Στην ελληνική ιστορία η τρίτη Σεπτεμβρίου του 1843 αποτελεί σημαντικό ορόσημο. Τις πρώτες ώρες εκείνης της μέρας εκδηλώθηκε κίνημα και από το καθεστώς της απόλυτης μοναρχίας (μετά και τις εκλογές του Οκτωβρίου και Νοεμβρίου) το νεοσύστατο ελληνικό κράτος πέρασε στο πολίτευμα της συνταγματικής μοναρχίας.

Πρωτεργάτης του κινήματος ήταν ο Γιάννης Μακρυγιάννης ο οποίος, από το 1840, είχε ιδρύσει μυστική οργάνωση με αυτό το στόχο. Οπλαρχηγοί, πολιτικοί, στρατιωτικοί συντάχθηκαν, η οργάνωση μεγάλωνε καθώς μυήθηκαν έμπιστα άτομα. Ο ίδιος ο Μακρυγιάννης ήταν τόσο αποφασισμένος, ώστε τις πρώτες στιγμές της εκδήλωσης του κινήματος, απομονωμένος στην κατοικία του, από τη Χωροφυλακή, συνέταξε τη διαθήκη του. Αλλά ο εκ Δωρίδας πολέμαρχος, δεν έμελλε να αποβιώσει εκείνη τη νύχτα. Στρατιωτικό απόσπασμα τον απεγκλώβισε και μαζί με τον Α. Μεταξά, τον συνταγματάρχη του ιππικού Δ. Καλλέργη και 2.000 οπλίτες απαίτησαν από τον Όθωνα, σύνταγμα.

Δεν διατάσσετε, κύριε
Πολίτες και στρατιώτες ενώθηκαν δεν άφησαν περιθώρια στον μονάρχη, ο οποίος αργά το μεσημέρι αναγκάστηκε να αποδεχτεί τα γεγονότα. Ήταν μια εξέλιξη μεγάλης σπουδαιότητας κυρίως διότι συνένωσε κάθε συνιστώσα, διότι εξέφραζε ένα δίκαιο πλατύ αίτημα, και βέβαια διότι πέτυχε.

Η τελευταία απόπειρα του υπασπιστή του Όθωνα, στρατηγού Εςς, να βγει στον εξώστη των ανακτόρων και να προσπαθήσει να επιβάλει τις θέσεις του παλατιού συνάντησε τον άκαμπτο Καλλέργη που του απάντησε: “Δεν διατάσετε πλέον, κύριε”.

Με αυτή λέξη, πλέον, η ιστορία γύριζε εκείνη τη στιγμή σελίδα. Η εξέγερση του ’21 έβρισκε ένα δικαιότερο δρόμο να πορευτεί. Το αν η συνέχεια αποδείχθηκε ισάξια με την επανάσταση και με το συνταγματικό κίνημα είναι μια, άλλη, μεγάλη κουβέντα.

Από τότε…

…κύλησαν άλλοι 131 “Σεπτέμβρηδες” και αλλεπάλληλα δράματα στη σύγχρονη ελληνική σκηνή. Στις πρώτες εβδομάδες της Μεταπολίτευσης, πάλι στις τρεις Σεπτεμβρίου, ένα νέο κίνημα δημοσίευσε την ιδεολογική του πλατφόρμα, την ιδρυτική του διακήρυξη ξεκινώντας την πορεία του στην ταραχώδη πολιτική ζωή του τόπου. Σε επτά έτη, παρέλαβε την εξουσία, την οποία διαχειρίστηκε για 20 χρόνια από το ’81 και εντεύθεν, τα μισά περίπου από αυτά, χωρίς την πατερναλιστική μορφή του ιδρυτή του.

Ανάμεσα σε άλλα εκείνη η διακήρυξη, σμιλεμένη με μαχητική πίστη ανέφερε:

“…Η εθνική ανεξαρτησία είναι αναπόσπαστα δεμένη με τη λαϊκή κυριαρχία, με τη δημοκρατία σε κάθε φάση της ζωής του τόπου, με την ενεργό συμμετοχή του πολίτη σ’ όλες τις αποφάσεις που τον αφορούν. Μα είναι ταυτόχρονα συνυφασμένη με την απαλλαγή της οικονομίας μας από τον έλεγχο του ξένου μονοπωλιακού και ντόπιου μεταπρατικού κεφαλαίου που διαμορφώνει την οικονομική, την κοινωνική, την πολιτική και την πολιτιστική μας πορεία, σύμφωνα με τα συμφέροντα όχι του Λαού αλλά της οικονομικής ολιγαρχίας..”“…Και βέβαια πρέπει η Ελλάδα να αποχωρήσει και από το στρατιωτικό και από το πολιτικό ΝΑΤΟ. Και βέβαια πρέπει να ακυρωθούν όλες οι διμερείς συμφωνίες που έχουν επιτρέψει στο Πεντάγωνο να μετατρέψει την Ελλάδα σε ορμητήριο για την προώθηση της επεκτατικής του πολιτικής. Μα πίσω από το ΝΑΤΟ, πίσω από τις αμερικάνικες βάσεις είναι οι μονοπωλιακές πολυεθνικές επιχειρήσεις και τα ντόπια υποκατάστατά τους. Γι’ αυτό η κοινωνική απελευθέρωση, ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός, αποτελεί το θεμέλιο λίθο του Κινήματός μας…”

Το κείμενο, στο σύνολό του, ήταν αρκετά τολμηρό ώστε να πανικοβάλει τις συντηρητικές ψυχές και αρκετά ονειροπόλο ώστε ταυτόχρονα να τις εφησυχάσει. Ο ριζοσπαστισμός, το ονειρεμένο του περιεχομένου του όμως, σε συνδυασμό με τις συνθήκες (την πτώση της χούντας) λειτούργησαν άκρως ελκυστικά για ένα ευρύ φάσμα πολιτών. Η λέξη “σοσιαλιστικό” και η πληθωρική, γοητευτική φυσιογνωμία του επικεφαλής ήταν τα κύρια συστατικά της έλξης. Ο Ανδρέας. Στην κορφή όλων ο Ανδρέας. Ήρθε την κατάλληλη στιγμή, σαν καταλύτης. Άλλοι λένε ότι αφόπλισε ολοκληρωτικά την αριστερά. Δίκιο έχουν. Άλλοι ισχυρίζονται ότι δημιούργησε μια νέα αριστερά μακριά από το καπέλο του Κ.Κ.Ε. Κι αυτοί έχουν δίκιο. Μέσα σε τρεις εκλογικές αναμετρήσεις τετραπλασιάζοντας, σχεδόν, το ποσοστό του νεοσύστατου κόμματός του, βρέθηκε στην εξουσία, σαρώνοντας τον Οκτώβριο του ’81 τον σοβαρό αλλά ξεπερασμένο Γ. Ράλλη και τη φθίνουσα μετακαραμανλική Νέα Δημοκρατία. Σχεδόν ένας στους δύο πολίτες τον ψήφισε.

Κι ήρθε εκείνη η περίφημη συνέντευξη στο Α.B.C., τα νέα πρόσωπα στα υπουργεία, οι πρώτες 100 μέρες, το Pony της Μελίνας. Ζούσαμε ιστορικές στιγμές. Ζούσαμε την αλλαγή. Ή έτσι νομίζαμε.

Νικόλας Στ. Ζαλμάς
nikolas@pegasus.gr