Από τον Timothy Garton Ash*

Πλησιάζουµε την επέτειο της Ηµέρας Ανεξαρτησίας της Αµερικής. Οπως όλοι γνωρίζουµε, πριν από 15 χρόνια µια εισβολή εξωγήινων που επέβαιναν σε γιγάντιους ιπτάµενους δίσκους αποκρούστηκε χάρη στην εφευρετικότητα, στο θάρρος και στον ηρωισµό των αµερικανικών δυνάµεων που ηγούνταν ενός παγκόσµιου συνασπισµού προθύµων. Ηταν µόνο µιαταινία φυσικά αλλά το «µπλοκµπάστερ» του 1996 ήταν και ένα ντοκουµέντο της εποχής του. Μας γυρνάει στην ιστορική στιγµή που η Αµερική έµοιαζε να κυβερνά µόνη της τον κόσµο – πανίσχυρη, ακαταµάχητη στην πραγµατική ζωή, όπως και στις ταινίες. Η Νέα Ρώµη, Προµηθεύς Λυόµενος, να κοµπάζει για την ισχυρότερη πολεµική µηχανή που είδε ποτέ ο κόσµος: ιδού η υπερδύναµη στην καρδιά ενός µονοπολικού κόσµου. Τι διαφορά που κάνει µια δεκαπενταετία.

Η ισχυρότερη πολεµική µηχανή που είδε ποτέ ο κόσµος διεξήγαγε σε αυτό το διάστηµα δύο µεγάλης κλίµακας πολέµους, στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Κανείς από αυτούς δεν έληξε µε ξεκάθαρη νίκη. Το Ιράκ, που για τόσο καιρό κυριάρχησε στην αµερικανική κοινή γνώµη, έχει σε µεγάλο βαθµό ξεχαστεί από τα ΜΜΕ.

«Είναι πια Ιστορία» – µε την έννοια που χρησιµοποιούν τη λέξη στην Αµερική.

Ο πόλεµος του Αφγανιστάν δεν τελείωσε ακόµη. Η επίθεση αυτοκτονίας στο ξενοδοχείο «Intercontinental» της Καµπούλ νωρίτερα αυτή την εβδοµάδα έδειξε πόσο απέχει ακόµη η χώρα από το να αποκτήσει στοιχειώδη ασφάλεια, πόσω µάλλον δηµοκρατία. Ωστόσο, παρά την γκρίνια των στρατιωτικών διοικητών του, ο πρόεδρος Μπαράκ Οµπάµα διακήρυξε πως οι αµερικανικές δυνάµεις θα αποχωρήσουν σύµφωνα µε το προαναγγελθέν χρονοδιάγραµµα. Η Αµερική, όπως λέει, πρέπει να συγκεντρωθεί στην ανασυγκρότηση του δικού της έθνους.

Οι περισσότεροι Αµερικανοί συµφωνούν.

Το 56% των ερωτηθέντων στην τελευταία σφυγµοµέτρηση της Pew λένε ότι τα αµερικανικά στρατεύµατα πρέπει να επιστρέψουν από το Αφγανιστάν «το συντοµότερο δυνατόν». Σε ένα ιστολόγιο ο Οµπάµα συγκρίνεται µε έναν άλλον ηγέτη που αποχώρησε από το Αφγανιστάν έπειτα από µια δεκαετία στρατιωτικών επιχειρήσεων για να επικεντρωθεί στην οικονοµική και κοινωνική ανασυγκρότηση της χώρας του. Ο αµερικανός πρόεδρος αποκαλείται «Μπαράκ Γκορµπατσόφ».

Για σταθείτε: οι διαφορές ανάµεσα στις ΗΠΑ του 2011 και στη Σοβιετική Ενωση του 1988 είναι τεράστιες. Θα ήταν πιο ταιριαστή µια σύγκριση µε τη Βρετανία του 1911. Κι όµως είναι σαφές ότι οι ΗΠΑ αντιµετωπίζουν τη δική τους εκδοχή των οικονοµικών, κοινωνικών και πολιτικών προβληµάτων που τείνουν να συσσωρεύονται όταν µια χώρα αποκτήσει πολύ µεγάλη ισχύ για κάποιο διάστηµα.

