΑΣΟΚ, η οικονοµική κατάσταση επιδεινώνεται, οι αυτοσχεδιασµοί συνεχίζονται και η αβεβαιότητα εξακολουθεί να εντείνεται…
Η ΕΚΔΙΚΗΣΗ ΣΟΙΜΠΛΕ
Μπούµερανγκ ο εκβιασµός της δραχµής
«Ούτε ο Παπανδρέου ούτε κανένας από εµάς πιστεύει στο µνηµόνιο» λέει υπουργός. «Θα θυµίσω ότι το Μεσοπρόθεσµο ήλθε προς συζήτηση στο Υπουργικό Συµβούλιο πέµπτο στη σειρά µετά το νοµοσχέδιο για τα ζώα συντροφιάς. Ολόκληρη η κυβέρνηση βρίσκεται σε άρνηση». Η «άρνηση» οδήγησε σε έναν… εκβιασµό µε τη δραχµή. Την Παρασκευή 6 Μαΐου 2011 ο κ. Παπακωνσταντίνου µετέβη στο Λουξεµβούργο για µυστική συνάντηση µε ορισµένους ισχυρούς υπουργούς Οικονοµικών της ευρωζώνης υπό τον επικεφαλής του Eurogroup κ. Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ.
Σύµφωνα µε την επικρατέστερη εκδοχή, αιτία της συνάντησης ήταν ότι ο κ. Παπανδρέου είχε υπαινιχθεί σε συζήτησή του µε γερµανούς αξιωµατούχους λίγες ηµέρες νωρίτερα ότι η πολιτική του µνηµονίου και η γερµανική αυστηρότητα στην εφαρµογή της θα µπορούσαν να εξωθήσουν την Ελλάδα στην επιστροφή στη δραχµή. Η έµµεση αυτή απειλή εκνεύρισε τους Γερµανούς. Λέγεται ότι ο ίδιος ο κ. Βόλφγκανγκ Σόιµπλε διέρρευσε την πληροφορία στο περιοδικό «Der Sπegel», το οποίο την ανάρ τησε στην ηλεκτρονική του έκδοση το απόγευµα εκείνης της Παρασκευής, όταν οι τράπεζες της ευρωζώνης είχαν κλείσει, προκειµένου να σύρει την ελληνική κυβέρνηση σε άτακτη υποχώρηση. Παρά την αναστάτωση που προκλήθηκε στην Αθήνα, ο κ. Παπανδρέου καθυστέρησε επί δύο ώρες(!) να επιτρέψει στον τότε εκπρόσωπο κ. Γ. Πεταλωτή να εκδώσει µια υποτυπώδη διάψευση. Ηθελε πρώτα να µάθει για την αντίδραση των εταίρων στο «ελληνικό τελεσίγραφο». Η αντίδραση δεν ήταν ευγενική. Ο κ. Παπακωνσταντίνου δέχθηκε επίθεση από τον κ. Γιούνκερ και τον κ. Σόιµπλε, ενώ ο κ. Ζαν-Κλοντ Τρισέ αποχώρησε από τη συνάντηση µέσα σε λίγα λεπτά. Ο «ελληνικός εκβιασµός» κατέρρευσε, αλλά ενέπνευσε τον κ. Σόιµπλε να επεξεργαστεί το γνωστό «σχέδιο Β», που είναι µια «ευρωζώνη χωρίς την Ελλάδα». Παρ’ όλα αυτά, τα ελληνικά αιτήµατα για ένα νέο πρόγραµµα στήριξης µε µείωση των επιτοκίων και επέκταση του χρόνου αποπληρωµής των δανείων έγιναν δεκτά. Το αντάλλαγµα ήταν η εµβάθυνση της «εσωτερικής υποτίµησης» (τιµών και απολαβών) µε ένα Μεσοπρόθεσµο Πρόγραµµα που παραλίγο να οδηγήσει στην πτώση της κυβέρνησης.
Από το σοκ του Νταβός στην «Οδύσσεια» του Καστελόριζου
Ο κ. Παπανδρέου διατηρούσε µυστική επικοινωνία µε τον κ. Ντοµινίκ Στρος-Καν αναζητώντας µια φόρµουλα επέµβασης του ∆ΝΤ στην Ευρώπη. Στην οικογένεια Παπανδρέου το Ταµείο αντιµετωπίζεται ως Οργανισµός µε θετική συµβολή στον κόσµο. Ο αδελφός του Πρωθυπουργού κ. Νίκος Παπανδρέου, ο οποίος συµµετέχει αποφασιστικά (αν και πάντοτε παρασκηνιακά) στη διακυβέρνηση της χώρας, ήταν θιασώτης της προσφυγής στο Ταµείο. Οι Παπανδρέου πίστευαν στην εφαρµογή στην Ελλάδα ενός προηγµένου «διεθνούς» µοντέλου διακυβέρνησης. Είχαν υποτιµήσει ότι το ∆ΝΤ σηµαίνει υποτέλεια.
Καφές με τον Νετανιάχου
Ενώ η πρωθυπουργική σκέψη βρισκόταν στην Ουάσιγκτον, έδρα του ∆ΝΤ, η Μόσχα έφερε την Ελλάδα πιο κοντά στο… Τελ Αβίβ. Στο καφέ «Πούσκιν» της ρωσικής πρωτεύουσας έγινε η πρώτη µυστική συνάντηση του κ. Παπανδρέου µε τον πρωθυπουργό του Ισραήλ κ. Βενιαµίν Νετανιάχου. Η Ελλάδα θα παρείχε στο Ισραήλ τη συµµαχία και τη δίοδο που χρειαζόταν για να προωθήσει στην Ευρώπη το αέριο από το κοίτασµα «Λεβιάθαν». Το ενεργειακό «άνοιγµα στο Ισραήλ» (το οποίο δεν µπορεί να αποδώσει παρά µόνο σε… 5-10 χρόνια) θεωρούνταν κύρια συνιστώσα της στρατηγικής αποφυγής της χρεοκοπίας(!). ∆εν είναι ανεξήγητο λοιπόν που ο καιρός περνούσε και η κυβέρνηση λάµβανε µέτρα µηδαµινής απόδοσης, η στελέχωση του κράτους γινόταν µέσω του open.gov (εκτός και αν επενέβαινε ο κ. Νίκος Παπανδρέου για να προωθήσει πρόσωπα της επιρροής του σε θέσεις«κλειδιά») και οι υπουργοί βρίσκονταν σε µόνιµη σύγχυση στρατηγικής και αρµοδιοτήτων.
Το πραγµατικό σοκ για τον Πρωθυπουργό ήλθε στο Νταβός στο τέλος Ιανουαρίου του 2010. «Με πλησίασε ο ούγγρος πρωθυπουργός για να µου πει να λάβουµε µέτρα» είπε ο κ. Παπανδρέου στο Υπουργικό Συµβούλιο που συγκάλεσε αµέσως µετά την επιστροφή του. «Τα πράγµατα είναι διαφορετικά από αυτά που ήταν πριν από έναν µήνα» συµπλήρωσε ο κ. Παπακωνσταντίνου. Ο σοσιαλδηµοκράτης ούγ γρος πρωθυπουργός κ. Φέρεντς Γκιουρτσάνι είχε νωπή την εµπειρία του ∆ΝΤ και ήταν πρόθυµος να τη µοιραστεί µε τον κ. Παπανδρέου. Λίγο καιρό µετά θα γνώριζε τη συντριβή στις εκλογές από τη ∆εξιά. Μετά το Νταβός στην ελληνική κυβέρνηση επικρατούσε ατµόσφαιρα Επιταφίου. ∆ιαπίστωσαν ότι «έχασαν» τον χρόνο. Κάπως έτσι έχασαν και τις τράπεζες. «Για καιρό πίστευαν ότι οι προειδοποιήσεις των τραπεζιτών αφορούσαν µόνο τα συµφέροντα των τραπεζών» λένε τραπεζικοί κύκλοι. Αντιλήφθηκαν πολύ αργά ότι ο αποκλεισµός του κράτους από τις αγορές συνοδεύεται από αντίστοιχο αποκλεισµό των τραπεζών, µε αποτέλεσµα την αναστολή του δανεισµού σε ιδιώτες και επιχειρήσεις που επιβραδύνει την οικονοµική δραστηριότητα, εξαπλώνει τα φαινόµενα φτώχειας και αυξάνει την ανεργία.
Η εποχή του μνημονίου
Ο ευρωπαϊκός Μηχανισµός που παρουσιάστηκε την 25η Μαρτίου, αντί για «περίστροφο στο τραπέζι» που θα απέτρεπε τις αγορές από την επίθεση στην Ελλάδα, αποδείχθηκε «δίνη» που τράβηξε τη χώρα εντός της. Γιατί οι αγορές να δανείσουν ένα κράτος, όταν µπορούν να δανείσουν µε µεγαλύτερη ασφάλεια τον Μηχανισµό που θα δανείσει το κράτος αυτό; Μέσα στον Απρίλιο του 2010 τα spreads εκτινάχθηκαν. Την Παρασκευή 23 Απριλίου υπήρχε προγραµµατισµένη επίσκεψη του Πρωθυπουργού στο Καστελόριζο για θέµατα… περιφερειακής ανάπτυξης. Την Τετάρτη και την Πέµπτη τα τηλέφωνα χτυπούσαν ασταµάτητα στο Μέγαρο Μαξίµου και στο υπουργείο Οικονοµικών. Επικεφαλής των κυβερνήσεων και υπουργοί Οικονοµικών µεγάλων κρατών τηλεφωνούσαν στον κ. Παπανδρέου και στον κ. Παπακωνσταντίνου. Ζητούσαν επιτακτικά να προσφύγει η Ελλάδα στον Μηχανισµό γιατί η κρίση εµπιστοσύνης µεταδιδόταν στις αγορές διακινδυνεύοντας το µέλλον των δικών τους χωρών.
«Θα ακυρώσουµε το ταξίδι στο Καστελόριζο;» ρώτησαν τον κ. Παπανδρέου οι συνεργάτες του. «Γιατί να το ακυρώσουµε; Η ζωή συνεχίζεται» απάντησε. «Θα κάνω το διάγγελµα από το Καστελόριζο» . Οι περιστάσεις επέβαλλαν µοβ γραβάτα. Μέσα σε ένα σουρεαλιστικό σκηνικό, µε µια βαρκούλα να αρµενίζει στο γραφικό λιµανάκι, ο Πρωθυπουργός επιστράτευσε µεταφορές από την «Οδύσσεια». ∆εν έκανε λάθος. Η οδύσσεια είχε ήδη αρχίσει για την Ελλάδα και ο ίδιος το γνώριζε. Γι’ αυτό απέφυγε να υπογράψει το µνηµόνιο. Ηθελε να αποφύγει την οδύσσεια µιας συµφωνίας που θα µπορούσε να τον καταδιώκει για πάντα. Το νέο… «συµβόλαιο µε τον Λαό» ανέλαβε να υπογράψει µόνος του ο κ. Παπακωνσταντίνου. Ισως ο µοναδικός υπουργός που πίστεψε πραγµατικά ότι το µνηµόνιο µπορεί να σώσει την Ελλάδα…