Η Αµερική επιβαρύνεται µε τα φορτία της στρατηγικής υπερέκτασης που περιέγραψε ο ιστορικός Πολ Κένεντι στο διάσηµο βιβλίο «Ανοδος και πτώση των µεγάλων δυνάµεων». Το συνολικό κόστος για τις ΗΠΑ των πολέµων σε Ιράκ και Αφγανιστάν, όπως και άλλων στρατιωτικών επιχειρήσεων µετά τις 11.9.2001, υπολογίζεται σε σηµερινά δολάρια πως είναι σχεδόν τετραπλάσιο από το κόστος του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου.

Πέρα από τη στρατηγική υπερέκταση, οι ΗΠΑ υποφέρουν και από την υπερέκταση του κράτους πρόνοιας. Οι διαφορές σε αυτόν τον τοµέα µεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ είναι πολύ µικρότερες απ’ ό,τι νοµίζουµε. Ως το 2015 εκτιµάται ότι οι δαπάνες για κοινωνική ασφάλιση και περίθαλψη θα φτάσουν σχεδόν το 50% των συνολικών δαπανών της αµερικανικής κυβέρνησης. Τα άλλα µισά είναι κυρίως τόκοι για την εξυπηρέτηση του πολύ υψηλού χρέους και αµυντικές δαπάνες. Για ορισµένες Πολιτείες όπως η Καλιφόρνια η δηµοσιονοµική εικόνα είναι ακόµη πιο ζοφερή.

Αρα οι δηµόσιες δαπάνες πρέπει να περικοπούν. Κι όµως οι υποδοµές – δρόµοι, σιδηρόδροµοι, δίκτυα ηλεκτροδότησης, νοσοκοµεία, σχολεία – δείχνουν όλα τα σηµάδια της µακρόχρονης εγκατάλειψης. Κάθε φορά που έρχοµαι στις ΗΠΑ µε συγκλονίζουν οι ενδείξεις ορατής αποσύνθεσης. ∆εν είναι µόνο οι λακκούβες. Υπάρχουν βαθύτερα ζητήµατα, όπως τα κενά στην πρωτοβάθµια και στη δευτεροβάθµια εκπαίδευση. Μόνο τα πανεπιστήµια των ΗΠΑ εξακολουθούν να µην έχουν αντίπαλο.

Για να αντιµετωπίσει τέτοια συσσωρευµένα, βαθιά δοµικά προβλήµατα η Αµερική χρειάζεται αποφασιστική πολιτική δράση, πέρα από κοµµατικές γραµµές σαν αυτή που υποσχέθηκε ο Οµπάµα το 2008. Ο Οµπάµα απέτυχε ως τώρα να το πράξει, εν µέρει λόγω δικών του αδυναµιών και εν µέρει γιατί θα χρειαζόταν ένας Σούπερµαν για να διασπάσει την πολωµένη πολιτική σκηνή και το αδιέξοδο πολιτικό σύστηµα της χώρας.

Σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε την Τετάρτη ο πρόεδρος έδειξε την ενόχλησή του για τη νέα κοµµατική σύγκρουση γύρω από την αύξηση της οροφής του αµερικανικού χρέους – τόσο στη Γερουσία όσο και σε πολλές Πολιτείες. Το υπέροχο συνταγµατικό πλαίσιο πολιτικών αντιβάρων που σχεδιάστηκε για να αποτρέψει την επιστροφή της βρετανικής τυραννίας έχει ατροφήσει σε ένα σύστηµα που κάνει τη µεταρρύθµιση δυσκολότερη και από επανάσταση…

Υπάρχουν βέβαια και χειρότερα. Η Νέα Ρώµη δεν έγινε ακόµη νέα Ελλάδα. Ισως όµως η Ευρωπαϊκή Ενωση και οι ΗΠΑ να ανταγωνίζονται ποιος θα παρακµάσει ταχύτερα. Η Αµερική προηγείται ακόµη σε αρκετούς τοµείς, αλλά ένας Ρεπουµπλικανός – όχι ∆ηµοκρατικός – γερουσιαστής µου είπε πέρυσι πως «αυτή η χώρα θα γίνει Ελλάδα, µε τη διαφορά ότι εµείς δεν έχουµε την Ευρωπαϊκή Ενωση για να µας σώσει»!

Το ότι οι Αµερικανοί ξύπνησαν και καταλαβαίνουν σε τι λάκκο έχουν πέσει είναι ελπιδοφόρο. Το ότι δεν µπορούν να συνεννοηθούν µεταξύ τους για το πώς θα βγουν δεν είναι και τόσο ενθαρρυντικό.

O κ. Τίμοθι Γκάρτον Ας είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης